Station Leiden Centraal

Tot aan de jaren 1970 was Leiden een station aan de Oude Lijn waar alleen overgestapt kon worden op de Spoorlijn Woerden - Leiden maar met het gereedkomen van een verbindingsboog (bij Station Den Haag Laan van NOI) naar het toen nieuwe Station Den Haag Centraal in 1975 werd de rol van station Leiden als overstapstation groter: reizigers moesten in Leiden voortaan een keus maken of ze, zoals voorheen, naar Station Den Haag HS wilden reizen of naar Station Den Haag Centraal (toentertijd heette het Den Haag CS), waarbij eventueel in Leiden overstapt moest worden.

Tegen het einde van de 20e eeuw waren er twee grote spoorweguitbreidingen rond Leiden.

• Door de Schiphollijn, geopend in 1981, die na de indienststelling van de Westelijke tak van de Ringspoorbaan in 1986 een tweede verbinding gaf met Amsterdam Centraal, werd Leiden, ook voor de noordelijke richtingen, een belangrijk spoorwegknooppunt met veel overstappende reizigers.
• Door het drukke treinverkeer op de Schiphollijn was het traject Leiden – Den Haag een flessenhals geworden, zodat het viersporig werd gemaakt. Hierdoor werd een spooruitbreiding van het station noodzakelijk, die in 1995 werd uitgevoerd.

Na de komst van de Schiphollijn werd het station van Schelling te klein voor het steeds groeiende aantal reizigers, vooral de hal en de tunnel naar de perrons. Het huidige stationsgebouw van architect Harry Reijnders is het vierde en werd in 1996 opgeleverd.

Het gebouw is in 1987 ontworpen door NS-architect Harry Reijnders. Het voor die tijd futuristische ontwerp bestaat uit witte vakwerkconstructies. Kenmerkend is de entree, bestaande uit een gebogen witte schelp. Op 4 mei 1996 is het nieuwe gebouw officieel geopend.[2] Aanvankelijk werd bij de hoofdingang een grote, aparte ruimte voor de kaartverkoop geopend. Met de komst van de kaartautomaten in de stationshal blijkt deze ruimte, die door het hoge plafond maar moeilijk te verwarmen was, grotendeels overbodig. De vloer van het station bestond oorspronkelijk uit wit en lichtblauw gekleurde tegels. Hoewel deze vloer een lichte aanblik gaf, bleken de eerste problemen al snel: bij nat weer werd de tegelvloer snel glad. In het voorjaar van 2009 kwam er een nieuwe vloer, bestaande uit de standaard grijze vloertegels, zoals die tegenwoordig gebruikt worden bij vervanging van vloeren of nieuwbouw van stations.

Aan de voorzijde (centrumzijde) van het station bevinden zich een busstation en de taxibrug met daaronder een verdiepte fietsenstalling. Het doorgaande autoverkeer wordt hier onderlangs geleid in de in 1997 geopende Stationspleintunnel. Aan de achterzijde (zeezijde) is een verdiepte (gratis) bewaakte fietsenstalling met ruimte voor ruim 2000 fietsen.

Sinds de verbouwing bestaat het station uit een perron met twee kopsporen 1 en 2, twee eilandperrons met de sporen 4 en 5 (centrumzijde) respectievelijk 8 en 9 (zeezijde) en vier niet-perronsporen 3, 6, 7 en 10. Het kop-perron is in de loop van de jaren 1970 gebouwd: treinen naar Alpen aan de Rijn en Utrecht hoefden daarna geen gebruik meer te maken van de eilandperrons zodat daar ruimte beschikbaar kwam voor treinen vanuit het toen nieuwe Den Haag Centraal en later ook naar Schiphol. Het eilandperron aan de zeezijde werd met de verbouwing van 1996 in westelijke richting opgeschoven. Daardoor kwam er ruimte om het doorgaande midden-spoor te verdubbelen tot de sporen 6 en 7, zodat internationale treinen zoals de Thalys, en de Beneluxtrein die sinds 1998 hier niet meer stopte, konden passeren. De twee eilandperrons zijn zodanig verlengd dat twee achter elkaar staande treinen ieder apart kunnen worden afgehandeld, dankzij wisselverbindingen met de aangrenzende sporen (overloopwissels). Hierdoor stoppen sommige treinen aan de noordkant van het station buiten de overkapping, op afstand van de trappen, de liften en de centrale stationshal.

