Geschiedenis van Palestina (regio)

Homo erectus was de eerste mens die Afrika verliet en zich op andere continenten begon te vestigen. Vondsten van Homo erectus zijn gedaan bij Ubeidiya.

Tijdens het middenpaleolithicum werd de regio bewoond door de neanderthaler. Belangrijke vindplaatsen zijn de Tabun- en Amud-grotten. In dezelfde periode ontwikkelde zich in Afrika de vroege moderne mens. Skeletvondsten in de Skhul-grot tonen dat deze vanaf ca. 100.000 BP soms doordrong tot in Palestina. Vondsten in de Qesem-grot tonen mogelijk zelfs een aanwezigheid teruggaande tot 400.000 jaar BP. Deze vroege migranten werden echter weer teruggedrongen, zoals 60.000 jaar oude neanderthaler-skeletvondsten bij Kebara aantonen. Met 55.000 jaar BP is Amud 1 de jongste vondst. Vanaf ca. 50.000 BP vestigde de moderne mens zich definitief in de regio.

Met de definitieve vestiging van de moderne mens begint het laatpaleolithicum.

De groep mensen in het gebied rond het zich terugtrekkende Lisanmeer bezaten wat de Natufische cultuur wordt genoemd. Al vóór de ontwikkeling van de landbouw leidden zij geen nomadisch bestaan maar leefden in permanente nederzettingen. In zo'n nederzetting leefden naar schatting ongeveer 100 mensen, soms nog minder. De Natufiërs hielden honden als huisdier en leefden van de jacht op gazellen, hazen en vogels. Nadat het klimaat vochtiger werd en tarwe zonder menselijke bemoeienis spontaan op de heuvels begon te groeien, veranderde hun voedingspatroon. Door de rijpe zaden te oogsten konden de Natufische gemeenschappen grotendeels in hun voedsel voorzien.

Vanaf 9000 v.Chr. is in Jericho al een eerste sedentaire laag vastgesteld van een nederzetting waarvan het technisch niveau vergelijkbaar was met dat van Çatalhöyük in Anatolië. De Natufische cultuur strekte zich uit over het Mediterrane deel van de Levant. De Natufiërs waren waarschijnlijk de voorouders van de bouwers van de eerste neolithische nederzettingen in dit gebied.

Al was de bodem er niet zo vruchtbaar, tot circa 5000 v.Chr. regende het veel in dit gebied met maritiem klimaat. Daarom kwam er toch landbouw op gang op de bergflanken. Naarmate het minder ging regenen verplaatste de landbouw zich naar de valleien. Muren rond de vroege nederzettingen zoals Jericho waren zo een bescherming tegen overstromingen en vijanden.

Doordat er meer monden gevoed konden worden, namen de nederzettingen in omvang toe. Veel dorpen waren aanzienlijk groter dan de nederzettingen van de Natufische cultuur. Ten noordoosten van de Dode Zee is een neolithisch dorp opgegraven, 'Ain Ghazal, dat naar schatting zo'n 2000 inwoners telde.[3] Jericho was nauwelijks kleiner.

Van 8350 tot 7370 v.Chr. was Jericho al een nederzetting van vier hectare, omringd door een stenen muur met een stenen toren. Voor zover bekend is dit de eerste keer dat een dergelijk versterkt bolwerk werd gebouwd. De 'stadsmuur' omringde kleine, ronde huizen van kleisteen. De geringe omvang van de huizen is reden om te denken dat er per huis slechts één gezin leefde: ouders met hun kinderen. Er zijn in Jericho ook gedomesticeerde graansoorten en restanten van de jacht op wild gevonden. Men spreekt hier van het Prekeramisch Neolithicum A.

In de lagen van 7220 tot 5850 v.Chr. vonden archeologen in Jericho een uitgebreide verzameling gedomesticeerde planten en tekenen van mogelijke domesticatie van schapen. Er is ook sprake van een cultus waarbij menselijke doodshoofden werden bewaard, waarvan in sommige gevallen de gelaatstrekken en ogen gereconstrueerd waren. Deze periode wordt Prekeramisch Neolithicum B genoemd.

Archeologen hebben ontdekt dat grotere nederzettingen op zulke afstanden van elkaar werden gevestigd, dat men vanuit de ene de andere net niet kon zien. Dit impliceerde dat het zichtbare omringende gebied bij de vestiging hoorde. Zo een systeem werkte goed in heuvelachtig landschap, waar de vestiging in principe telkens centraal in een kom lag. In grotere vlakten zou een dergelijke terreinafbakening problematischer zijn.

In 7000 v.Chr. trokken handelaars rond via de vanouds bekende routes. Kanaän werd doorgangsgebied voor handel. Er waren op die manier indirecte contacten met Mesopotamië, Elam en de Indusvallei (via Dilmun). Via verbeterde vissersboten werden blijvende contacten onderhouden tussen de eilanden, ook de Cycladen die de een na de ander werden bevolkt, en gelijktijdig ook het vasteland.

Het feit dat Jericho al vroeg ommuurd werd met zelfs een uitkijktoren wijst erop dat de nederzetting zich moest beschermen, iets wat bijvoorbeeld bij Çatal Hüyük niet nodig bleek. Dit kan erop wijzen dat de relatief smalle strook van Kanaän nog steeds doortochtgebied was van rondtrekkende horden die zich eventueel aan de opgeslagen rijkdommen zouden vergrijpen.

Situering van de Vruchtbare Sikkel

De door de mesopotamische Obeidcultuur gemaakte artefacten zijn langs de hele kust van Arabië gevonden. Hieruit blijkt de groei van een handelssysteem, dat zich uitstrekte vanaf de Middellandse Zee tot Oman.

In de Vruchtbare Sikkel (ook Vruchtbare Halvemaan) was er in deze tijd een algemene toename van het aantal nederzettingen. Deze waren sociaal geordend rond of nabij een gemeenschappelijke cultusplaats, waar ook de voorraden werden beheerd, zoals zaaizaad, olie, grondstoffen voor pottenbakken en textiel.

In de omgeving van Jericho zijn graven uit de steentijd ontdekt waarin de lijken in foetushouding waren geborgen. Ze bleken in feite tweemaal te zijn bijgezet. Eerst waren ze ontvleesd en werden de knoken bijgezet. Na enige tijd werd het graf opnieuw geopend en de schedel weggehaald en kunstig bewerkt. In de oogkassen werden kaurischelpen uit de Rode Zee geplaatst. De onderkaak werd niet meegenomen. Schedels waren vaak versierd met juwelen, wat kan wijzen op een vooroudercultus.

