aan

Nederlands
Uitspraak
  • Geluid:  aan    (hulp, bestand)
  • IPA: / an /
Woordafbreking
  • aan
Woordherkomst en -opbouw
  • Als voorzetsel voor het eerst aangetroffen in 901 [1]
  • afkomstig van:
Middelnederlands: ane, aen
Oudnederlands: ana
Germaans: *ana
  • Verwant in Germaans:
West: Engels: on (Angelsaksisch: on), Duits: an, (Oudhoogduits: an, ana), Fries: oan (Oudfries: an, on)
Noord: Zweeds/Deens: å, på, Noors: på (Nynorsk: å, Oudnoords: á), IJslands/Faeröers: á
Oost: Gotisch: ana

Voorzetsel

aan

  1. verbonden met, tegen, tegenaan
    • Het schilderij hangt aan de muur. 
  2. de ontvangende persoon (datief)
    • Ik geef die rozen aan Sandra. 
  2. op een bepaalde plaats
    • aan boord: op het schip. 
    • aan de kade: op de kade. 
  2. bestaande uit
    • Hij bezit een fortuin aan aandelen. 
  2. verdeeld in, kapot gaan
  2. aan beide kanten
    • De stad lag aanweerszij van de rivier. 
Hyponiemen
   
Afgeleide begrippen
   
Uitdrukkingen en gezegden
   
  • Aan Bacchus offeren
Te veel alcoholhoudende drank nuttigen
  • Aan de bak komen
  • Aan de boemel zijn
  • Aan de dijk zetten
ontslaan
  • Aan de grond zitten
Bijna niets meer hebben
  • Aan de haal gaan
ergens mee vandoor gaan
  • Aan de kaak stellen
  • Aan de leiband lopen
niet zelfstandig een beslissing kunnen nemen, maar het laten afhangen van een ander
  • Aan de rand van het ravijn bloeien de mooiste bloemen.
de beste resultaten dragen tegelijkertijd de grootste risico's
  • Aan de strijkstok blijven hangen
geld dat aan een constructief doel wordt besteed verdwijnt voor een groot deel bij mensen die oneerlijke onkosten maken
  • Aan de touwtjes trekken
de baas zijn, alles regelen, het voor het zeggen hebben
  • Aan de veren kent men de vogel.
aan het uiterlijk (verzorging/kleding) kun je zien met wat voor iemand je te maken hebt. De kleren maken de man.
  • Aan de voeten van Gamaliël zitten
aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft
  • Aan de vruchten kent men de boom.
je kunt alleen iemand echt leren kennen door de dingen die doet en de manieren waarop iemand dingen aanpakt
  • Aan een zijden draadje hangen
het in groot gevaar zijn van het voortbestaan (bv het leven)
  • Aan het eind van zijn Latijn zijn
  • Aan het kortste eind trekken
verliezen
  • Aan het roer zitten
de leiding hebben
  • Aan het verkeerde kantoor zijn
Iemand die je niet kan helpen
  • Aan hetzelfde euvel mank gaan
dezelfde fouten maken als iemand anders
  • Aan iets een mouw weten te passen
een oplossing ergens voor weten
  • Aan lager wal geraken/zijn
in mindere welvaart komen: minder wel varen: daar waar economische/wind en wal omstandigheden ongunstig zijn ofwel: veel geld verloren zijn
  • Aan mijn lijf geen polonaise
  • Aan zijn stutten trekken
  • Aan zijn trekken komen
krijgen wat diegene graag wilt en fijn/leuk vindt
  • aan de beterende hand zijn
herstellende zijn
  • aan de hand zijn
gebeuren
  • aan de slag gaan
beginnen
  • aan de weg timmeren
  • aan iets een broertje dood hebben
iets helemaal niet leuk vinden
  • aan land gaan / aan wal komen
van boord gaan, uit de boot stappen
  • Alle hens aan dek!
iedereen meehelpen
  • Als los zand aan elkaar hangen
zaken die niets met elkaar te maken hebben die samengebracht worden
  • Bang zijn zich aan koud water te branden
erg voorzichtig zijn
  • Boter aan de galg smeren
tevergeefse moeite doen, iets zal niet helpen
  • Botertje aan de boom zijn of Het is botertje tot de boom
alles gaat goed zonder problemen
  • Daar helpt geen lievemoederen aan.
niets helpt, ook vriendelijke woorden niet
  • De beste stuurlui staan aan wal.
het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten
  • De broek aan hebben
de baas spelen (van een vrouw over haar man), het voor het zeggen hebben
  • De brui aan iets geven
ergens mee ophouden
  • De eindjes aan elkaar knopen
met moeite zichzelf in leven kunnen houden en alles kunnen kopen wat nodig is
  • De hand aan de ploeg slaan.
flink aan het werk gaan
  • De laatste hand aan iets leggen
iets afmaken/voltooien
  • De lier aan de wilgen hangen
ergens mee stoppen
  • De mier aan iets/iemand hebben
een erge hekel hebben
  • De pijp aan Maarten geven
Dood gaan
  • De poppen aan het dansen hebben
Problemen hebben door iets
  • De tol aan de natuur betalen
dood gaan
  • De vinger aan de pols houden
in de gaten houden of alles goed gaat
  • Een adder aan zijn borst koesteren
  • Een blok aan het been hebben
niet vrij zijn en niet kunnen doen en laten wat iemand wil vanwege iets
  • Een draai aan iets geven
een hele eigen versie van wat er gebeurd is vertellen
  • Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen.
wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken
  • Een luchtje aan zitten
iets klopt ergens niet aan
