Stads- en streekvervoer in Zuid-Holland

De Provincie Zuid-Holland is erg waterrijk, hetgeen ervoor heeft gezorgd dat dit een belangrijke rol speelde binnen het openbaar vervoer in de Provincie.

In de eerste helft van de zeventiende eeuw ontstonden vanuit Den Haag, Amsterdam, Leeuwarden en Groningen netwerken van speciaal gegraven kanalen met daarnaast een zandpad. Op de zandpaden liepen paarden, die vanaf de kant varende trekschuiten trokken. Leiden en Delft hadden de primeur in Zuid-Holland; toen ze in 1637 gezamenlijk de Vliet voor trekschuiten geschikt maakten, een aansluiting naar Den Haag volgde een jaar later. In 1642 ging de trekvaart Den Haag-Loosduinen open en in 1646 die tussen Delft en Maassluis. Na de opening van de trekvaart tussen Leiden en Haarlem in 1657 ontstond een landelijk netwerk. Er ontstonden verbindingen tussen onder meer Delft en Rotterdam (de Schie, 1655), Uithoorn en Gouda (Gouwe en Aarkanaal, 1658) Vianen en Gorinchem (Merwedekanaal, 1658), en tussen Leiden en Utrecht (Oude Rijn, 1664). Duurde de reis van Haarlem naar Leiden eerst nog acht uur, was dit na de opkomst van de trekvaart nog maar vier uur. Op het hoogtepunt, rond 1670, namen trekschuiten 68 procent van al het personenvervoer voor hun rekening. In de anderhalve eeuw daarna daalden de reizigersaantallen door een verslechterende economie en oorlogen.

De trekschuit kreeg in het begin van de negentiende eeuw een belangrijke concurrent bij: de stoomboot. In Holland ontstonden verbindingen naar verschillende grote steden. In 1817 was er al een stoombootverbinding tussen Rotterdam en Antwerpen, en slechts zes jaar later voeren op regelmatige basis schepen vanuit de Rotterdam naar Nijmegen, Veere, Düsseldorf en zelfs Londen. In totaal waren er vanuit Rotterdam 49 verbindingen, maar ook Leiden (12 verbindingen) en Gorinchem (8) waren goed verbonden. De hoogtijdagen van de stoomvaart lagen tussen 1880 en 1915.

Sinds enkele jaren wordt openbaar vervoer te water weer populairder. Om de files in en om Rotterdam mede te bestrijden, kunnen reizigers sinds 1999 de Waterbus nemen. Dit snelle veer vaart een halfuursdienst tussen Rotterdam Willemshaven, Ridderkerk, Zwijndrecht en Dordrecht. Na een uitgebreide testfase heeft de Provincie in 2010 een vergunning voor 12 jaar afgegeven.

Aan het eind van de negentiende eeuw ontstond een grotere vraag naar transport. Stad en platteland dienden dichter bij elkaar gebracht te worden. Den Haag had als eerste stad in 1864 een tramverbinding gekregen, op het traject Den Haag - Scheveningen, maar in 1879 besloot de gemeente tot de aanschaf van de eerste stoomtram in Nederland. De stoomtram was een licht type stoomtrein, dat zowel op als naast de openbare weg mocht rijden. De stoomtrams bekortten door hun hogere snelheid de reisduur tussen stad en het platteland.

Dankzij relatief lage investeringskosten ontstond in korte tijd een groot netwerk van regionale verbindingen. De nieuw aangelegde tramlijnen deden voornamelijk plaatsen aan die per trein slecht bereikbaar waren. Zo werden er bijvoorbeeld op de Zuid-Hollandse eilanden tramlijnen aangelegd door de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM). Deze eilanden hadden ook tramverbindingen naar het vasteland, de trams maakten hiervoor gebruik van veerdiensten en bruggen. Andere grote trambedrijven waren Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij (WSM) voor het Westland en de Noord-Zuid-Hollandsche Stoomtramweg-Maatschappij (NZH) voor verbindingen tussen Den Haag, Scheveningen, Leiden, Katwijk aan Zee en Noordwijk. Ook het stadstrambedrijf de Haagsche Tramweg-Maatschappij kende regionale tramlijnen naar Delft en Leiden. Daarnaast waren er Gouda nog drie tramlijnen. Alleen de NZH tramlijnen werden geëlektrificeerd.