In de grote vrije natuur tussen de nederzettingen was ruimte voor jacht en veehouderij. Voornamelijk schapen en geiten werden als eerste gedomesticeerd. Ook de oeroude verbindingswegen bleven daar behouden voor grotere karavanen van trekkers die vee, grondstoffen en afgewerkte goederen uitwisselden tussen nabije en verdere nederzettingen. Dit net van begaanbare paden, sloot feilloos aan op wat de zijderoutes zouden worden en ook op de waterroutes, zowel over de rivieren als over zee.

Vanaf het vierde millennium leidde de ontwikkeling van de landbouwgemeenschappen overal tot aaneengroei in grotere nederzettingen. De grootste of meest bezochte werden geleidelijk omgevormd tot steden. Hun gemeenschappelijke infrastructuur was uitgebreider en geavanceerder. Ze kregen vaak grotere tempels, die eventueel door meerdere nederzettingen in de omgeving werden benut.

Rond deze tijd werd ook het zeil ingevoerd. Daarmee werden de rivieren belangrijke verkeersaders en was uitwisseling van cultuur en goederen over grotere afstanden mogelijk. Dit leidde tot relatieve harmonisering van de culturele verworvenheden in de wijdere omgeving van Egypte tot Anatolië, Mesopotamië en het ertussenin liggende Kanaänitische gebied.

De Mesopotamische cultuur was nadrukkelijk aanwezig in Susa en in Syrië en Anatolië in deze zogenaamde Urukperiode. Via rolzegels werden de eerste pictogrammen als herkenningsteken afgedrukt op kleitabletten, die met een touwtje aan potten werden gehangen. Mede door de groeiende handel met het Middellandse Zeegebied, de Levant, Klein-Azië en het gebied langs de Perzische Golf, en de daardoor noodzakelijk geworden documentatie en administratie, ontstond aan het eind van het Neolithicum het schrift.

Terwijl op Kreta de Minoïsche beschaving bloeide en er vanuit dit eiland voortdurend overzeese contacten waren met de wijde omgeving van de Middellandse Zeekusten, waren ook in de Levant een aantal steden opgekomen. Vermoedelijk was er daarbij ook sprake van culturele uitwisseling.

Gedurende de Vroege en Midden-Bronstijd gingen Syrië en Palestina ieder hun eigen weg. Palestina was gedurende een aantal generaties vrijwel onbewoond. Gedurende de Vroege Bronstijd verschenen er migranten uit het noorden. Het gebied bleef dunbevolkt en nam nauwelijks deel aan de internationale handel. Alleen met Egypte was er regelmatig contact. Er zijn uit deze periode in Palestina nauwelijks schriftelijke bronnen overgeleverd. Het gebied bestond uit ongeveer twintig kleine stadstaten. Slechts enkele steden hadden meer dan 2.000 inwoners. De belangrijkste Palestijnse steden waren Megiddo, Laish,[4] (het latere Dan), en Ai.

Volgens Herodotos zouden in Fenicië de eerste steden rond 2750 v.Chr zijn gesticht. Navolging van de bloeiende stadstaten in Mesopotamië kan deze ontwikkeling hebben beïnvloed. Sidon was vanaf 2700 v.Chr. de oudste Fenicische stad naast Baalbek en Tyrus. Dit waren alle havens van het mediterrane handelsrijk. Tyrus, dat uit dezelfde tijd stamt, was eveneens een latere havenstad van de Feniciërs. Er bevond zich een Ashtart-tempel in Sidon.

Transport per boot van Libanees cederhout naar Mesopotamië (uit het paleis van Sargon II, eind 8e eeuw v.Chr.).

Aan de kust van Syrië waren rond 2500 een aantal van deze steden tot bloei gekomen; zij speelden een belangrijke rol in de internationale handel. Gedurende het Oude Rijk vond op grote schaal vreedzame uitwisseling van goederen en cultuur plaats met Egypte via de steden Askalon en Byblos.[5] In de Vroege Bronstijd was Byblos de belangrijkste havenstad van de Levant. Van daaruit werd vooral veel cederhout naar Egypte verscheept. Aangezien er in Egypte zelf weinig bomen met goed timmerhout groeiden, was dit daar een gezocht artikel. Tijdens de tweede dynastie (~2853 - ~2707) waren de kuststeden min of meer Egyptische kolonies. Ook met Mesopotamië was er een levendige handel, vooral in metaal.

Vanaf 2500 trad er een kentering op in de rustige vreedzame levenswijze in en rond Kanaän. Vanaf die tijd blijken er in toenemende mate volksbewegingen in en naar de regio op gang gekomen te zijn. Vanuit Egypte werden pogingen gedaan om het gebied en de handelsrelaties voor zichzelf veilig te stellen.

De stadskoningen (intussen "Baäls" genaamd), werden vanaf de 4e dynastie van Egypte (2639–2504 v.Chr.) vazallen van farao's als Snofroe. Deze laatste ondernam op zeker moment een strafexpeditie tegen Libische stammen, waarbij honderden Libiërs gevangen werden genomen, omdat een Baäl blijkbaar niet aan zijn voorwaarden voldeed. Iets gelijkaardigs gebeurde daarna meerdere malen: Teti, Farao van de 6e dynastie van Egypte (2347–2335 v.Chr.), en veel later ook Merenptah en Othoes, stuurden expedities naar Kanaän. In Byblos zijn sporen van hem gevonden.

Volgens professor Seton Lloyd "schijnt er omstreeks 2300 voor Chr. een golf van Indo-Europese volken, die een dialect spraken dat als Luwisch bekendstaat, over Anatolië heen gespoeld te zijn" ... "Hun voorttrekken werd gekenmerkt door wijdverbreide destructie".[6] Tussen 2300 en 2100 ontstond ook een migratiegolf van Semieten naar het noordelijke deel van Kanaän dat later Fenicië zou worden, waarbij de twee volken zich met elkaar vermengden.[7] Het was in dezelfde periode, rond 2100 v.Chr., dat Myceense Indo-Europese stammen Griekenland binnenvielen. Deze Achaeërs drongen door tot de Peloponnesos en stichtten er de steden Mycene, Tiryns en Pylos, met kolossale burchten en muren.

Het Proto-Sinaïtische schrift.

