Blauwe Tram

• Het trambedrijf kende twee spoorwijdten. Het meterspoor was alleen in Noord-Holland te vinden, terwijl Zuid-Holland (en Noord-Holland vanaf Haarlem in zuidelijke richting) door de trams op normaalspoor werd bediend. Ook kende het elektrische bedrijf twee verschillende voltages. Op de gelijkstroombovenleiding van het normaalspoornet stond 1200 volt, terwijl het metersporige net een spanning van 600 volt voerde. Omdat de Duitse bezetter alleen belangstelling had voor normaalsporige trams op 600 volt, zijn er geen NZH-trams naar Duitsland afgevoerd, zoals dat bij de diverse andere Nederlandse trambedrijven wel gebeurde.
• Tussen Den Haag en Leiden bestonden twee tramlijnen. De Blauwe Tram reed via Voorburg, Veur / Leidschendam en Voorschoten. De Gele Tram (tramlijn I² van de HTM) reed van Den Haag naar Leiden via Wassenaar.
• Tussen Den Haag en Katwijk / Noordwijk reden in sommige perioden doorgaande trams.
• Op het traject Haarlem – Beverwijk – Alkmaar reed sedert 1895 een stoomtram. Deze metersporige lijn is nooit geëlektrificeerd en werd opgeheven in 1924, het startjaar van de Blauwe Tram.
• Met de overname van de Waterlandse tram op 1 december 1932 bereikte het net van de Blauwe Tram zijn maximale omvang van 143 kilometer. Sinds 30 december 1932, de dag van de elektrificatie van de lijn Haarlem – Leiden, was dit net geheel 'onder de draad'.

De eerste trams van de latere NZH reden in 1881 tussen Hillegom en Leiden, respectievelijk Haarlem. Deze werden geëxploiteerd door de Noord-Zuid-Hollandsche Stoomtram Maatschappij (NZHSTM). Op 4 juni 1881 verbond de eerste stoomtram van de RSTM, die later opging in de NZH, de Katwijkse Boulevard met Rijnsburg, niet lang daarna doorgetrokken naar Leiden en in 1911 door de NZH geëlektrificeerd.

Op 13 december 1888 werd de eerste lijn in Noord-Holland (van de Noord-Hollandsche Tramweg-Maatschappij, NHT) in dienst gesteld: van Amsterdam-Noord naar Edam v.v. Later ook naar Purmerend en Volendam uitgebreid en in 1932 door de NZH geëlektrificeerd. De ESM-tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort werd geopend in 1899/1904.

In 1924, het eerste jaar dat met blauwe trams werd gereden, werd de succesvolle tramlijn Scheveningen - Den Haag - Leiden geopend. Deze was de opvolger van de stoomtramlijnen Scheveningen – Den Haag Staatsspoor van NS, geopend in 1879, en Den Haag Staatsspoor – Leiden Noordeinde van de MET, geopend tussen 1882 en 1885.

In de jaren 20, 30 en 40 was de Blauwe Tram een belangrijke verkeersader in de regio. De snelle en hoogfrequente tramdiensten maakten het wonen in forenzendorpen zoals Voorburg en Overveen aantrekkelijk, in een tijdperk waarin voor de meeste mensen de fiets het snelste particuliere vervoermiddel was. De Blauwe Tram heeft dan ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van forenzenplaatsen in de streek. In de crisistijd deed NZH aan klantenbinding door enkele malen een tariefsverlaging door te voeren. Ook bij het opkomend toerisme in de streek speelde de tram een rol. Zo verzorgde NZH in samenwerking met andere vervoerbedrijven attractieve dagtochten, zoals een gecombineerde boot-tramrondrit Amsterdam – Volendam – Marken in de zomer. Voor de strandganger stond de tram naar Scheveningen, Katwijk, Noordwijk of Zandvoort gereed. Vaak werd extra capaciteit ingezet op dagen met gunstig strandweer.

In de tijd na de Bezetting steeg het particuliere autobezit en nam de betekenis van de tram af, die steeds vaker werd gezien als een sta-in-de-weg voor het autoverkeer. In de jaren 50 was het beleid van de NZH erop gericht, de tram te vervangen door de bus, die wendbaarder was en bovendien goedkoper in exploitatie. Een voor een verdwenen de lijnen van de Blauwe Tram. De drukste lijn, Amsterdam – Haarlem – Zandvoort, werd opgeheven op 31 augustus 1957. Op 9 november 1961 reed de laatste Blauwe Tram op het traject Den Haag – Leiden.