Toen het nieuwe station werd geopend claimde de gemeente dat haar station, in reizigersaantallen het vijfde van Nederland, recht had op de aanduiding Centraal station. NS besloot toen de vijf stations met de grootste reizigersaantallen (Amsterdam CS, Utrecht CS, Den Haag CS, Rotterdam CS en Leiden) de toevoeging 'Centraal' te geven. In 1997 werd het station Leiden Centraal gedoopt, de rest volgde op 29 mei 2000.

In 2007 zijn poortjes geplaatst. Het OV-chipkaartgebied bestaat uit de perrons en het grootste deel van de stationstraverse met winkels en horeca. De lokettenhal en een aantal winkels vallen er buiten het OV-chipkaartgebied. De kaartautomaten zijn buiten en binnen het OV-chipkaartgebied geplaatst. Ondanks protesten, onder meer van de gemeente Leiden, zijn in april 2016 de poortjes gesloten, zodat men alleen nog met een geldig vervoerbewijs of een passagekaart onder het station door kan lopen.

De gemeente Leiden, die de stationstunnel ziet als een belangrijke voetgangersverbinding tussen het centrum en de bebouwing achter het station (met onder meer het Leids Universitair Medisch Centrum en het Level-gebouw), had bezwaar gemaakt tegen de voorgenomen afsluiting met poortjes voor niet-reizigers. De NS heeft verplaatsing van de poortjes naar onderaan of bovenaan de trappen onderzocht, maar deze plaatsen bleken niet geschikt.[3] De NS biedt een gratis passagerecht, maar men zal als borg een instaptarief van € 20 moeten betalen. Bij een langer verblijf dan zestig minuten is men dit bedrag kwijt. Op 29 augustus 2011 heeft de gemeente besloten op te treden tegen de poortjes omdat ze zonder vergunning zijn neergezet en omdat het bestemmingsplan aangeeft dat de stationshal een voetgangerstraverse is.[4]

In 2007 werd station Leiden Centraal een proefstation voor de nieuwe "wereldstations" van de Nederlandse Spoorwegen, een stationsconcept voor stations waar hogesnelheidstreinen stoppen.[5] Op het station werden ideeën daarvoor beproefd. Leiden Centraal moest hiervoor worden verbouwd en dit was eind 2009 gereed. Niet iedereen toonde zich enthousiast over de verbouwingsplannen. De gemeente Leiden liet de bouw zelfs korte tijd stilleggen omdat vergunningen ontbraken. De bezwaren van de architect van het gebouw, Harry Reijnders, waren fundamenteler en richtten zich vooral tegen de versmalling van de centrale hal.[6]

Door wijzigingen in het politieke beleid en doordat de bekostiging niet rond kwam, wordt de RijnGouwelijn, een lightrailverbinding van Gouda naar Katwijk/Noordwijk via Leiden Centraal, niet aangelegd.

Er komen de volgende spoorlijnen samen:

• de spoorlijn Amsterdam - Rotterdam ("Oude Lijn"): Amsterdam Centraal / Hoorn – Haarlem – Leiden – Den Haag HS – Rotterdam Centraal en verder
• de spoorlijn Weesp - Leiden ("Schiphollijn"): Amsterdam / Weesp – Schiphol – Leiden – Den Haag Centraal / Rotterdam Centraal en verder
• de spoorlijn Woerden - Leiden: Leiden – Alphen aan den Rijn – Utrecht / Gouda

Het station wordt in de dienstregeling 2020 door de volgende treinseries bediend:

Station Leiden Centraal is een knooppunt voor het stads- en streekvervoer. In het busstation hebben de buslijnen in principe een eigen vertrekperron, maar wanneer deze vol is (twee bussen), kan de chauffeur uitwijken naar een perron naast het geplande perron. De vertrekplaats wordt door een dynamisch reizigersinformatiesysteem toegewezen en aangeduid op grote vertrekstaten.

In het kader van de herontwikkeling van het stationsgebied wilde de gemeente Leiden in 2016 het busstation verplaatsen naar de andere kant van de sporen.[7] Hiertegen rees veel verzet en de provincie ging niet akkoord met het bekostigen van de verplaatsing.[8][9]

De exploitatie van bijna alle lijnen is in handen van Arriva. De lijn 43 wordt door EBS geëxploiteerd, lijn 45 wordt geëxploiteerd door Arriva en EBS.

De volgende lijnen komen bij het centraal station: