uit

Nederlands
Uitspraak
  • Geluid:  uit    (hulp, bestand)
  • IPA: / œyt /
  • IPA:
    • (Noord-Nederland): /œʏ̯t/, /ʌʏ̯t/
    • (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /œːt/
Woordafbreking
  • uit
Woordherkomst en -opbouw
  • In de betekenis van ‘voorzetsel’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 870 [1]
  • afkomstig van:
Middelnederlands: ute
Oudnederlands: ūt, ūta
  • Verwant in Germaans:
West: Engels: out (Angelsaksisch: út, úte), Duits: aus, (Oudhoogduits: úz), Fries: út (Oudfries: út)
Noord: Zweeds: ut, ute, Deens: ud, ude
Oost: Gotisch: ût
  vnw. bijw.
  voorzetselbijwoord     uit  
 persoonlijk     eruit  
aanwijz.  nabij     hieruit  
  veraf     daaruit  
  vragend/betrekk.     waaruit  

Voorzetsel

uit

  1. geeft aan van welke plaats iets komt.
    • Dit komt uit de pot. 
Antoniemen
Hyponiemen
   
Afgeleide begrippen
   
Uitdrukkingen en gezegden
   
  • Uit de band springen
gekke dingen doen die normaal niet worden gedaan
  • Uit de boot vallen
een eigen gang gaan
  • Uit de brand zijn
geholpen zijn, problemen opgelost
  • Uit de duim zuigen
iets verzinnen
  • Uit de grond stampen
erg snel iets opbouwen
  • Uit de kluiten gewassen zijn
Erg stevig en groot zijn
  • Uit de lucht komen vallen
erg plotseling en onverwacht
  • Uit de pot van Egypte eten
Nog thuis bij de ouders eten die voor je zorgen
  • Uit de school klappen
een geheim verklappen
  • Uit een ander vaatje tappen
anders gaan handelen
  • Uit het goede hout gesneden
iemand is ergens geschikt voor
  • Uit het jaar nul zijn
Niets voorstellen
  • Uit het lood geslagen zijn
niet meer weten hoe het verder moet
  • Uit het oog, uit het hart.
als je iemand niet meer ziet vergeet je hem ook sneller
  • Uit het veld geslagen zijn
helemaal van streek zijn
  • Uit zijn as herrijzen
opnieuw opgebouwd zijn na een brand
  • Uit zijn koker komen
Hij heeft het bedacht
  • Uit zijn slof schieten
erg boos worden ofwel: erg actief worden
  • Uit zijn vel springen
zeer kwaad zijn
  • uit de hand lopen
onbeheersbaar worden
  • uit het leven stappen
zelfmoord plegen
  • uit hoofde van
  • uit zijn dak gaan
uitbundig alle remmen losgooien
  • (er niet) over uit kunnen
  • Als een pijl uit de boog (zijn)
Snel vertrekken
  • Als paddenstoelen uit de grond schieten
Snel en in grote massa tevoorschijn komen
  • De aap komt uit de mouw
de waarheid wordt duidelijk
  • De gestage drup holt de steen (uit).
door het vol te houden wordt uiteindelijk wel het doel bereikt
  • De handen uit de mouwen steken
aan de slag gaan en aanpakken
  • De kastanjes voor iemand uit het vuur halen
Iemand anders het gevaarlijke werk laten doen
  • De kat uit de boom kijken
  • De kost gaat voor de baat uit.
eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan
  • De pijp uit gaan
  • Een lot uit de loterij trekken
precies de juiste persoon of ding gevonden hebben wat er nodig was
  • Een rib uit je lijf
een groot deel van het vermogen kosten
  • Een rib uit mijn lijf
  • Een veeg uit de pan krijgen
een standje krijgen
  • Ergens een slaatje uit slaan
ergens een voordeeltje uit halen
  • Goed uit de verf komen
goed bij anderen overkomen
  • Het ene oor in, het andere weer uit.
iets (een raad e.d.) wel horen maar het vervolgens meteen weer vergeten; gezegd van hardleerse personen aan wie hetzelfde steeds weer opnieuw moet worden verteld
  • Het ene woord haalt het andere uit.
als de ene persoon een grote mond opzet, krijgt die dat van de ander terug
  • Het hoge woord moet er uit.
het moeilijke onderwerp waar iemand mee zit wordt uitgesproken
  • Het moet uit de lengte of uit de breedte komen.