Van de bijna 350 Blauwe Trams in Noord- en Zuid-Holland, ingericht voor personenvervoer met elektrische tractie, zijn er slechts 7 als museumstuk bewaard gebleven. Drie onder de hoede van de Tramweg-Stichting in Scheveningen en vier in het NZH-Vervoermuseum te Haarlem.

De meest in het oog springende nog bestaande Blauwe Tram is de A327, eigendom van de Tramweg-Stichting (TS). Deze trammotorwagen, gebouwd in 1913 door de rijtuigfabriek Beijnes te Haarlem, is tot 1948 in gebruik geweest voor het stadsvervoer in Haarlem en daarna tot 1960 in Leiden. In 1961 werd deze motorwagen, met rijtuig B26 door de NVBS van de sloop gered en in 1965 overgedragen aan de toen opgerichte Tramweg-Stichting, die het rijtuig restaureerde. De eerste ritten op eigen kracht na de restauratie werden gemaakt in 1981. Dat jaar maakte de A327 ook ritten in Amsterdam en Rotterdam, in 1996, 2006 en 2016 in Arnhem en in 2015 in Katwijk. De A327 staat doorgaans in de HTM-remise Scheveningen. Bij bijzondere gelegenheden komt deze dienstvaardige motorwagen met bijwagen B303 of B37 - de vroegere Amsterdamse 766 in fictieve Blauwe Tram-uitmonstering - uit de remise om ritten te maken op het Haagse tramnet.

In 1979 was voor deze wagen een rol weggelegd in Guido Pieters' speelfilm Kort Amerikaans. A327 reed enkele stukjes door Rotterdam, geduwd door een Land Rover van de RET - ze was toen nog niet voorzien van motoren. In de gelijknamige roman van Jan Wolkers die aan de film ten grondslag ligt, komen Blauwe Trams prominent voor, evenals in De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans en in verhalen van F.B. Hotz.

In juni 2006 was de A327 (zonder bijwagen) te gast in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem ter gelegenheid van het tienjarige bestaan van de museumtramlijn aldaar. Bij de opening in 1996 was deze motorwagen hier ook al op bezoek geweest.

Van september t/m november 2011 werd in het Haags Openbaar Vervoer Museum de tentoonstelling 'Retourtje Leiden' gehouden ter gelegenheid van het 80-jarige bestaan van de NVBS en de opheffing van de tramlijnen tussen Den Haag en Leiden precies een halve eeuw geleden. Zo veel mogelijk van de nog bewaard gebleven museumwagens van de Blauwe Tram en de Gele Tram werden hiertoe bijeen gebracht.

Van 24 t/m 29 augustus 2015 werd een wel heel bijzonder project opgezet: in de Rijnstraat in Katwijk werd een tijdelijk tramspoor van 400 meter aangelegd op het tracé van vroeger. Over dit spoor hebben de gehele week de motorwagens A106 en A327 opnieuw dienstgedaan. De twee motorwagens waren aan elkaar gekoppeld met een goederenwagon ertussen, waarop een generator was geplaatst die de benodigde 600 volt opwekte.[1] Het leggen van tijdelijk spoor is niet uniek voor Katwijk: ook de NSS heeft al een aantal keer met Koningsdag smalspoor in het centrum van Katwijk gelegd om met hun eigen smalspoortrams ritten te kunnen verzorgen.

Motorwagen NZH A106 werd in 1910 gebouwd door Waggonfabrik Uerdingen AG als A6 en kwam als onderdeel van de serie A1 -10 in dienst voor de lijnen Leiden – Katwijk en Leiden – Noordwijk. In 1918 stelde de NZH een nieuw schema vast voor de gebruikte letters bij de nummer aanduiding. Hierdoor kreeg de serie de nummers A101 - 110. Vanaf de buitendienststelling in 1948 tot 1983 is deze tweeassige motorwagen in gebruik geweest als noodwoning en schuurtje in Nieuwkoop. Deze motorwagen werd herbouwd door het TS-Depot Scheveningen. De restauratie duurde tot 2006. Van 24 t/m 29 augustus 2015 reed deze tram voor het eerst met passagiers, samen met de A 327, op een pendeldienst op een tijdelijk aangelegd spoor in de Rijnstraat in Katwijk aan den Rijn. Het was voor het eerst in 55 jaar dat er weer een tram in Katwijk reed. In november 2015 maakte deze tram zijn eerste ritten met passagiers op het Haagse tramnet.

In juni 2016 waren de A106 met goederenwagen C32 en de A327 te gast in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem ter gelegenheid van het tiwintigjarige bestaan van de museumtramlijn aldaar. De A327 was daar al eerder in 1996 en 2006.