Tijdens de Midden-Bronstijd kwamen een aantal stedelijke centra in Palestina plotseling tot bloei. Dit hield vermoedelijk verband met invloeden uit Egypte tijdens het Middenrijk en de periode van de Hyksos. Ook de invloed van Fenicië was groot in deze periode.

Tijdens het Middenrijk voerde Egypte een op expansie gerichte politiek. De twaalfde dynastie veroverde Neder-Nubië, dat rijk was aan goud, koper en rundvee. Ook werden in deze periode veldtochten in Syrië gehouden met als belangrijkste drijfveer het bemachtigen van het cederhout uit de Libanon. Andere gewilde producten uit Syrië waren wierook, olie en wijn. Met de stad Byblos en andere stadstaten werden diplomatieke contacten onderhouden.

In Opper-Egypte zijn inscripties gevonden die dateren uit de negentiende eeuw en geschreven zijn in wat lijkt op Proto-Sinaïtisch schrift. Het Proto-Sinaïtische schrift is tot ~1100 v.Chr. in gebruik gebleven

Van ~2000 tot ~1750 onderhield het Oud-Assyrische Rijk een uitgebreid netwerk van handelsnederzettingen in de stadstaten van Anatolië, waardoor ook daar het schrift zijn intrede deed. Het Midden-Brons kwam daar gewelddadig ten einde[8] en er ontstond een nieuwe macht, het Hettitische Rijk.

Vanaf 1800 v.Chr. was er sprake van Amorieten die toen deel uit gingen maken van de bevolking in Kanaän. Toen deze Amorieten de regio waren binnengevallen veroorzaakte dat grote omwentelingen. Steden raakten verlaten en geheel vernield, en de rondzwervende indringers gingen zich er op hun beurt vestigen. Zo verrezen er nieuwe ommuurde steden met stamhoofden die in forten leefden, terwijl de half-nomadische stamleden zich daar in hutten of tenten rondom schaarden. Als er gevaar dreigde vluchtten zij het fort binnen.

Rond 1750 v.Chr. brak in Egypte een periode van politieke desintegratie aan. Semitische migranten uit het oosten drongen de delta binnen om zich er in aanzienlijke aantallen te vestigen. De invallers introduceerden in Egypte het paard en de strijdwagen, nieuwe wapens en een nieuw soort boog. Mede door hun aantal waren zij een macht van betekenis; hun aanwezigheid bracht in Egypte op termijn buitenlandse heersers aan de macht.

Rond 1640 v.Chr. werd de dertiende dynastie omvergeworpen door een groep van deze Hyksos, de Griekse vorm van de Egyptische woorden heqaw chasoet, 'heerser van vreemde landen'. De Hyksos maakten Avaris in de oostelijke delta tot hun hoofdstad. De vijftiende dynastie van deze Hyksos werd gesteund door prinsen en vazallen die in Neder-Egypte tot de zeventiende dynastie zouden heersen. Opper-Egypte ten zuiden van Memphis maakte geen deel uit van hun machtsgebied. Avaris speelde een belangrijke rol bij de handel met zuidelijk Palestina, dat vermoedelijk ook door de Hyksos werd geregeerd. Ook met Cyprus, Kreta en Griekenland werden door hen contacten onderhouden.

In Kanaän werd rond 1580 v.Chr. de stad Jericho belegerd en geheel verwoest. Ook andere steden werden verwoest. Enkele christenfundamentalisten menen hier Jozua en het volk van Israël uit de Hebreeuwse Bijbel aan het werk te zien, hoewel de datering niet strookt met de Bijbelse chronologie. Een deel van de verwoestingen is ongetwijfeld het werk van Egyptische legers; Egypte begon aan het eind van de Midden-Bronstijd immers de verovering van Palestina en Syrië na te streven.[9] De Engelse archeologe Kathleen Kenyon[10] heeft dankzij archeologische verbeterde stratigrafie methoden de ruïnes van de wallen van de stad Jericho in 1550 v.Chr. gesitueerd.

Het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied en het Midden-Oosten in de 14e eeuw v.Chr.

Tussen ~1650 en ~1550 werden de meeste steden in Palestina verwoest. Dit had verschillende oorzaken. Gedurende de Late Bronstijd was de regio een speelbal in de strijd tussen de grootmachten. In het noorden had het koninkrijk der Hettieten zich tot een sterke militaire macht ontwikkeld. In noordelijk Mesopotamië lag het rijk der Mitanni, een Hurritisch vorstendom met een aristocratie die bedreven was in de oorlogvoering met de strijdwagen. De sterkste macht was Egypte, dat onder de achttiende en negentiende dynastie het hoogtepunt van zijn macht bereikte.

Er waren een aantal redenen waarom de grootmachten probeerden Syrië en Palestina te veroveren. Enerzijds waren dat de natuurlijke hulpbronnen van het gebied: het cederhout uit Syrië, de olie en wijn van Palestina en de kopermijnen in de Negevwoestijn. Anderzijds speelden strategische overwegingen een rol: het gebied lag tussen de grootmachten in. Voor Palestina waren de effecten van de buitenlandse overheersing vooral negatief. Belasting en tribuut deden de welvaart afnemen. Daarnaast werd een deel van de bewoners tot slaaf gemaakt of gedeporteerd.

Het Rijk der Hettieten (rood) op het hoogtepunt van zijn macht in ca. 1290 v.Chr.; grenzend aan het Egyptische Rijk (groen) in het zuiden.

In Egypte werden de Hyksos als vreemde invallers beschouwd. Er werd langdurig strijd geleverd tussen de heersers in Thebe en de Hyksos in de delta. Uiteindelijk slaagden de heersers van de achttiende dynastie erin om de Hyksos te verdrijven. De strijd werd in Palestina voortgezet. De verdrijving van de Hyksos was een mijlpaal in de geschiedenis van Egypte en wordt beschouwd als het begin van het Nieuwe Rijk (~1550 - ~1070). In deze periode werd de titel 'farao' ingevoerd, hetgeen "het Grote Huis" betekent. De achttiende dynastie was afkomstig uit Thebe in Opper-Egypte, maar verplaatste de hoofdstad naar Memphis in de delta.

De volgende farao's uit de achttiende dynastie speelden een belangrijke rol in de geschiedenis van Palestina: Hatsjepsoet, Thoetmosis III, Amenophis II, Thoetmosis IV, Amenophis III, Achnaton, Toetanchamon, Eje en Horemheb.