het moet op een of andere manier gebeuren
  • Het onderste uit de kan willen
het uiterste willen
  • Iemand uit de droom helpen
iemand vertellen hoe het écht in elkaar zit
  • Iemand uit de tent lokken
het voor elkaar krijgen dat iemand iets doet
  • Iemand uit het zadel lichten
iemand zijn positie doen verliezen, iemand ontslaan
  • Iemand uit het zadel werpen
Iemand wegwerken, iemand in verlegenheid brengen
  • Iemand uit zijn tent lokken
  • Iemand het brood uit de mond stoten
iemand het onmogelijk maken om in eigen inkomen te kunnen voorzien
  • Iets uit de doeken doen
iets uitleggen
  • Iets uit de eerste hand hebben
ergens zelf bij zijn geweest of hebben meegemaakt
  • Iets uit zijn mouw schudden
zonder moeite met iets komen
  • Jij haalt mij de woorden uit mijn mond.
  • Kan uit Nazareth iets goeds komen?
wanneer iemand een bepaalde opvoeding heeft gehad kan daar nis goeds van verwacht worden
  • Met het verkeerde been uit bed stappen
een slecht humeur hebben
  • Munt uit iets slaan
ergens aan verdienen
  • Nu komt de aap uit de mouw
  • Oude koeien uit de sloot halen
Oude problemen die niet meer ter zake doen oprakelen
  • Pas uit de dop komen
maar pas ergens aan deelnemen
  • Stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen.
doelt op actie, wees niet lui of gemakzuchtig, ga door en wel nu. ofwel: door nu het werk al te doen geeft het later een rustiger gevoel
  • Twee ruggen uit een varken willen snijden
uit één ding dubbel het voordeel willen halen
  • Veeg uit de pan
  • Vroeg uit de veren zijn
vroeg opstaan
  • Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen.
als je teveel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard
  • Wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt de deksel op de neus.
iemand die te begerig is loopt grote kans niets te krijgen
  • Zich uit de markt prijzen
door eigen toedoen laten anderen diegene links liggen
  • Zich uit de naad werken
hard werken
  • Zich uit de voeten maken
er van door gaan, gauw weggaan
  • Zich het vuur uit de sloffen lopen
heel erg zijn best doen
  • de woning uit moeten
uit de woning gezet worden
  • handen uit de mouwen steken
je daadwerkelijk ergens voor inzetten
  • niet uit de verf komen
niet goed tot zijn recht komen
  • zich het vuur uit de sloffen lopen
heel hard werken
Vertalingen
    1. geeft aan van welke plaats iets komt   
    uit de boot vallen   
  • Duits: das Nachsehen haben
stellend
onverbogen uit
verbogen (alleen
predicaat)

Bijvoeglijk naamwoord

uit

  1. niet aan, stand van een apparaat.
    • Het koffiezetapparaat is al uit. 
  2. balsport term voor als de bal buiten de lijnen van het speelveld is geraakt.
    • Die bal was uit! 

Bijwoord
  1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord
    • Uitmaken: ik maak het nu uit. 
Antoniemen
Uitdrukkingen en gezegden

de woning uit moeten

  • Uit de woning gezet worden.

(er niet) over uit kunnen

  • Iets niet snappen.

uit kunnen

  • Rendabel zijn.
Vertalingen
    1. niet aan, stand van een apparaat   
    2. balsport term voor als de bal buiten de lijnen van het speelveld is geraakt   
    de woning uit moeten   

Werkwoord
vervoeging van
uiten

uit

  1. enkelvoud tegenwoordige tijd van uiten
  2. gebiedende wijs van uiten

Gangbaarheid
  • Het woord uit staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
100 %van de Nederlanders;
99 %van de Vlamingen.

Verwijzingen
  1. "uit" in: Sijs, N. van der Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. 2e druk (2002) Veen, Amsterdam / Antwerpen; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.