De uitbreiding van het tramnetwerk in Zuid-Holland vond met name plaats in de periode 1895-1935. Vanaf 1935, verloor de tram geleidelijk terrein. De grootste oorzaak hiervan was de concurrentie van de autobus. In deze periode werd de bus steeds comfortabeler, waardoor dit een goed alternatief werd voor de tram. De stoomtrams werden voor de reizigersdienst vervangen door motortrams of door de autobusdiensten van de trammaatschappijen. Na de Watersnood van 1953 keerden veel tramlijnen van de RTM niet meer terug. De laatste RTM tramlijn, tussen Spijkenisse en Hellevoetsluis werd in 1966 opgeheven. De elektrische "Blauwe Tram" van de NZH, tussen Leiden en Den Haag werd in 1961 opgeheven. Bij de WSM was het personenvervoer per stoomtram al in 1932 beëindigd. De WSM lijnen zijn nog veel langer voor het goederenvervoer gebruikt. Pas in 1970 stopte NS het gebruik van goederentreinen op de voormalige WSM-lijnen.

• 
  Het RTM-net van tram en veerdiensten
• 
  De WSM lijnen
• 
  Regionale tramlijnen tussen Delft en Leiden
• 
  Tramlijnen rond Leiden

In 1908 werd de elektrische regionale spoorlijn Rotterdam Hofplein - Scheveningen, de Hofpleinlijn, geopend. De tak naar Scheveningen werd in 1953 gesloten en het vroegere eindpunt in station Den Haag HS werd in 1975 verlegd naar station Den Haag Centraal. Deze spoorlijn is nu opgenomen in RandstadRail.

Vanaf Leiden Herensingel en station Alphen a/d Rijn vertrokken de Haarlemmermeerspoorlijnen. Andere spoorlijnen met hoofdzakelijk regionaal vervoer zijn de spoorlijnen Rotterdam - Hoek van Holland (Hoekse Lijn) en Gouda - Alphen aan den Rijn.

In 1977 werd het eerste deel van de Zoetermeer Stadslijn geopend, een stadsgewestelijke treinverbinding tussen Zoetermeer en Den Haag. De lijn werd bereden door relatief hoogfrequente sprinters, maar kreeg door het ontbreken van een conducteur al snel een slechte naam door zwartrijden, overlast en vandalisme.

In recentere tijden zijn voor veel regionale spoorlijnen in Zuid-Holland voorstellen gedaan tot ombouw naar lightrail. De Zoetermeer Stadslijn en de Hofpleinlijn zijn omgebouwd tot RandstadRail, en respectievelijk aangesloten op het Haagse tramnet en het Rotterdamse metronet. Er zijn plannen om ook de Hoekse lijn om te bouwen voor de Rotterdamse metro. Voor de spoorlijn Gouda - Alphen aan den Rijn is gedurende een lange tijd ombouw tot tramexploitatie overwogen, in het kader van het project RijnGouwelijn. Na een proefbedrijf met lightrail-trams tussen 2003 en 2009 is het project in 2012 definitief geschrapt.

In de twee grootste steden van Zuid-Holland, Den Haag en Rotterdam, en in Leiden is in de negentiende eeuw het tramvervoer tot ontwikkeling gekomen: Eerst de paardentram en de stoomtram voor sommige lijnen. De tramlijnen werden geëlektrificeerd begin van de twintigste eeuw. De eerste bussen kwamen op aanvullende lijnen tussen de twee wereldoorlogen. Sommige tramlijnen in de steden werden na de Tweede Wereldoorlog opgeheven en meestal vervangen door busdiensten.

