Leiderdorp

Het land rond Leiderdorp was in de eerste eeuwen van onze jaartelling drassig en de middelen van bestaan waren beperkt. De oevers waren nog niet afgegraven voor de steenbakkerij. Toen grote delen van West-Nederland door stijging van de zeespiegel onder water liepen, boden deze oevers waarschijnlijk een droge plaats om te wonen. Bodemvondsten bewijzen dat het gebied waar nu Leiderdorp ligt in de Karolingische tijd (vanaf de achtste eeuw) bewoond was. In 1952 werden de resten van eenvoudige dijken gevonden. Opgegraven paalgaten en weefgewichten tonen aan dat er hutten stonden en dat de bevolking zich met veeteelt en wellicht ook textielnijverheid bezighield.

Volgens schriftelijke bronnen waren er in de 10e eeuw boerderijen in het zogenaamde eerste, tweede en derde Leithon. Deze drie districten vormden samen Holtlant, dat het Waardeiland, het gebied tussen de Mare en de Zijl en dat ten noorden van de Oude Rijn omvatte. In Holtlant zouden de eerste graven van Holland hebben gewoond. De naam van de provincie Holland is van het oude Holtlant afgeleid.

Zowel Leiden als Leiderdorp ontleent zijn naam aan de Leithons: de drie districten die samen Holtlant vormden. Het Leiderdorpse grondgebied strekte zich oorspronkelijk uit tot aan de burcht in het centrum van Leiden. Vanaf 1200 nam Leiden voor stadsuitbreiding regelmatig grondgebied over van omliggende ambachtsheerlijkheden. Ook Leiderdorp moest grond afstaan aan de groeiende stad.

In de loop van de middeleeuwen werden in Leiderdorp meerdere kastelen gebouwd, zoals het Huis ter Does, Berendrecht, Ter Mey, Stenevelt, Te Waarde en de Zijlhof, die allemaal verdwenen zijn. Sinds de veertiende eeuw stond in Leiderdorp het Augustijnenklooster Engelendael. Het klooster bezat veel land en speelde een belangrijke rol in Leiderdorp.

Tijdens het eerste Spaanse beleg van Leiden, dat afliep in mei 1574, vestigde de Spaanse legeraanvoerder Valdez zijn hoofdkwartier in de oude kerk van Leiderdorp. Hij liet verdedigingswerken rond de dorpskern aanleggen, waarvan echter niets meer terug te vinden is. Toen de Prins van Oranje de dijken liet doorsteken trokken de Spanjaarden zich terug.

Het klooster Engelendael werd na de opstand tegen de Spanjaarden aan Jonkheer Arend van Dorp gegeven, als vergoeding voor een lening aan de berooide Prins van Oranje. Van Dorp liet het slopen en de fundamenten uitgraven, waardoor er geen resten van het klooster zijn overgebleven. De opbrengst van het kloosterland werd door de Staten van Holland gebruikt om protestantse kerkdienaren te betalen. De pas opgerichte universiteit van Leiden, waar de predikanten werden opgeleid, kreeg eveneens geld ter beschikking.

In de tijd van het Spaanse beleg was Graaf de Ligne ambachtsheer van Leiderdorp. Hij vond het echter veiliger zijn bezittingen in de Zuidelijke Nederlanden te concentreren en stootte zijn ambachtsheerlijkheden in Holland daarom af. In 1597 kreeg de stad Leiden de ambachtsheerlijke rechten van Leiderdorp in handen. Tot aan de Franse tijd werden schout en schepenen, ambachtsbewaarders, secretaris en bode door Leiden benoemd.

Na het uitroepen van de Bataafse Republiek in januari 1795 veranderde al snel de bestuurlijke organisatie. In heel Nederland werden municipaliteiten opgericht, de voorlopers van de moderne gemeenten. Ook Leiderdorp werd in die periode een zelfstandige gemeente. Op sociaal-economisch terrein veranderde er niet veel; Leiderdorp bleef een sterk agrarische gemeente, met lintbebouwing langs de Rijn. Veel rijke Leidenaars lieten in deze tijd een buitenplaats langs de Rijn bouwen.

In de negentiende eeuw had Leiderdorp iets meer dan duizend inwoners. Het dorp kende enige nijverheid van betekenis; er waren drie grote steenbakkerijen en vele pottenbakkers. Aan de Zijl exploiteerde de firma Boot-Leiderdorp de scheepswerf De Hoop. Hier werd onder andere de Alhambra Flottante gebouwd, een schip dat in de begintijd van de stomme film door Nederland voer om het publiek te verbazen met bewegende plaatjes.

In 1884 scheidden de gereformeerden (die strakker in de leer waren) zich af van de hervormden, wat in Leiderdorp voor grote beroering zorgde. Acht weken lang waren er militairen gelegerd om een burgeroorlog te voorkomen. De gereformeerden gingen na de afscheiding aanvankelijk ter kerke in een school; in 1892 betrokken zij de kerk naast de huidige A4. In 1989 is dit kerkgebouw in gebruik genomen door de Gereformeerde Gemeente.

Al voor de Tweede Wereldoorlog vond in Leiderdorp planmatig volkswoningbouw plaats. Zo werd in 1914-1915 het zogenaamde ‘oude dorp’ gebouwd, waaronder het Van Leeuwenpark, dat werd ontworpen door de architecten Dudok en Oud. Na de oorlog ging het dorp echt groeien. De industrie ontwikkelde zich goed, zo was er een touwfabriek waar onder andere vloerbedekking werd geproduceerd.

In het midden van de jaren 1950 werd de rijksweg A4 aangelegd. De Leiderdorpse brug kwam gereed in 1964. De snelweg sneed Leiderdorp lange tijd in twee delen. Het gebied tussen de A4 en het Doeskwartier en Patrimoniumpark lag nog braak. Met de bouw van de Oranjewijk werden het Doeskwartier en Patrimoniumpark met het Oude Dorp verbonden.

De verbinding tussen het Oude Dorp en een andere oude vestigingsplaats, het Zijlkwartier, werd in de jaren 1960 gerealiseerd met de wijk Ouderzorg. De gemeente groeide in deze tijd sterk.

Tegen het einde van de jaren 1990 werd de wijk Leyhof aangelegd aan de noordoostzijde van Leiderdorp in het zuidelijk deel van de Boterhuispolder.

Momenteel is Leiderdorp bezig met een centrumplan. Hierbij wordt het gebied tussen het winkelcentrum 'het Winkelhof', het park de Houtkamp en winkelcentrum 'de Santhorst' op de schop genomen. Het Winkelhof wordt uitgebreid en o.a. de openbare bibliotheek en wat kleinere instellingen zijn verhuisd naar het nieuwe sociaalculturele centrum 'de Sterretuin'. In een ander deel van het dorp en is een nieuw gemeentehuis gebouwd aan de rand van de rijksweg A4.

Een andere grote ontwikkeling is de verbreding van de A4 die ook verdiept is komen te liggen (in 2012) met het Limesaquaduct onder de Oude Rijn. Aansluitend worden in de gemeente meerdere grote ruimtelijke projecten gerealiseerd onder de noemer W4.

In Leiderdorp bevinden zich 32 rijksmonumenten, waaronder een aantal molens, te weten: de Achthovense Molen, de Doeshofmolen, de Munnikenmolen en de Zijllaanmolen. Ook is er een oorlogsmonument.

In Leiderdorp zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Leiderdorp