  • Een nagel aan iemands doodkist zijn
zoveel verdriet ergens aan hebben dat sterven wel eens zou kunnen gebeuren
  • Een steekje aan los zijn
iets klopt er niet aan
  • Een stofje aan een weegschaal zijn
iets erg onbelangrijks zijn
  • Een zware dobber aan iets hebben
  • Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.
men moet zich niet zorgen maken over de toekomst
  • Er Spaans aan toe gaan
erg wild en rumoerig aan toe gaan
  • Er de brui aan geven
  • Er een puntje aan kunnen zuigen
er een voorbeeld aan kunnen nemen
  • Er geen touw aan vast kunnen knopen
door de onduidelijkheid niet kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld
  • Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.
niets is perfect
  • Er is geen zalf aan te strijken
ergens niets aan kunnen doen of geen enke zinvol advies mogelijk voor iemand
  • Ergens aan bekocht zijn
een slechte koop doen
  • Ergens een broertje dood aan hebben
ergens een hekel aan hebben
  • Ergens een puntje aan kunnen zuigen
  • Ergens geen woorden aan vuil (willen) maken.
  • Ergens lak aan hebben
  • Ergens part noch deel aan hebben
ergens niets van weten of niet aan deelgenomen hebben
  • Geen been aan de grond krijgen
voorstel werd niet aangenomen
  • Geen haar op mijn hoofd die daar aan denkt.
ergens helemaal niets voor voelen
  • Geen vuiltje aan de lucht zijn
niets aan de hand zijn, geen enkel probleem zijn
  • Geen zoden aan de dijk zetten
niets opleveren
  • Het aan zijn water voelen
Het instinctief aanvoelen
  • Het gaat er Hoeks en Kabeljauws aan toe
  • Het gras aan de andere kant van de heuvel is altijd groener.
men denkt dat anderen geen problemen hebben
  • Het land aan iets hebben
aan iets een hekel hebben
  • Het mes aan twee kanten snijden
beiden voordeel ergens hebben
  • Het met iemand aan de stok hebben/krijgen
ruzie met elkaar hebben/krijgen
  • Het vijfde rad aan de wagen zijn
het zonder deze persoon kunnen stellen
  • Iemand aan de tand voelen
op strenge manier ondervragen
  • Iemand aan het lijntje hebben
meewerken met iemand
  • Iemand aan het touw hebben
over iemand de macht hebben
  • Iemand (aan) de pols voelen
Iemand uithoren
  • Iemand het vuur na aan de schenen leggen
streng ondervragen
  • Iemand iets aan de hand doen
iemand een suggestie geven
  • Iemand iets aan de neus hangen
iemand iets vertellen wat die beter niet kan weten
  • Iets aan de grote klok hangen
iets grootschalig bekend maken
  • Iets aan de kaak stellen
bekend maken wat niet in orde is
  • Iets aan de knikker zijn
iets niet in orde of aan de hand zijn
  • Iets aan de man brengen
iets verkopen
  • Iets aan de wilgen hangen
  • Iets aan het handje hebben
een beetje verkering hebben
  • Iets aan het licht brengen
iets bekend maken wat verborgen is
  • Iets aan zijn laars lappen
zich ergens niets van aantrekken
  • Iets (met krijt) aan de balk schrijven
een gebeurtenis is zo belangrijk/bijzonder dat men het niet wil vergeten
  • Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet.
je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan
  • Maling aan iets of iemand hebben
ergens niets van aantrekken
  • Men noemt geen koe bont, of er is een vlekje aan.
als er allerlei vervelende dingen worden verteld is er vast wel iets van waar
  • Paal en perk aan iets stellen
  • Piano aan gaan
Heel rustig en langzaam gaan
  • Stront aan de knikker
  • Trekken aan een dood paard.
een hopeloze zaak die alleen maar energie kost en uiteindelijk niets oplevert.
  • Van meet af aan (zijn)
vanaf het eerste begin
  • Vaste voet aan de grond krijgen
iets gedaan krijgen en/of als gebruikelijk beschouwd gaan worden
  • Voet aan wal zetten.
Aan wal gaan.
  • Wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?
wat is hier aan de hand?
  • Werk aan de winkel zijn
veel werk te verzetten zijn
  • Wie aan de weg timmert heeft veel bekijks.
iemand die grote beslissingen moet nemen, krijgt vaak ook veel kritiek
  • Wie de schoen past, trekke hem aan.
als je je aangesproken voelt moet je er maar wat mee doen ofwel: zonder dat iemand bij naam wordt genoemd toch weten dat diegene wordt bedoelt
  • Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.
wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost
  • Zich aan een ander spiegelen
zich vergelijken met een ander
  • Zijn hart aan iets ophalen
ergens enorm van genieten
  • Zijn zegel aan iets hechten
goedkeuring of toestemming ergens aan geven
  • de hand aan de ploeg slaan
flink aan het werk gaan
  • een blok aan iemands been zijn
  • een dood paard aan een boom (vast)binden
te voorzichtig zijn
  • er is niets aan te doen
iets is vervelend maar het kan niet minder vervelend gemaakt worden
  • er zit een mooie tijd aan te komen
  • zich te goed doen aan
met smaak iets eten
Vertalingen
    1. verbonden met, tegen, tegenaan   

Bijwoord

aan

  vnw. bijw.
  voorzetselbijwoord     aan  
 persoonlijk     eraan  
aanwijz.  nabij     hieraan  
  veraf     daaraan  
  vragend/betrekk.     waaraan  
  1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord
    aanzetten: jij zet de motor aan.
  2. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord
    • Deze soort is er nauw aan verwant. 
    • Het is aan tussen Peter en Marie: Marie en Peter houden van elkaar, ze hebben een relatie. 
stellend
onverbogen aan
verbogen (alleen
predicaat)

Bijvoeglijk naamwoord

aan

  1. actief, in bedrijf
    • De kachel is aan. 
Vertalingen
    1. (predicatief) actief, in bedrijf   

Gangbaarheid
  • Het woord aan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
100 %van de Nederlanders;
100 %van de Vlamingen.

Verwijzingen
  1. "aan" in: Sijs, N. van der Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. 2e druk (2002) Veen, Amsterdam / Antwerpen; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3


Limburgs
Uitspraak
  • Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
  • IPA: /aːn/ (Etsbergs)

Voorzetsel
enkelvoud meervoud
bepaald geheel ane aner
gemut. - -
onbepaald geheel aan aan
gemut. - -

aan + accusatief/datief

  1. (Hooglimburgs) aan
  2. (Hooglimburgs) op
  3. (Hooglimburgs) tegen
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.