Katwijk aan Zee

Rond 1230 was het plaatsje niet meer dan een kern van een aantal hutten. Na 1300 begon de plaats te groeien en werd ze al snel bekend om de visserij, maar ook om de binnenvaart. In 1388 werd de vismarkt van Katwijk aan den Rijn verplaatst naar Katwijk aan Zee. De twee plaatsen vielen toen al onder hetzelfde bestuur, Katwijk, maar toen was dat een heerlijkheid. Sinds de 20e eeuw is Katwijk aan Zee een bekende badplaats. Eind jaren zestig had Katwijk de grootste vissersvloot van Nederland met 180 schepen. Later, toen er modernere schepen kwamen, weken de Katwijkse schepen uit naar de havens van IJmuiden en Scheveningen en werd de vloot kleiner.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is een deel van de bebouwing in Katwijk aan Zee door de Duitsers afgebroken. Het ging om een 200 meter brede strook huizen langs de kust, die moesten verdwijnen om plaats te maken voor de Atlantikwall. Pas na de oorlog kreeg de boulevard zijn huidige aanzicht.[2]

Eind jaren tachtig smolt Katwijk aan Zee samen met Katwijk aan den Rijn en de noordelijke (nieuwbouw)wijken Hoornes en Rijnsoever, nu Katwijk-Noord, tot één grote gemeente, Katwijk. Per 1 januari 2006 vallen ook de omringende dorpen Rijnsburg en Valkenburg onder de gemeente Katwijk.

In Katwijk aan Zee wordt een conservatieve variant van het Zuid-Hollands gesproken, het Katwijks (Katteks). Het is een van de weinige oorspronkelijke dialecten die in Zuid-Holland zijn overgebleven. Een deel van de inwoners spreekt het dialect nog dagelijks, zij het niet meer in de zuiverste vorm. De invloed van het Standaardnederlands is groter geworden en wordt steeds groter.

Katwijk aan Zee wordt gewoonlijk beschouwd als een orthodox of bevindelijk, christelijk dorp, "zij het lang niet meer zo massief als in 1940."[3] De hervormde gemeente van Katwijk aan Zee had voor 2004 ongeveer 20.000 leden, dit aantal is nu een stuk lager. De leden komen niet allemaal uit de kern Katwijk aan Zee, maar uit de hele gemeente Katwijk (incl. Rijnsburg, Valkenburg, Katwijk aan den Rijn, Katwijk-Noord) en omstreken. Daarnaast is er een Hersteld Hervormde Gemeente met bijna 2.000 leden, die zich huisvest in de Triumfatorkerk, een voormalige gerefomeerde kerk die gerenoveerd en flink uitgebreid is. De nieuwe kerk werd in september 2015 in gebruik genomen.[4][5] Ook zijn er in Katwijk een Gereformeerde Gemeente, een Gereformeerde Gemeenten in Nederland, een Christelijk Gereformeerde Kerk en een Gereformeerde Kerk vrijgemaakt. Voorts is er een Universele Soefitempel, de Universel Murad Hassil in de zuidduinen van Katwijk aan Zee. Moskeeën zijn er in Katwijk aan Zee niet.

Veel inwoners van de dorpskern zijn niet alleen betrokken in het kerkelijke leven, maar in Katwijk aan Zee bevindt zich ook de grootste amateurvoetbalvereniging van Nederland. K.v.v. Quick Boys speelt op sportpark Nieuw Zuid de thuiswedstrijden en is opgericht in 1920. Ook trainde het Nederlands voetbalelftal van halverwege de jaren 1990 tot 2018 op dit sportpark dat in de Zuidduinen ligt.

• De hervormde Andreaskerk (ook wel Witte Kerk genoemd) dateert uit 1480. Het is de enige kerk in Nederland pal aan de boulevard.
• De Vuurbaak uit 1605 (op één na oudste vuurtoren in Nederland).
• De Nieuwe Kerk 1885, gebouwd in neo-renaissancestijl (op één na grootste orgel van Nederland, grootste hervormde kerk in Nederland naar zitplaatsen).
• In de wijk Nieuw Zuid ligt de Soefitempel (enige ter wereld).
• Het hoogste natuurlijke punt in de provincie Zuid-Holland is Vlaggeduin, gelegen in de Zuidduinen.

In het jaar 2011 heeft Katwijk aan Zee een QualityCoast Bronze Award mogen ontvangen voor haar inspanningen om een duurzame toeristische bestemming te worden.[6]

• Centrum – Nieuw Zuid – Overduin – Rooie Buurt – Princehaven – Witte Hek

De buslijnen 30, 31, 37 en 38 van Arriva verbinden station Leiden Centraal met Katwijk aan Zee. Buslijn 90 verbindt station Den Haag Centraal via Katwijk (incl. Katwijk aan Zee) en Noordwijk (incl. Noordwijk aan Zee) met Lisse. Buslijn 385 (Qliner) verbindt Noordwijk met Den Haag, met een korte verbinding en weinig haltes. Zie ook: Openbaar vervoer in Katwijk.

• Mia Bruyn-Ouwehand (1895-1968), schrijfster
• Andries Buijs (1925-2014), burgemeester
• Pieter Groen (1808-1902), visser en ontdekkingsreiziger
• Dirk Kuijt (1980), profvoetballer
• Joop van der Schee (1951), hoogleraar onderwijsgeografie
• Mick Spek (1997), artiest en muziek producent
• Charley Toorop (1891-1955), schilder en lithograaf

• Villa Allegonda (eind jaren 1960-2015 Hotel Savoy)
• Lijst van rijksmonumenten in Katwijk aan Zee
• Koning Willem-Alexandergemaal
  

  Bomschuit op het strand van Katwijk aan Zee. Foto door Jan Goedeljee, ca. 1900.
• Lijst van beelden in Katwijk
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Katwijk
• Katwijks Museum
• Lijst van oorlogsmonumenten in Katwijk

IJsschotsen bij het strand van Katwijk aan Zee. Foto Jan Goedeljee, 1898.

• 
  Rederspakhuis, Prins Hendrikkade 3. Het huisje kon op het nippertje behouden worden bij een grote brand bij rederij Parlevliet en Van der Plas op 21 mei 1971. Begin 21e eeuw gesloopt voor nieuwbouw.[7]
• 
  Witte Kerk aan Zee (Andreaskerk)

Wikivoyage heeft een reisgids over dit onderwerp: Katwijk.

	Stadsdelen (kernen) en buurtschap in de gemeente Katwijk
Katwijk aan Zee (Nieuw Zuid · Rooie Buurt) · Katwijk aan den Rijn · Rijnsburg · Valkenburg · Katwijk-Noord    Buurtschap: De Pan Zuid-Holland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten