Oudewater

Oudewater ontstond omstreeks 1100 in een meanderbocht waar de Lange Linschoten samenkomt met de Hollandse IJssel. De oorsprong van de naam Oudewater is niet bekend. Het meest waarschijnlijk is dat het een verbastering is van 'oude (uiter)waarden'.

Oudewater was strategisch gelegen in het grensgebied van het Graafschap Holland en het Sticht Utrecht. De stad verkreeg van de 38e bisschop van Utrecht - Hendrik van Vianden - rond 1265 stadsrechten.[1] Dit maakte de stad een belangrijke grensvesting. Oudewater behoorde aanvankelijk tot het Sticht Utrecht. In 1280 verloor het Sticht de stad aan het graafschap Holland. Oudewater werd in 1401 belegerd tijdens de Arkelse Oorlogen. Pas bij de herziening van de provinciegrenzen in 1970 werd Oudewater na bijna 700 jaar weer onderdeel van Utrecht.

Oudewater nam op 19 juli 1572 samen met elf andere steden deel aan de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. In deze vergadering werd de basis gelegd voor de Staat der Nederlanden onder 'leiding' van het Huis van Oranje. De bevolking van de stad werd als gevolg hiervan na een korte belegering op 7 augustus 1575 door een Spaans Leger uitgeroeid. Volgens de overleveringen wisten slechts drie inwoners deze slachting te overleven. Het beleg en de inname van Oudewater staat bekend als de Oudewaterse Moord. Deze moord wordt nog jaarlijks herdacht. Tijdens de inname van Oudewater ontstond een brand die een groot deel van de middeleeuwse bebouwing in as legde.

Oudewater was in de zestiende en zeventiende eeuw een belangrijke producent van touw en was daarmee een welvarende stad. Dit touw werd onder meer gebruikt voor de schepen van de Verenigde Oostindische Compagnie. Een groot aantal panden in de historische binnenstad dateert nog van deze periode van welvarende wederopbouw na de Oudewaterse Moord.

Voor de productie van het touw werd hennep als grondstof gebruikt. Dit werd in de wijde omgeving van Oudewater verbouwd. Tijdens het bewerkingsproces van deze hennep kwam het gele plantensap op de schorten van de touwslagers. De inwoners van het stadje heten daarom tot op vandaag Geelbuiken.[2] Tot ver in de 19e eeuw waren er volop touwslagers in Oudewater. Tegenwoordig heeft Oudewater nog een onderneming in de touwindustrie: touwfabriek G. van der Lee. Deze touwfabriek, opgericht in 1545, was tot 2013 het oudste nog bestaande familiebedrijf van Nederland.

Na het Twaalfjarig bestand raakt Oudewater minder betrokken bij de Opstand. De vestingwerken worden in de daaropvolgende jaren verwaarloost, wat ertoe leidt dat de stad zich op 25 juni van het rampjaar 1672 genoodzaakt zag zich - zonder strijd - over te geven aan de Fransen. Het reeds tot een ruïne verworden Huis te Vliet komt echter in Staatse handen en vormt een uitvalsbasis voor aanvallen op de Fransen. Na 1672 wordt Oudewater versterkt en gaat zij als vestingstad deel uitmaken van de Oude Hollandse Waterlinie.

In de 17e en 18e eeuw verliest de stad haar rol van betekenis in Holland. De netten- en touwfabricage blijft van groot economisch belang, terwijl het inwoneraantal stabiel blijft, op minder dan 2.000. In 1808 zijn nog slechts 20 van de 52 lijbanen in bedrijf. Het wegvallen van de touwindustrie, mede door de industrialisatie, leidt tot een verarming van Oudewater. In de tweede helft van de 19e eeuw worden de vestingwerken afgebroken. Dezelfde periode kenmerkt zich door emancipatie van het katholieke volksdeel, leidend tot de bouw van de Sint-Franciscuskerk, een klooster, ziekenhuis en verschillende scholen.