Zie ook: Haagse tram, Rotterdamse tram en Leidse stadstram

In Rotterdam verdrong de metro veel tramlijnen en was er geen tramverbinding meer over de Nieuwe Maas, waardoor het tramnet in twee werd opgesplitst. De verbinding werd hersteld met een tramverbinding over de Erasmusbrug waar nu veel tramlijnen volgens het TramPlus concept rijden. Het zuidelijk tramnet werd flink uitgebreid evenals de tramlijnen in Schiedam. De uitbreiding verdrong ook het streekvervoer die nu zijn eindpunten heeft bij metrostations ver buiten het centrum, in plaats van op het centraal station waar nu geen streeklijnen meer stoppen. De huidige eindpunten voor streeklijnen zijn:

• Spijkenisse Centrum: Lijnen naar Voorne-Putten (er was vroeger de lijn 104 die helemaal tot Vlissingen reed)
• Station Schiedam Centrum: Lijnen naar het Westland
• Kralingse zoom: Lijnen naar het Zuidoosten
• Capelsebrug: Lijnen naar het Oosten
• Rodenrijs: Lijnen naar Zoetermeer en omgeving
• Zuidplein: Lijn naar het Zuiden inclusief de langeafstandlijnen naar Overflakkee en Duiveland.

In Den Haag is de grote ontwikkeling de bouw van de Haagse tramtunnel in combinatie met RandstadRail die doorgaande verbindingen van Zoetermeer naar de Haagse binnenstad en verder mogelijk maakt. In Den Haag zijn de bussen vanuit het Westland nu beperkt tot het Leyenburg OV-knooppunt vanwaar de reizigers kunnen overstappen op RandstadRaillijn 4, tramlijn 6 en buslijnen. De in 2010 geopende nieuwe tramlijn 19 heeft een grotendeels regionale functie en verbindt Leidschendam, Leidschenveen, Nootdorp en Delft met elkaar. Deze lijn wordt nog verlengd naar de universiteit van Delft. Samen met de veel eerdere verlenging van tramlijn 1 naar Delft Tanthof, zal Delft een aardig tramnet krijgen.

Het OV-chipkaartsysteem van Arriva werkt niet met sterzones, maar beschouwd het hele concessiegebied als een zone. Een Arriva abonnementhouder kan alleen op Arriva bussen reizen met zijn abonnement. Bij andere vervoerder reist hij/zij op saldo. In de regio Haaglanden is een regioabonnement (op basis van sterzones) geldig bij alle vervoerders en in theorie ook bij Arriva. Zo een abonnementhouder mag bij Arriva niet inchecken (anders rijdt hij op saldo) maar moet aan de chauffeur een zichtkaart tonen. HTM levert echter geen zichtkaarten meer af.[1] In de stadsregio Rotterdam zijn de regio-abonnementen niet geldig op Arriva-bussen.

Zie ook Dal Vrij.

De concessie Haaglanden stad omvat de Haagse tramlijnen, alsmede RandstadRail 3 en 4, en de Haagse buslijnen van de stad Den Haag. Deze concessie wordt uitgevoerd door HTM.

• Lijn 1, 6, 12 en 16 rijden met de GTL-trams; lijn 2, 9, 11, 15 en 17 rijden met de Avenio-trams; lijn 2, 3, 4 en 19 rijden met de RegioCitadis.

Bronnen: HTM en Lijnennetkaart

• Sinds 15 december 2019 wordt het busvervoer verzorgd door HTM.
• Alle bussen rijden met een vaste dienstregeling. Overdag wordt er om de kwartier gereden en in de avond na 20:00 uur en in de vroege ochtend weekend om de halfuur. Lijn 23 en 25 rijden vaker tijdens de daluren en in het weekend overdag. Lijnen 20, 21, 23, 24, 25 en 26 rijden op bepaalde trajecten (geheel en/of gedeeltelijk) vaker tijdens de spits. Lijnen 27 en 29 rijden alleen in de spits om de kwartier.
• De bussen rijden met twee type stadsbussen: de aardgasbussen MAN Lion's City CNG (1001-1115) en de elektrische bussen VDL Citea SLF-120 Electric (2001-2008). De elektrische bussen rijden als pilotproject alleen op lijn 28.

