Prinsegracht

Waar nu de Grote Marktstraat is, was vroeger een klooster. Dit was tijdens de Tachtigjarige Oorlog geruïneerd. In 1614 kwam er een marktterrein, want de markt bij het oude stadhuis aan de Groenmarkt was te klein geworden. Het werd de Grote Markt genoemd. Rond 1640 werd vanaf de West Buitensingel (nu Zoutkeetsingel) in het verlengde van de Grote Markt richting Westland een nieuwe gracht gegraven, de Nieuwe Prinsegracht. Door de aanleg van de Prinsegracht kon de aanvoer van groenten uit het Westland tot aan de markt worden gebracht.

Het bestuur van Den Haag besloot dat er huizen moesten komen van minimaal vijf ramen breed (een voordeur en vier ramen). Een tiental welgestelde burgers bouwde al snel een huis langs het begin van de gracht, maar omdat de gracht de stad uitliep, was verderop de locatie niet zo populair. De breedte-eis verviel. Later werd de naam veranderd van Nieuwe Prinsegracht in Prinsegracht.

Aan deze voormalige gracht staan nog enkele gebouwen uit de 17e eeuw. Op de hoek met de Grote Marktstraat staat aan de westelijke kant de Boterwaag uit 1681, nu een Grand Café, daarnaast het Boterhuis uit 1650. Dat gebouw 'hangt' aan het in 1645 gebouwde huis ernaast op nummer 5, Luchtenburch, waarvan de fundamenten door het veen heen op de onderliggende zandgronden rust. Een paar huizen verderop is het oude pand van de Van Stockum's Veiling op nummer 15, op nummer 27 het Koorenhuis uit 1662 en op nummer 45 het voormalige kantongerecht. Bijna aan het einde van de Prinsegracht is het Hofje van Nieuwkoop. Het midden-17e-eeuwse patriciërshuis op nummer 4, met in de gevel drie boven elkaar gelegen pilasterorden onder een driehoekig fronton, is stilistisch een laat voorbeeld van vroeg-Hollands classicisme. Onder de bewoners van het huis bevonden zich de ouders van Louis Couperus en aartsbisschop Giacomo Cattani, apostolisch internuntius.[1] Het huis op nummer 6 huisvestte van 1922 tot 1985 het Museum Bredius. Kunstkenner en schilderijenverzamelaar dr. Abraham Bredius bewoonde lange tijd zelf gelijktijdig het pand. Hij organiseerde er uitvoeringen waarbij onder meer Willem Mengelberg en Richard Strauss te gast waren. Het huis dateert van 1652, toen de Haagse burgemeester Pieter Jansz. Splinter opdracht gaf voor de bouw. Het heeft een Lodewijk XIV-stijl gevel en interieurs in Lodewijk XIV-stijl. Midden jaren tachtig van de 20e eeuw werd het opgesplitst en verbouwd tot appartementen.[2][3][4]

In de eerste honderd jaar werd de gracht volgebouwd tot het Hofje van Nieuwkoop. Er kwamen wat smallere huizen maar de welvaart sloeg nogmaals toe en na 1725 werden weer panden neergezet van vijf en soms zeven ramen breed.

Over het water waren enkele boogbruggen, langs het water stonden bomen die bij de aanleg al waren geplant en nu dus een eeuw oud waren, het geheel was zeer indrukwekkend. Enkele gevels werden gemoderniseerd.

Uit 1730 dateert het huis op nummer 75, waar in 1793 luitenant-admiraal Johan Zoutman overleed. De vaak bespotte “held van de Slag bij de Doggersbank (1781)” was zelden op het water te vinden, omdat hij meestal thuis met jicht op bed lag. In de gevel herdenkt een sobere stenen plaquette de admiraal.[5]

In het begin van de 20e eeuw werd de gracht gedempt, zoals toen in de mode was. Er kwam meer verkeer en trams van lijn 10 verschenen; deze lijn kreeg een grote keerlus en dook aan het eind van de gracht de Warmoezierstraat en de Blekerslaan in. Lijn 2 stak sinds 1906 via de Varkenmarkt de gracht over richting Boekhorststraat. Vanaf 1920 werd het deel tussen Brouwersgracht en Grote Markt langzamerhand marktterrein. Eerst verkocht men er (wat men toen noemde) exotische vruchten zoals bananen. Later allerlei waren, van groente, vlees en vis tot tweede hands artikelen. De tram reed bijna letterlijk door de marktkramen. Op 16 mei 1938 verhuisde de markt naar de Herman Costerstraat. In 1967/8 volgde de aanleg voor een vrije baan voor tram en bus met aan beide zijden een tweebaansweg. Deze situatie werd weer veranderd met de aanleg van de Haagse tramtunnel.

Het voormalig “Magazijn Hollandia” uit 1908 op nummer 42, werd gebouwd als bedrijfspand in Art Nouveau-stijl voor een grootwinkelbedrijf in dames- en herenconfectie, manufacturen, schoenen en meubelen. Het pand kenmerkt zich door de zichtbaar gelaten ijzerconstructie en het gebruik van natuursteen, met grote glasvlakken in de gevel. De aanwezige vergulde geometrische versieringen zijn geïnspireerd op de Weense Sezession. Nadat in de 20e eeuw lange tijd Dagblad Het Binnenhof in het pand gevestigd was, werd het in 1987-1988 verbouwd tot HAT-eenheden.[6] Op nummer 12 is sinds begin jaren zeventig het poppodium Paard van Troje gevestigd in voormalig meisjespensionaat Angela. De bouwgeschiedenis van dit aan het eind van de 20e eeuw ingrijpend verbouwde pand, dat achter een 18e-eeuwse gevel schuilgaat, gaat echter terug tot het midden van de 17e-eeuw.[7] In het pand op nummer 48/50 was oorspronkelijk het gemeentelijk laboratorium gevestigd. Het werd gebouwd in 1910 als typische overheidsarchitectuur, naar een neorenaissance ontwerp van Adam Schadee (1862-1937), stadsarchitect van Den Haag. Het pand werd eind jaren tachtig van de 20e eeuw verbouwd tot appartementen.[8]

De Haagse tramtunnel, geopend in 2004, komt ter hoogte van het Koorenhuis weer bovengronds. Het is even een plan geweest om de tunnel door te trekken en erboven een ondiepe gracht te maken om de oude luister te herstellen.

Aan de Prinsegracht nummer 8 is het Humanity House gevestigd, een kenniscentrum voor humanitaire hulp en oorlogsrecht. De restauratie van het pand is medegefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. De officiële opening werd op 9 december 2010 verricht door Prinses Margriet.[9]

Nr 32: Huis met Lodewijk XVI-stijl gevel, waar Willem Bilderdijk woonde tussen 1786 en 1795

Nr 32: Willem Bilderdijk woonde hier van 1786 tot 1795.[10]

• Lijst van rijksmonumenten in Den Haag/Prinsegracht
• De Drie Stoepen

• Luchtenburch

Zie de categorie Prinsegracht, The Hague van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.