Van 1855 tot 1936 had Oudewater een treinstation in Papekop aan de spoorlijn Utrecht - Rotterdam, die door de gemeente loopt. Van 1906 tot 1931 reed er een paardentram tussen Oudewater en het station, de Gemeentetram Oudewater. Tussen 1931 en 1936 was er een busdienst. Eerder al, van 1883 tot 1907, was Oudewater per tram verbonden met Gouda door de tramlijn Gouda - Oudewater. In 1936 werd het station en de tramlijn opgeheven.

In de 20e eeuw verkeren veel panden in de binnenstad, na jarenlange verwaarlozing door armoede, in erbarmelijke toestand. In 1910 spant de Remonstrantse Broederschap zich in voor herstel van het geboortehuis van Jacobus Arminius. In 1936 wordt de Waag stevig gerestaureerd. Veel van de monumentale panden in de binnenstad volgen dit voorbeeld. Na de Tweede Wereldoorlog breidt Oudewater uit met een aantal woonwijken, voornamelijk ten noorden van de historische binnenstad. IN 1988 worden de voormalige gemeenten Snelrewaard en Hoenkoop, en een deel van Willeskop bij de gemeente gevoegd.

In 2015 is het 750-jarig jubileum van de stadsrechten van OUdewater uitbundig gevierd, onder meer met een bezoek van Koning Willem-Alexander aan de stad op 3 juli 2015.

De gemeente Oudewater omvat naast de stad Oudewater de voormalige gemeenten Hoenkoop, Snelrewaard en Willeskop. In 1989 zijn de kernen Papekop en Hekendorp uit de opgeheven gemeente Driebruggen bij de gemeente Oudewater gevoegd. Oudewater hoort sinds 1970 bij de provincie Utrecht, daarvoor was het een deel van Zuid-Holland. De gemeente heeft een oppervlakte van 40,17 km², waarvan 1 km² water.

De gemeente Oudewater ligt middenin het Groene Hart. De omgeving kenmerkt zich door lintbebouwing met een grote rol voor veeteelt. De meeste bebouwing van de kern Oudewater ligt als een krans rond het historische centrum ten noorden van de Hollandse IJssel. Het deel van de gemeente ten zuiden van deze rivier ligt in de Lopikerwaard.

De gemeente Oudewater heeft 10.201 inwoners (1 januari 2019)[3] die verspreid wonen over de kernen Oudewater, Snelrewaard, Hekendorp en Papekop. De stad Oudewater zelf heeft 8.295 inwoners (2019).

Oudewater heeft veel monumenten. De binnenstad is voor een groot deel tot beschermd stadsgezicht verklaard en heeft 95 gemeentelijke monumenten en 127 rijksmonumenten. Oudewater heeft in totaal ruim 300 historische panden en is daarmee de stad met de hoogste monumentendichtheid van Nederland.

• De Waag, die sinds de 16e eeuw dienstdoet als heksenwaag.
• Het geboortehuis van Jacobus Arminius, een in Oudewater geboren theoloog die de grondlegger van de Arminiaanse leer is.
• Touwmuseum ‘De Baanschuur’ waarin de geschiedenis van Oudewater en het touw gepresenteerd wordt.
• De Grote of Sint-Michaëlskerk uit de 15de eeuw, een driebeukige hallenkerk met zadeldaktoren uit circa 1300.
• Het Stadhuis van Oudewater, met gevel in renaissancestijl, uit 1588.
• De Oud-katholieke kerk H.H. Michael- en Johannes de Doper uit 1882.
• De Rooms-katholieke Sint-Franciscuskerk, een neogotisch gebouw uit 1881, ontworpen door E.J. Margry. Samen met de naastgelegen school, klooster en ziekenhuis vormde dit het Rooms-Katholieke centrum van Oudewater.
• De Rooms-katholieke begraafplaats Oudewater, met een kapel en het in 2019 gerestaureerde graf van streekromanschrijver Herman de Man
• De Hervormde begraafplaats Oudewater, waarvan het toegangshek en het mausoleum de status van rijksmonument hebben.
• De voormalige openbare basisschool, een neo-renaissancistisch pand uit 1882 van architect M.C. van Wijngaarden.
• Het borstbeeld van Swiebertje, de zwerver uit de NCRV-televisieserie, dat in 2003 werd onthuld door de acteur Joop Doderer, die deze rol speelde.
• De ruïne van het huis Te Vliet.