Tijdens de laatste decennia van de zestiende eeuw streefden de farao's er in de eerste plaats naar Nubië te onderwerpen. Onder Hatsjepsoet was de verovering van het gebied door Egypte min of meer afgerond. Onder Thoetmosis III en Amenophis II werd langdurig strijd geleverd met de Hurrieten in het noorden. De periode van Thoetmosis IV en Amenophis III, een groot deel van de veertiende eeuw, was voor Egypte een soort 'gouden eeuw'. Met Ramses I begint de negentiende dynastie.

In Egyptische teksten uit de tijd van de achttiende dynastie duiken met enige regelmaat de termen Shasu en Habiru op. Vanaf ~1400 v.Chr. ontmoeten we de eerste melding van de Shasu in Egyptische teksten van Amenhotep II. Het waren termen om sociale groepen aan te duiden. Van etnische duiding was geen sprake. Met Shasu werden nomaden bedoeld die rondzwierven in Palestina, het zuiden van Syrië en het Overjordaanse. Akkadische bronnen gebruiken het woord Sutu voor dezelfde groep. De Habiru worden in de bronnen nooit als nomaden beschreven; het is evident een andere groep. Veel Habiru spraken Hurritisch.

De Hettieten stamden af van een Indo-Europees volk, dat zich in Anatolië had gevestigd. Na een periode van crisis was daar een nieuw en sterker Hettitisch rijk tot bloei gekomen. Gedurende de Late Bronstijd werd het een grootmacht. Halverwege de veertiende eeuw maakte het de facto een eind aan de macht van de Mitanni. Vanaf dat moment waren de Hettieten en het Nieuwe Rijk van de farao's elkaars belangrijkste rivalen. De Hettieten breidden hun invloed steeds verder naar het zuiden uit. In de Amarna-briefwisseling van Achnaton tijdens de Egyptische dominantie van Kanaän tussen 1350 en 1330 staat de uitbreiding van de Hettitische macht in Noord-Syrië beschreven. De streek werd op dat moment geteisterd door een pandemie die er tot lethargie leidde. De farao besloot gewapenderhand Fenicië te heroveren, zodat het de volgende vijftig jaar in feite weer onder Egyptisch bestuur kwam te staan.

Verslagen van Egyptische veldtochten melden in dezelfde periode tot 1300 v.Chr. politieke instabiliteit en endemisch banditisme in de Djadi-streek, het overstromingsgebied van de Jordaan.

In de dertiende eeuw regeerde in Egypte de negentiende dynastie. Onder zijn heerschappij werd niet ver van Avaris een nieuwe stad gebouwd, Pi-Ramesse. Dit bleef gedurende het Nieuwe Rijk een belangrijk machtscentrum. Belangrijke farao's uit de negentiende dynastie waren Seti I, Ramses II en Merenptah. Seti I en Ramses II voerden beiden oorlog met de Hittieten. Van 1294 tot 1279 v.Chr. was Seti I op het toppunt van zijn macht in de regio. Hij veroverde Kadesj (Kadesh) en liet het daarna bij informeel vredesverdrag aan Muwatalli II van Hatti in beheer. Seti I en zijn opvolger Ramses II richtten overal in hun rijk enorme monumenten op. In 1274 v.Chr. leverde Ramses II de slag bij Kadesh tegen de Hittieten, in zijn soort de grootste veldslag van het millennium, met 5000 strijdwagens en 9000 soldaten te voet. Egypte leed een zware nederlaag. Aan de dominante positie van Egypte in de Levant kwam goeddeels een eind.

In 1271 had Ramses II de toegang tot kuststeden als Sidon zekergesteld, maar in 1250 moest hij alweer zware veldtochten voeren tegen Libiërs en de Neo-Hettitische vorstendommen. Daarbij viel hij Kadesj aan, maar heeft deze stad niet meer kunnen heroveren. Hij sloot een vredesverdrag met de Neo-Hettieten waarbij het noorden van de Levant aan hen werd afgestaan. Ramses II huwde een dochter van Hattusili III. Na een opstand van de Shasu hield Ramses II nog enkele veldtochten in het gebied ten zuiden daarvan. Hij vestigde een Egyptisch garnizoen in Moab, een bergachtig gebied ten oosten van de Dode Zee.

Rond de eeuwwisseling voerde Ramses III strijd met de zogenaamde Zeevolken.

De halve eeuw die volgde op het vredesverdrag tussen Egypte en de Hettieten was een periode van vrede en voorspoed voor de hele regio. Dankzij de politieke stabiliteit gingen de grenzen open; de internationale handel bereikte een hoogtepunt.

Egyptische teksten maken gewag van de aanwezigheid in de Nijldelta van "Volken uit het groen". Deze 'Peleset' werden er ooit door de farao verslagen, maar werden daarna als huurlingen in dienst genomen en in Palestina geplaatst, de latere Filistijnen. Zij kenden zelfs de smeedkunst in ijzer, staat er, en bouwden steden groter dan de Kanaänitische met centrale gebouwen waarin een vierkante ruimte met haard in Myceense stijl voorkwam. In dezelfde tijd werd gewag gemaakt van de aanwezigheid van 'Sherden' in de Nijldelta, aldus werden Semitisch sprekende mensen in Egypte aangeduid.

Palestina was gedurende vrijwel de gehele Late Bronstijd een Egyptische provincie. De Egyptische overheersing duurde tot ~1135 v.Chr.

De Feniciërs, die in het noorden van Kanaän leefden, werden in deze periode de belangrijkste en meest succesvolle zeevaarders en handelaars van de Middellandse Zee. Dit is de periode van het ontstaan van de poleis Sidon, Tyrus, Byblos, Aradus, Beiroet, en ook Gaza, de stad van de Filistijnen, waarvan we de eerste vermelding aantreffen onder Thoetmosis II. In het noorden van Syrië beleefde intussen de stad Ugarit tussen 1500 en 1300 v.Chr. haar bloeitijd onder Mitanni. Ugarit stond onder leiding van een adath. Deze havenstad was ook de eindbestemming voor de afzet van de intussen opgekomen Myceense economie; ook functioneerde zij als doorvoerhaven van en naar het gebied van de Eufraat en de Tigris. Het was de belangrijkste haven van de Levant.

In Baalbek, Sidon en Tyrus werd in deze periode een Semitische taal gesproken die verwant was aan het Hebreeuws en aan het Kanaänitisch. De religie had er nog altijd kenmerken van de oude Kanaänitische religies.