Bronnen bij HTM: HTM en Lijnennetkaart
Bronnen bij Nachtbus: Nachtbus en Lijnennetkaart

De concessie Haaglanden streek omvat stads- en streekvervoer in het gebied Haaglanden met uitzondering van het stadsvervoer in Den Haag (Haaglanden Stad). Deze concessie wordt uitgevoerd door EBS.

De centrale knooppunten in de regio zijn: Station Den Haag Centraal, Station Delft, Den Haag Leyenburg, Zoetermeer Centrum-West en Naaldwijk Busstation.

Het busmaterieel in de regio bestaat uit elektrische bussen voor de stadsdiensten en hybride groengasbussen. Dat zijn:

• Mercedes-Benz Citaro C2 G NGT Hybrid (1101-1104), voor R-net lijn 456
• Mercedes-Benz Citaro C2 G NGT Hybrid (1105-1110), voor de drukke lijnen
• Mercedes-Benz Citaro C2 NGT Hybrid (5101-5118), voor R-net lijn 455 en 456
• Mercedes-Benz Citaro C2 NGT Hybrid (5119-5179), voor de meeste streeklijnen
• Mercedes-Benz Citaro C2 NGT Hybrid (5180-5183), voor lijn 37
• VDL Citea LLE-99 Electric (6001-6023), voor de stadslijnen van Delft (behalve lijn 60 en 69, lijn 60 zal in medio 2020 mee gaan rijden) en Zoetermeer (behalve lijn 74).
• MAN Lion's City CNG (A21) (6766-6775), overgenomen van Connexxion, tijdelijke inzet totdat de Sint Sebastiaansbrug in Delft klaar is.
• VDL Midcity, voor de rustige lijnen, buurtbus 284 en Delfthopper

De lijnnummering in de regio is volgens het volgende nummeringssysteem:

• 30 series: Ten zuiden van Den Haag/Westland
• 40 series: Ten noorden van Den Haag
• 50 series: Ten oosten van Den Haag
• 60 series: Stadsdienst Delft
• 70 series: Stadsdienst Zoetermeer
• 400 series: R-net

In het Westland zijn er drie overstaphaltes waar de bussen op elkaar wachten en aansluiting geven. Dit zijn:

• Naaldwijkseweg in 's-Gravenzande (31, 32)
• Busstation Verdilaan in Naaldwijk (30, 32, 34, 456) (tevens symmetrieknooppunt: elk halfuur/uur komen alle bussen samen om elkaar aansluiting te geven)
• Station Maassluis Centrum (33, 34)

Bronnen: EBS, Lijnennetkaart Delft, en Lijnennetkaart Haaglanden

De concessie Rotterdam stad omvat stadsvervoer in Rotterdam. Deze concessie wordt uitgevoerd door de RET.

Bronnen: RET, Lijnennetkaart Tramlijnen en Lijnennetkaart Metrolijnen

De lijnletters A t/m E van het huidige lijnennet werden op 13 december 2009 ingevoerd. De verschillende lijnen hebben geen eigen sporen, maar delen trajecten met elkaar. Enkele lijnen hebben meer eindpunten. Lijn A rijdt op bepaalde tijden alleen tussen Kralingse Zoom en Binnenhof, terwijl op lijn D een deel van de metro's vanaf Rotterdam Centraal niet verder rijdt dan station Slinge.

Elk van de lijnen A t/m E (met uitzondering van lijn D) rijdt van maandag t/m vrijdag van 7 tot 19 uur om de 10 minuten. Op zaterdag is dit van 11 tot 18 uur: er wordt dan tussen 6 en 11 uur om de 15 minuten gereden. Op zondag is er tussen 10 en 18 uur een 15-minutendienst op elk van deze routes. In de avond en op zondagochtend worden elke 15 minuten gereden, waarbij de metro's vanuit Binnenhof (Metrolijn A) niet verder rijdt dan Kralingse Zoom.

