Nieuwerkerk aan den IJssel

Langs getijrivier de Hollandsche IJssel was een dominante baksteenindustrie. Er werden in veldsteenovens gele ijsselstenen gebakken van het slib dat uit de rivier werd gebaggerd. De ovens werden met turf gestookt dat uit de achterliggende veengronden kwam. Vanaf Haastrecht tot en met IJsselmonde stonden een kleine 40 steenfabrieken met in totaal ongeveer 100 veldsteenovens. In Nieuwerkerk waren vier steenfabrieken: op Kortenoord (1487-1891), op Klein Hitland (1627-1964) en op Ver Hitland buitendijks (±1608-1906) en binnendijks (±1782-±1918). De buurtschappen Klein-Hitland en Ver-Hitland danken hun ontstaan aan deze steenfabrieken. De dominante eigenaren, die steenbaronnen werden genoemd, waren tegelijkertijd actief in het polder- en gemeentebestuur. De ijsselsteenfabriek op Klein-Hitland sloot als laatste van de veertig aan de benedenloop in 1964. Dit ovencomplex werd een rijksmonument.

Sculptuur met de Gele Brug

Voormalige steenoven De Olifant, nu villa onder monumentenzorg.

Overzicht ijsselsteenovens Klein Hitland 2013

Toen het slechter ging met de ijsselsteenindustrie, kreeg een van de steenfabrikanten, door inbreng van grond en opstallen van zijn steenfabriek op Kortenoord, een aandeel in de glasfabriek De Struischvogel (1862-1921), waar mondgeblazen flessen werden geproduceerd. De fabriek moest na WO I sluiten omdat hij te klein was om op te boksen tegen fabrieken die het glasblaasproces automatiseerden.

De Zuidplas was in 1839 drooggelegd: de huidige Zuidplaspolder. Rond de boezem tussen Kortenoord en Moordrecht stonden 21 molens om het werk te klaren. Later zijn ze vervangen door stoomgemalen. Het voormalige stoomgemaal aan de boezem op Kortenoord, niet ver van korenmolen Windlust, is een monument. De drooglegging van Prins Alexanderpolder volgde rond 1866. Deze werd direct op stoomkracht drooggemalen en was in 1874 klaar. Het Oude Dorp, op het oorspronkelijke polderniveau, kwam daardoor hoger te liggen dan de lager gelegen landbouwgrond van de polders er omheen en ziet eruit alsof het op een terp ligt. In het Oude dorp staat ook basisschool 'de Terp'. Een replica van pachtboerderij De Batavier gesticht door steenbakker Mijnlieff in 1881, in de polder Prins Alexander, de huidige wijk Dorrestein, huisvest nu onder meer de bibliotheek en staat vlak bij het NS-station aan de Batavierlaan.

Door de aanleg van een spoorlijn tussen Rotterdam en Gouda in 1855, parallel aan de ’s-Gravenweg, was verdere groei van Nieuwerkerk aan den IJssel onvermijdelijk. Meer mensen vestigden zich aan de 's Gravenweg of in het Oude Dorp. Door de komst van busdiensten werd het station (nu een restaurant op de hoek van de Kerklaan en de TW67) overbodig en in 1935 gesloten voor personenvervoer. De spoorlijn uit Gouda eindigde in Rotterdam op de Maasboulevard. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het huidige traject over de spoordijk die Nieuwerkerk in tweeën deelt, aangelegd naar Rotterdam CS. Het oude spoortracé werd provinciale weg.

Arie Evegroen onthult het monument "Een dubbeltje op zijn kant" (1983)

Tijdens de watersnood van 1 februari 1953 ontstond op de ingeklonken plek, waar eens een afwateringssluis was, een gat van veertien meter in de Groenendijk. In opdracht van de burgemeester is dat door het achttien meter lange schip Twee Gebroeders van binnenschipper Arie Evegroen uit Ouderkerk gedicht.

Het schip werd met de boeg tegen de dijk gezet en vervolgens zwenkte de achtersteven naar het gat. De natuur deed de rest. Het schip klapte als een sluisdeur tegen de kant en zoog zich door de enorme stroming vast in het gat. De Twee Gebroeders werd vervolgens volgestort met zand.[3]

De arbeiderswoningen uit de buurtschapjes langs de dijk en de ’s-Gravenweg voldeden niet meer aan de woningwet en moesten worden gesaneerd. Nederlanders uit voormalig Nederlands-Indië moesten worden opgevangen. De bedrijven die na de Tweede Wereldoorlog groeiden trokken mensen aan. Tussen de ringvaart en de nieuwe spoorbaan werd voor hen in de jaren vijftig een nieuwe wijk met sociale huurwoningen gebouwd: de Oranjebuurt (met straatnamen vernoemd naar de leden van de Koninklijke Familie). Met duplexwoningen, rijtjeshuizen en bejaardenwoningen. Rond het Oude Dorp verschenen rijtjes huurwoningen van de woningbouwvereniging.

De verbindingen werden beter, auto's betaalbaar. Voor mensen uit Rotterdam en Den Haag werd Nieuwerkerk aan den IJssel een aantrekkelijk dorp om te wonen. In reactie daarop werd de wijk Dorrestein gebouwd, tussen de Oranjebuurt en het Oude Dorp. Dorrestein kreeg het eerste moderne winkelcentrum van het dorp, koopcentrum Dorrestein (dat inmiddels heeft plaatsgemaakt voor een nieuw gebouw), en andere voorzieningen zoals kerken, middelbare scholen, een muziekschool, een buurtcentrum en voormalige bejaardencentrum Chrysanthemum met aanleunwoningen (in 2010 opende op die plek zorgcomplex Meander). Er kwam een nieuwe spoorweghalte bij het spoorviaduct over de Kerklaan.

De groei van het dorp zette door begin jaren tachtig, toen de wijk Zuidplas werd gebouwd. Hier kwam een nieuw centrum halverwege de voormalige kern Oude Dorp en de lintbebouwing van de ’s-Gravenweg, vlak bij het nieuwe station. Er werd een nieuw gemeentehuis gebouwd en een overdekt winkelcentrum Reigerhof.

Samen met Capelle aan den IJssel werd een Recreatieschap Hitland (Nieuwerkerk aan den IJssel) opgericht om Groot Hitland te veranderen in een natuurgebied met recreatiemogelijkheden voor de bewoners uit beide gemeenten. Er kwamen onder meer een golfterrein, een evenemententerrein en natuurlijke habitats met fiets- en wandelpaden.

Hierna werden de wijken Kleinpolder gebouwd, later Parkzoom en Esse (Hoog en Laag), met de nodige voorzieningen. Momenteel wordt er gewerkt aan een nieuwe wijk, Esse Zoom (ook verdeeld in Hoog en Laag).

• Lijst van burgemeesters van Nieuwerkerk aan den IJssel

• Wijken en buurten in Nieuwerkerk aan den IJssel