De relatieve onafhankelijkheid die de Feniciërs verwierven, werd met lede ogen bekeken door de Egyptische farao's, die hun greep op het gebied wilden verstevigen en voorkomen dat het in handen van vreemde volken of het opkomend Hettitische rijk zou vallen. Rond 1500 v.Chr. veroverde Thoetmosis III dan ook Fenicië.

Van 1411 tot 1358 v.Chr. hadden Amorieten en Hettieten voortdurend Fenicische steden aangevallen, zoals gemeld wordt in de Amarna-brieven. Onder Suppiluliuma I en Mursili I strekte het Hettitische rijk zich uit tot bijna geheel Anatolië en delen van Syrië en Kanaän, waaronder Fenicië. Tussen 1350 en 1330 besloot de farao om gewapenderhand Fenicië te heroveren.

In de eeuwen die volgden na 1200 v.Chr. was Fenicië de belangrijkste zee- en handelsmacht van de regio. Mogelijk kwam het door deze handelslieden dat het Hebreeuwse woord "kena’ani" de bijbetekenis van "marchandeur" kreeg. De Feniciërs verhandelden cederhout voor het maken van schepen en andere zaken. De Griekse term "Tyrisch purper" verwijst naar de kleurstof waar zij vooral om bekendstonden en ook naar de haven van Tyrus. Mooi textiel behoorde ook tot de Fenicische weelde, en Fenicisch glas. Zij hadden blijkbaar als eersten de techniek ontdekt om het glas doorschijnend te maken. Alhoewel de Feniciërs geen grote landbouwers waren, werden er wel schapen gefokt en werden die evenals hun wol verkocht. Grote cederstammen werden eveneens als vanouds naar Egypte vervoerd. Zoals de Amarna-brieven suggereren betaalde Fenicië hiermee tribuut in de 14e eeuw v.Chr.

In de tijd van de Feniciërs werden in Ugarit ateliers ingericht voor eigen beheer van export zoals Fenicisch purper. Ivoorsnijkunst was er ook van hoog niveau. Een godin die op een dergelijk opgegraven ivoorplaket staat afgebeeld was Ishtar of Potnia. De stijl van de kunstvoorwerpen verraadt de internationale invloeden vanuit alle windstreken. Op dat punt is de rol van de stad Ugarit vergelijkbaar met die van huidige drukke handelssteden als Hong Kong.

Invoer van artikelen van elders waren vooral zilver en tin uit Spanje, dat samen met Cyprisch koper tot brons werd verwerkt. Volgens Strabo was er ook al een lucratieve tinhandel met Bretagne. De Aziatische handelsroutes convergeerden ook op de Fenicische kusten. Hierdoor kon Fenicië de handel tussen Mesopotamië aan de ene kant en Egypte en Arabië aan de andere kant regelen.

Een Luwisch koninkrijkje ten noorden van Kanaän was in de 15e en 14e eeuw v.Chr. bij machte om redelijke weerstand te bieden aan het Hettitisch koninkrijk dat in het noordoosten was opgekomen en zelfs de leidende rol van Anatolië op zich te nemen. Het Hiëroglyfenhettitisch als beeldtaal werd samen met het Luwisch door de Luwiërs als religieuze taal gebruikt, ook in het Hettitische rijk. Luwisch-sprekenden verspreidden zich meer en meer over dit rijk en droegen later bij tot de instorting ervan. Maar eerst droegen zij ertoe bij dat de invloed van dit rijk zich naar het zuiden uitbreidde over Kanaän tot voorbij de strategische haven van Ugarit, en dat een botsing met het Oude Egypte onvermijdelijk werd.

Niet alleen in de Kanaänitische regio nam de onrust in deze jaren toe, maar ook in het Middellandse Zeegebied vonden enkele ingrijpende veranderingen plaats. Vanaf 1450 v.Chr. werden bijvoorbeeld op Kreta de Minoïsche paleizen voor een tweede keer verwoest. Archeoloog Arthur John Evans weet dit onder meer aan de Myceners, die het eiland vanaf de vijftiende eeuw voor Christus zouden zijn binnengevallen.

Van ~1400 tot ~1200 v.Chr. beleefde Myceens Griekenland een bloeitijd. Het oefende invloed uit in en rondom het gehele oostelijk bekken van de Middellandse Zee. Sommige onderzoekers spreken van een Myceense periode. De monarchie van de Achaeërs vervulde een spilfunctie in de internationale handel, die sterk opbloeide. Er was veel vraag naar producten afkomstig uit de Griekse wereld. Ook Cyprus speelde een belangrijke rol. Het prachtige Myceens aardewerk is bijna overal teruggevonden, waardoor het voor een archeoloog een belangrijk hulpmiddel is bij dateringen. Ook Egyptische en Syrische kooplieden speelden een belangrijke rol in de overzeese handel. Behalve aardewerk importeerde de Levant hars, vet en olie.

Uit de tweede helft van de dertiende eeuw is ons een waardevolle bron overgeleverd, Papyrus Anastasi I, een brief van Hori, een schrijver in dienst van het Egyptische leger, waarin hij een reis door Fenicië en Palestina beschrijft. De brief bevat veel gegevens over de wegen, steden, bossen en bewoners van het gebied. Hori maakt ook gewag van nomaden die de bossen onveilig maken in het gebied van de stam Aser (í-s-r), een Kanaänitische groep ten zuiden van Megiddo. Ook inscripties van Seti I en Ramses II vermelden deze groep. Pas met de opkomst van de Israëlitische monarchie (~950) werd Aser in naam een Israëlitische stam. Iets vergelijkbaars is gebeurd met de stammen Dan, Gad en Naftali. Uit de Amarna-brieven komt het beeld naar voren van rivaliserende stadstaten en kleine koninkrijken.

Vermoedelijk heeft er aan het eind van de Bronstijd migratie plaatsgevonden van de kustvlakte naar de centraal gelegen hooglanden, waar rond 1200 een aantal nieuwe nederzettingen werden gebouwd. De hooglanden waren dunbevolkt; er woonden voornamelijk schaapherders. Ook veel Shasu hadden er zich gevestigd. Dit betekent niet dat delen van Palestina ontvolkt raakten. Enkele versterkte steden werden echter verlaten. Ook in deze periode woonde slechts een minderheid van de bevolking in steden. Langs de strategisch belangrijke kust bouwden de Egyptenaren een aantal forten en versterkingen.