Lijn D rijdt, in tegenstelling tot de overige metrolijnen, veel vaker: om de 5 minuten in de spits en om de 10 minuten in de daluren. Op zaterdag is dit van 11 tot 18 uur: er wordt dan tussen 6 en 11 uur om de 15 minuten gereden. Op zondag is er een 7.5-minutendienst op lijn D, waarbij de een deel van de metro's tussen Rotterdam Centraal en Slinge rijden. In de avond wordt er elke 15 minuten gereden.

Op de lijnen A t/m E kan met maximaal drie (5300 en 5400 series) of twee (5500, 5600 en 5700 series) gekoppelde rijtuigen in treinschakeling gereden worden. Meer is niet mogelijk, omdat de meeste perrons in het oosten maar 90 meter lang zijn. Doordeweeks rijden de meeste metrotreinen met drie rijtuigen (5300 en 5400 series) of twee rijtuigen (5500, 5600 en 5700 series) gereden. Op zaterdag wordt dit met enkele rijtuigen (5500, 5600 en 5700 series) uitgevoerd. In de avond en op zondag wordt op alle lijnen doorgaans met ook met enkele rijtuigen (5500, 5600 en 5700 series) gereden. De avonddienst Binnenhof - Kralingse Zoom wordt met ook enkele rijtuigen (5500, 5600 en 5700 series) gereden.

ZoRo-bus 173 klaar voor vertrek bij het nieuwe busstation bij Rodenrijs, een halte van RandstadRail.

Sinds 9 december 2012 werden de concessies Rotterdam Stadsbus en Streekvervoer SRR overig samen 1 concessie genaamd concessie Bus Rotterdam en omstreken. Op 14 maart 2012 werd bekend dat de RET in Rotterdam en omstreken mag blijven en gaan rijden. Zo blijft de RET in Rotterdam.[2][3][4][5] Sinds 9 december 2012 is de ZoRo-bus geopend. Op de deze busbaan rijden de buslijnen 170 en 173 (gedeeltelijk) van de RET.

Bronnen: RET, Lijnennetkaart Buslijnen en Lijnennetkaart BOB-bus

De concessie ParkShuttle Rivium omvat de ParkShuttle tussen het Rotterdamse metrostation Kralingse Zoom en het bedrijventerrein Rivium in Capelle aan den IJssel. Deze concessie wordt uitgevoerd door Connexxion.

Bronnen: Connexxion

Het busstation bij de metro Spijkenisse Centrum geeft talrijke aansluitingen naar bestemmingen in Voorne-Putten.

De concessie Voorne-Putten en Rozenburg omvat stads- en streekvervoer op Voorne-Putten en in de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg. Deze concessie wordt sinds 9 december 2018 uitgevoerd door EBS.

Metrostation Spijkenisse Centrum is het centrale busstation van de concessie, waarvandaan alle streekbussen vertrekken. Tussen Spijkenisse en het kanaal door Voorne is er parallel aan de N218 een vrijgelegen busbaan. Deze busbaan heeft bij de tussengelegen kruispunten een korte tunnel, om zo niet te kruisen met de wegen voor het autoverkeer.

Bronnen: EBS en Lijnennetkaart

Een Van Hool A300Hyb, hier op de stadsdienst bij het Centraal Station van Leiden.

De concessie Zuid-Holland Noord (ZHN), omvat stads- en streekvervoer in de Duin- en Bollenstreek, Leiden, de Rijnstreek en in Midden-Holland. Deze concessie wordt uitgevoerd door Arriva.