In Oudewater woont de grootste groep naamdragers van de naam Boere van Nederland. In 2007 droegen 104 personen deze naam.[4]

• Albert van Ouwater 1410~1415?-ca. 1475, kunstschilder
• Gerard David 1460-1523, kunstschilder behorende tot de Vlaamse Primitieven
• Rudolphus Snel van Royen 1546-1613, wiskundige aan het begin van de 17e eeuw
• Jacobus Arminius 1559-1609, voorman van de remonstranten in het begin van de 17e eeuw
• Jacobus van Wijk Roelandszoon 1781-1847, geograaf
• Hendrikus Albertus Lorentz 1871-1944, leider van twee expedities in Nederlands-Nieuw-Guinea
• Herman de Man 1898-1946, schrijver
• Jan Montyn 1924-2015, beeldend kunstenaar
• Gert Koffeman 14 maart 1948, politicus CDA
• John Spek 18 december 1950, beeldend kunstenaar
• Piet F.X.Thier 1905-1956, oogheelkundige Ooglijdersgasthuis Utrecht; introduceerde contact-lenzen in Nederland
• Koert Westerman 14 december 1964, sportjournalist
• Donny de Groot 16 augustus 1979, voetballer
• Diede de Groot 19 december 1996, rolstoeltennister, winnares Wimbledon 2017

bron: De Volkskrant, 4 maart 2010; website gemeente Oudewater, 21 maart 2014; website gemeente Oudewater, 26 maart 2018

Na de verkiezingen van maart 2018 was Oudewater de een-na-laatste gemeente in Nederland waar een coalitie tot stand kwam. Het college van B&W wordt gevormd door waarnemend burgemeester Wim Groeneweg en wethouders Walther Kok (Onafhankelijken), Bas Lont (ChristenUnie-SGP) en Bob Duindam (VVDenD66).

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en een oorlogsmonument, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Oudewater (gemeente)
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Oudewater
• Lijst van oorlogsmonumenten in Oudewater

• Oudewater was het decor voor de openluchtopnames van de televisieserie Swiebertje.
• In Oudewater zijn veel opnames gemaakt voor de jeugdserie Ernst, Bobbie en de rest.
• Inwoners van Oudewater worden ‘Geelbuiken’ genoemd. Deze term stamt uit de touwgeschiedenis: touwslagers liepen over straat met dikke, gele bundels hennep voor de buik.[5]

• 
  Grote of St.-Michaëlskerk
• 
  Hollandse IJssel
• 
  Huis met de zeven koppen
• 
  Stadhuis

• 
  De heksenwaag
• 
  Oorlogsmonument
• 
  Polderlandschap even buiten de kern
• 
  Oudewater bij nacht

Panorama

Zicht op Oudewater

Het centrum van Oudewater

Zie de categorie Oudewater van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties Visse, M. (2000). Over monumenten gesproken . . . Monumenten en hun verhalen in Oudewater. Utrecht: Uitgeverij Matrijs. Onbekende auteur (2007). Knopendraaiers. De IJsselbode van 24 januari 2007, p. 20. CBS, Kerncijfers wijken en buurten 2019 Nederlandse Familienamenbank. "aantal naamdragers per gemeente in 2007, Boere: 1.777 personen". (nl) Touwmuseum. Geraadpleegd op 16 augustus 2019.

	Plaatsen in de gemeente Oudewater
Stad: Oudewater       Dorpen: Hekendorp · Papekop Buurtschappen: Diemerbroek · Goejanverwelle · Hoenkoop · Lange Linschoten · Ruigeweide · Snelrewaard · Tappersheul · Vliet · Willeskop Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten

	Gemeenten in de provincie Utrecht
Amersfoort · Baarn · De Bilt · Bunnik · Bunschoten · Eemnes · Houten · IJsselstein · Leusden · Lopik · Montfoort · Nieuwegein · Oudewater · Renswoude · Rhenen · De Ronde Venen · Soest · Stichtse Vecht · Utrecht · Utrechtse Heuvelrug · Veenendaal · Vijfheerenlanden · Wijk bij Duurstede · Woerden · Woudenberg · Zeist Nederland: Provincies · Gemeenten

Beluister

(info)