Onder farao Merenptah (1212–1202), een zoon van Ramses II, werd een stèle opgericht om een overwinning op de Libiërs en het neerslaan van een opstand in Palestina te herdenken. Hierbij werd Askalon belegerd en ingenomen. Volgens Ahlström wordt de kustvlakte met zijn urbane centra in de inscriptie aangeduid met Kanaän (Charoe) en werd melding gemaakt een vijandig Israël in de hooglanden van Palestina. Deze oudst bekende vermelding van "Israël" luidt: "Israël is verwoest, zijn zaad is niet (meer)".[11][12]

Tawosret speelt de sistrum in de Amada tempel, Nubië.

In Egypte bekleedden van 1188 tot 1182 v.Chr. Aziaten hoge posities aan het Egyptisch hof. Maar na de dood van koningin Tawosret Meryamun (19e dynastie van Egypte) verviel het land tot chaos. Aziaten beschadigden enkele Egyptische tempels en beelden, alvorens te worden uitgewezen door Sethnacht, de eerste farao van de twintigste dynastie, wiens leger hen daarbij over de grenzen joeg. Dit zou misschien de achtergrond kunnen vormen van het verhaal in de Hebreeuwse Bijbel over de Exodus onder leiding van Osarseph (Mozes).[14]

Langs de kuststrook van de Levant vond vermoedelijk een migratiegolf plaats in de richting van het zuiden van Palestina. Daarbij kunnen de Kanaänieten in het noorden en westen tijdelijk zijn verhuisd.[15] Ook op Cyprus vestigden zich invallers. De migranten waren vermoedelijk afkomstig uit Turkije en het Egeïsch gebied. De migranten moeten in tamelijk grote groepen binnengevallen zijn. Schattingen zijn niet te geven. In Egyptische bronnen worden vijanden vermeld die probeerden de Nijldelta binnen te dringen. Deze invallers worden door historici de 'Zeevolken' genoemd. Ook de Filistijnen (de Peleset in Egyptische bronnen) behoren hiertoe. Het is mogelijk dat de eeuwen later opgeschreven verhalen over migratie en oorlog in "Exodus" en "Jozua" teruggaan op in het collectief bewustzijn voortlevende herinneringen aan de gebeurtenissen van deze tijd.

In 1187 v.Chr. kwam er een poging tot invasie van Egypte door de Zeevolken, waaronder P-r-s-t, de Filistijnen.[16] Bij tegenaanvallen van de farao werd een deel van Kanaän ten westen van de Jordaan vernietigd. Nadien mochten deze volken (Filistijnen, Tjekker en mogelijk ook Denyen) zich aan de kustweg vestigen ("De weg van de Filistijnen"). Gaza, Ashdod, Ekron, Gath en Ashkelon waren de vijf Filistijnse steden. Ze tonen archeologisch verband met de Myceense cultuur. Zij namen de lokale Kanaänitische cultuur aan, maar Indo-Europese invloed blijkt uit een aantal Filistijnse woorden.[17]

Egypte overheerste Palestina nog tot het eind van de twaalfde eeuw v.Chr. Onder de twintigste dynastie was het aanvankelijk nog een grootmacht. Spoedig trad echter verval in. Na ~1130 is Egyptische aanwezigheid in Kanaän niet meer aantoonbaar. Rond 1200 kwam er ook een eind aan het rijk van de Hittieten, die tot dan toe Syrië hadden beheerst. Terwijl de Levant tijdens de Bronstijd lange tijd was overheerst door omliggende grootmachten, kwam daar nu tamelijk plotseling een eind aan.

De verzwakking van de grootmachten maakte de weg vrij voor de opkomst van onafhankelijke stadstaten en kleine rijkjes. In Palestina kunnen we drie sterke groepen onderscheiden:

• In Fenicië herwonnen de oude stadstaten hun vrijheid, waarvan Byblos, Sidon en Tyrus de belangrijkste waren.
• In het zuiden van Syrië en het noorden van Palestina ontstonden Aramese koninkrijken, waaronder Hamath en Damascus.
• Een derde groep waren de Filistijnse stadstaten langs de kust, zoals Gaza en Ekron.

Tussen 1200 en 1100 v.Chr. werd het grootste gedeelte van zuidelijk Kanaän door Israëlieten ingenomen. Het deel dat nog duidelijk onder Kanaänitische vlag bleef, werd in het Oude Griekenland aangeduid met de Griekse naam Fenicië, dat 'purper' betekent, in verband met de beroemde kleurstof die er werd gewonnen. Veel later (6e eeuw v.Chr.) zou Hecataeus aangeven dat de oude naam van Fenicië χνα was, een naam die Philo van Byblos vervolgens in de mythologie opnam als eponiem voor de Feniciërs: "Khna, dat later Phoinix werd genoemd".

Rond 1150 v.Chr. plunderden Doriërs het Griekse schiereiland en verwoestten er de Myceense centra. De val van de Myceners maakte voor Fenicië de weg vrij om het handelsverkeer via de zee te beheren en uit te bouwen, waardoor het zijn autonomie in stand hield. Interne strubbelingen in Egypte onder Ramses VI zorgden voor de Egyptische terugtrekking uit Beth Sean, de Jordaanvallei, Megiddo en Gaza. Intussen was Sidon samen met Tyrus en Arvad een van de belangrijkste havensteden, die schatting aan Assyrië betaalden.

Het gezag in de Fenicische steden steunde op drie machtsbasissen: de tempel met de priesteressen, een raad van ouderen, en een koning. Byblos werkte zich spoedig als centrum op vanwaaruit zij de Mediterrane en Eritese (Rode Zee)routes domineerden. In deze stad werd ook de eerste inscriptie in het Fenicisch alfabet gevonden (op de sarcofaag van Ahiram (ca. 1200). Maar tegen 1000 v.Chr. had zij haar eerste plaats moeten ruilen met Tyrus en Sidon.

Volgens de oude Griekse bronnen werden al heel vroeg Fenicische kolonies ingeplant zoals die van Cádiz (1110 v.Chr.) en ook Lissabon, al zijn er geen archeologische aanwijzingen die zulke vroege data staven. Mogelijk waren het toen nog maar basale halteplaatsen, die pas later tot steden uitgroeiden.[18]

Een Grieks trireem naar Fenicisch voorbeeld.

Het begin van een lange hegemonie van Tyrus werd gemarkeerd onder het bewind van Hiram (969-936 v.Chr.), die een rebellie in de Tunesische kolonie Utica neersloeg. Ithobaäl I regeerde van 887-856 over Fenicië tot in Beiroet en deels ook Cyprus. Carthago werd in 814 v.Chr. gesticht door Pygmalion (880-774). Door Feniciërs en buitenlanders werden degenen die tot de verenigde stadstaten van Fenicië hoorden "Sidonia" (Sidon) of "Tyria" (Tyrus) genoemd. Feniciërs en andere Kanaänieten werden "Zidoniërs" of "Tyriërs" genoemd in de tijd dat de ene Fenicische verovering op de andere volgde.