Station Leiden Centraal is het centrale vervoersknooppunt van de streek, vanwaar buslijnen vertrekken naar de meeste grote plaatsen in de regio. Alphen aan den Rijn en Gouda vormen kleinere knooppunten, en zijn vooral het begin- en eindpunt voor lijnen naar respectievelijk de Rijnstreek en de Alblasserwaard. In groot-Leiden (inclusief Leiderdorp en Voorschoten), Alphen aan den Rijn en Gouda wordt een stadsdienst gereden. De dienst in Katwijk staat officieel niet als zodanig in de dienstregeling doch in de praktijk heeft ook Katwijk een aantal buslijnen die amper buiten Katwijk komen. Door de streek lopen ook een aantal Qliner-lijnen.

Er is een bijzondere regeling voor de Arriva-bussen die op lijn 45 rijden: de Arriva abonnementen zijn niet geldig, sinds de OV-chipkaart apparatuur in die bussen is ingesteld op het gebruik van de oude sterzones. De vervoersregio Haaglanden eist dat de sterabonnementshouders van Haaglanden de bussen zonder problemen hun OV-chipkaart kunnen gebruiken.

Qliner 365 van Arriva die vertrekt vanaf Zoetermeer Centrum-West.

De lijnnummering in de regio is volgens het volgende nummeringssysteem:[7]

• stadslijnen: 1 t/m 10
• Katwijk e.o.: 20 t/m 39
• streeklijnen: 40 t/m 199
• spitslijnen: een 200-nummer
• Qliners: een 300-nummer
• R-net: een 400-nummer
• belbuslijnen: een 500-nummer
• schoollijnen: een 600-nummer
• buurtbuslijnen: een 700-nummer
• bijzondere lijnen zoals het nachtnet en toeristenlijnen: een 800-nummer

Bronnen: Arriva en Lijnennetkaart

Vertrekplatformen bij Zuidplein in Rotterdam met vertrekkende buslijn 170.

De concessie Hoeksche Waard / Goeree Overflakkee omvat stads- en streekvervoer in de gebieden de Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee. Deze concessie wordt uitgevoerd door Connexxion. Met uitzondering van een paar lijnen is Rotterdam Zuidplein het start- en eindpunt van de buslijnen in Rotterdam. Daarnaast veel bussen van andere concessies hun start- en eindpunt aldaar. Dit busstation is dan ook het drukste busstation in Zuid-Holland. De bussen komen aan op een hogere verdieping waarna de bussen via een viaduct doorrijden naar het straatniveau vanwaar de bussen vertrekken. Rondom het Zuidplein zijn diverse busbanen om voorrang te geven aan het drukke busverkeer. Vanaf de snelweg A29 tot het Zuidplein is voorzien van een busbaan (niet kruisingsvrij). Bussen tussen Rotterdam en het Zuiden steken de Oude Maas over met de snelweg A29. De Provinciale weg tussen Oud-Beijerland en Heinenoord is voorzien van een gescheiden busbaan.

Taxibus van lijn 190 op de veerboot.

Bronnen: Connexxion en Lijnennetkaart

De concessie Drechtsteden, Molenlanden, Gorinchem omvat stads- en streekvervoer en de treindienst in de gebieden de Drechtsteden, Molenlanden en Gorinchem. Deze concessie wordt sinds 9 december 2018 uitgevoerd door Qbuzz.

De bestelBuzz (belbus) rijdt alleen op aanvraag, dienstregeling en routes van het halte-knooppunt vervoer zijn indicatief.

Bronnen: Qbuzz en Lijnennetkaart

De concessie Waterbus Rotterdam-Drechtsteden omvat de Waterbus Rotterdam-Drechtsteden, vervoer over water tussen Rotterdam, Krimpen aan den IJssel, Ridderkerk Slikkerveer, Alblasserdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht en Dordrecht en tussen de Drechtsteden (Dordrecht, Zwijndrecht, Papendrecht en Sliedrecht) onderling.

De waterbus vaart sinds 1999, en heeft als voornaamste doel om de filedruk op de overvolle wegen in en om Rotterdam te verlagen. Na een uitgebreide testfase heeft de Provincie in 2010 een vergunning voor 12 jaar afgegeven aan Aquabus, een Joint venture van Arriva en Rederij Doeksen.

Bron: Waterbus