Intussen ontwikkelden de Feniciërs om praktische redenen het Fenicisch alfabet, om daarmee hun handelssysteem administratief op de vlotste manier te kunnen beheren. Het schrift op zich was al enkele millennia eerder in Mesopotamië ontwikkeld en ook hier overgeleverd, maar de Fenicische wijze van noteren zou de basis worden voor het Griekse alfabet, evenals het Aramese/Hebreeuwse, Arabische en tal van andere alfabetten. De lettertekens vertoonden grote overeenkomst met die van het Proto-Sinaïtisch, dat al eerder genoemd werd.

Fenicische geschreven bronnen zijn grotendeels verdwenen, omdat zij op papier en perkament waren geschreven. In latere werken wordt enkel een schrijver als Sanchuniathon geciteerd, alhoewel Sallustius en Augustinus van Hippo melden dat de Feniciërs een zeer uitgebreide literatuur bezaten. Wat we van hen weten komt vooral van hun buren, de Grieken en Hebreeën. "Landbouw" was een werk van de Fenicische schrijver Mago.

Er ging een grote invloed uit van de Feniciërs op andere groepen rond de Middellandse Zee, zoals de Grieken die later hun commerciële rivalen werden. Volgens de Bijbel werkte koning Hiram I samen met Salomon bij een expeditie naar de Rode Zee en bij de bouw van de tempel. De tempel van Salomo zou geheel volgens het Fenicisch concept zijn gemaakt en aldus een goed voorbeeld zijn van hoe de oude tempels eruitzagen. Feniciërs uit het gebied dat later Syrië werd, werden ook Syro-Feniciërs genoemd.

De Hebreeuwse Bijbel bevat een aantal verhalen die niet op de historische werkelijkheid blijken terug te gaan en vooral een ideologische achtergrond hebben. Het verhaal van de uittocht uit Egypte en de verovering van het Beloofde Land speelt in het joodse gedachtegoed een centrale rol. Hiervan wordt verhaald in de Bijbelboeken "Exodus", "Numeri" en "Jozua". Mozes zou de Israëlieten uit Egypte hebben bevrijd; en onder leiding van Jozua zou 'veertig jaar' later een groot deel van Kanaän zijn veroverd. Volgens "Exodus" en "Numeri" telde het volk dat Mozes volgde zo'n 600.000 strijdbare mannen. Vrouwen en kinderen meegerekend zou de totale bevolking op basis van dat cijfer meer dan twee miljoen zielen hebben geteld. De bevolking van Egypte wordt in deze periode geschat op ongeveer drie miljoen inwoners. Een dergelijke massale uittocht of migratiestroom wordt in geen enkele Oud-Egyptische bron vermeld. Evenmin is er enige archeologische aanwijzing van een dergelijke massale migratie gevonden, terwijl men dat redelijkerwijs mag verwachten, indien het verhaal op waarheid zou berusten.

Strabo en Tacitus rapporteren over een uittocht, zij het elk op hun eigen manier, en veel kleinschaliger dan in de Hebreeuwse Bijbel wordt gesuggereerd, en zonder vermelding van enig tijdstip.

Middeleeuws schilderij van Jean Fouquet van het Bijbelse verhaal over de val van Jericho.

Volgens de Hebreeuwse Bijbel zou Jozua het leiderschap van het volk van de Israëlieten overgenomen hebben. Onder zijn commando vond de invasie van Kanaän plaats, beginnend bij Jericho dat geheel werd geplunderd en platgebrand.[19] De opdracht werd duidelijk geformuleerd. Het was uitdrukkelijk de bedoeling Amorieten, Kanaänieten, Hettieten enz. vooruit te drijven vanuit het zuiden: "hun altaren zult gij omverhalen, hun gewijde stenen verbrijzelen en hun gewijde palen omhouwen, want gij zult niet buigen voor een andere god".[20] Bij opstandigheid werden zware straffen toegepast waaronder steniging..[21]

Heber was een Keniet (afstammeling van Kaïn), die de oorlogsplannen van de Israëlieten aan de Kanaänieten verried, mogelijk om hen te misleiden. Jaël was zijn echtgenote. Zij doodde Sisera de legeraanvoerder van Jabin, de koning van Kanaän, toen die in haar tent 'vluchtte' en er daarna in slaap viel.[22]

Kanaän ten tijde van het Oude Testament.

Later bepaalde de wet dat de Israëlieten van hun erfelijk bezit steden moesten afstaan aan de Levieten, zodat die er (alleen) konden wonen, evenals weidegronden eromheen.[23] De wet voorzag verder dat andere Israëlieten een Leviet die binnen hun poorten woonde 'niet aan zijn lot overlieten'. Ook werd de vrijheid van de vrouw en haar recht op erfenis en zelfstandige bezittingen door steeds meer wetten van de Levieten aan banden gelegd. Bepaalde tempelrituelen werden als losbandigheid bestempeld en verboden op straf van steniging. De asherahs werden op last van de Levieten overal bij de tempels omgehakt.

De verovering van Kanaän door de Israëlieten in de 12e eeuw v.Chr. zou ettelijke jaren geduurd hebben tot ver in het noorden in zuidelijk Libanon de steden Gibeon, Hazor en Baäl Gad onder de berg Hermon waren vernield. Het Koninkrijk Israël ('Twaalfstammenrijk'), dat aldus ontstaan zou zijn in 1020 v.Chr. met als eerste koning Saul, zou stand gehouden hebben tot na de regering van koning Salomo in 928 v.Chr. Daarna zou dit na inwendige twisten het 'Tienstammenrijk' Samaria worden, terwijl zich zuidelijker het koninkrijk Juda afsplitste als het 'Tweestammenrijk'. Het noordelijk gedeelte van het vroegere Kanaän zou Fenicië geworden zijn.

De hierboven gegeven beschrijving van het verschijnen van het volk Israël in Palestina is een weergave van het zogenaamde Conquest Model. Tegenwoordig geldt deze visie, die vrijwel geheel aan de Bijbel ontleend is, als achterhaald. Er zijn nauwelijks nog historici die dit 'veroveringsmodel' verdedigen. Het is onmogelijk gebleken deze theorie in overeenstemming te brengen met de aan de archeologie ontleende gegevens.[24] Het wordt waarschijnlijker geacht dat de Israëlieten afstammen van de Kanaänieten. In de tijd waarin de Bijbel de verovering van Kanaän situeert, zouden deze Israëlieten de heuvels zijn gaan bevolken terwijl de Kanaänieten (later Feniciërs genoemd) achterbleven in de kustvlakte.

In het Bijbelboek "II Samuel" wordt beschreven hoe David door verovering een koninkrijk creëert in Palestina. Zijn zoon Salomo zou zelfs geregeerd hebben over een rijk dat zich uitstrekte van de Eufraat tot de grenzen van Egypte. Beide vorsten zouden 'veertig jaar' hebben geregeerd. Volgens de Bijbelse chronologie regeerde David van ~1060 tot ~1020. Deze datering wordt op basis van gegevens ontleend aan Mesopotamische geschriften algemeen afgewezen. In plaats daarvan wordt de regering van David gewoonlijk gedateerd van ~1000 tot ~960 en de regering van Salomo van ~960 tot ~920. Het herhaald gebruik van het symbolische getal 'veertig' heeft veel historici aan de betrouwbaarheid van de traditie doen twijfelen.

Saul zou hebben geregeerd in de heuvels van Samaria en in gebieden aan de overzijde van de Jordaan. In de Bijbel wordt zijn oorlog met de Filistijnen in het kustgebied en de Vallei van Jizreël beschreven. Volgens I Samuel 31 vond hij hierbij de dood op het slagveld. De relatie tussen Saul en David was gecompliceerd. Aanvankelijk was David een generaal die diende onder Saul.

In "II Samuel" wordt beschreven hoe David eerst koning wordt van Juda, en vervolgens ook van Israël. Pas daarna zou David Jeruzalem hebben veroverd op de Jebusieten. Dit wordt vervolgens zijn hoofdstad. Dat David wordt opgevolgd door zijn zoon Salomo komt als een verrassing. Een aantal oudere broers zou voortijdig zijn gestorven. In "I Koningen" wordt Salomo een belangrijke rol toegedicht in de internationale handel en hij zou in Jeruzalem een tempel gebouwd hebben.

Volgens de Bijbel volgde na Salomo's dood de splitsing in het noordelijke koninkrijk Israël en het zuidelijke koninkrijk Juda, waarschijnlijk wegens een interne machtsstrijd.

Volgens de Bijbelse overlevering omvatte het rijk van David en Salomo zowel het latere koninkrijk Israël als het latere koninkrijk Juda. Pas na de dood van Salomo zou dit 'verenigd koninkrijk' uiteen zijn gevallen. In de rest van Voor-Azië is sprake van opkomende monarchieën ná de politieke versnippering van IJzertijd I. Indien de Bijbelse overlevering de ontwikkeling correct weergeeft, wijkt de ontwikkeling in Palestina dus af van de ontwikkeling in de regio als geheel.

Er is over de periode tussen de zestiende en de achtste eeuw v.Chr., ondanks vele opgravingen en onderzoekingen, maar heel weinig gevonden. Er zijn dan ook weinig historische of archeologische bewijzen voor het bestaan van een krachtige monarchie onder de koningen Saul, David en Salomo. Sommige wetenschappers – zoals Israel Finkelstein en Neil Asher Silberman – hebben op grond van archeologische gegevens van de laatste dertig jaar kritische kanttekeningen bij de historiciteit van de Bijbelse gegevens geplaatst. Volgens hen hebben de grote rijken van David en Salomo niet bestaan en dient de geschiedenis tot en met Salomo volledig herschreven te worden.[25] Volgens beide onderzoekers is de geschiedenis van de oude Israëlieten als volgt verlopen:

• Tot 1005: Het hoogland van Kanaän werd geleidelijk bevolkt in de late bronstijd door een groep mensen, de Hebreeën of Israëlieten, die geen varkensvlees aten. Er is in die periode geen aanwijzing voor een vijandige overname van buiten; de Israëlieten stammen af van de Kanaänieten.
• 1005-931: De grote rijken van de koningen David en Salomo hebben in de overgeleverde vorm niet bestaan: het land was dunbevolkt en kon niet genoeg belasting opbrengen om een leger in stand te houden.
• 931-724: Tot in de late 7e eeuw voor Christus waren de Israëlieten polytheïstisch. De aan Salomo toegeschreven bouwwerken waren van koning Omri en zijn nazaten, die polytheïstisch waren en Israël tot grote bloei brachten; Juda was in die periode een arme landbouwstaat. In 724 wordt Israël ingelijfd in het Assyrische rijk en houdt op te bestaan.
• 724-586: Het koninkrijk Juda beleefde een grote bevolkingstoename door vluchtelingen uit Israël toen dit door de Assyriërs veroverd werd, en het bloeide op onder Manasse dankzij een lucratieve olijfoliehandel. Het monotheïsme werd gecultiveerd vanuit Jeruzalem, en kwam tot een culminatie onder koning Josia, die (vergeefs) het zwaard opnam tegen de grootmacht Egypte, toen die staat in 609 tegen Babylon optrok. In 586 werd Juda ingelijfd in het Babylonische rijk.

Hun kritiek is echter niet onomstreden; de tijdrekening die Finkelstein en Silberman hanteren zou niet de enig mogelijke zijn.[26]

Kaart van Palestina rond 830 voor Christus.

 Koninkrijk van Juda

 Koninkrijk van Israël

 Filistijnse stadstaten

 Fenicische stadstaten

 Koninkrijk van Ammon

 Koninkrijk van Edom

 Konininkrijk Aram-Damascus

 Arameeërs

 Arabische stammen

 Nabateeërs

 Assyrische Rijk

 Koninkrijk Moab

In "I Koningen" wordt beschreven hoe het Bijbelse rijk van David en Salomo na de dood van Salomo uiteenvalt. De officiële aanleiding voor het uiteenvallen van de eenheidsstaat zou een twist zijn geweest over de zware belastingen die koning Salomo hief om zijn vele bouwprojecten zoals de tempel, en zijn leger te bekostigen. De noorderlingen (eigenlijke Israëlieten) vroegen Salomo's opvolger Rehabeam belastingvermindering, maar dit verzoek werd afgewezen. Hierop scheidden de tien Israëlitische stammen uit het noorden zich af en stelden een eigen koning, genaamd Jerobeam aan, een vroegere populaire generaal van Salomo. Door de splitsing viel het eerste rijk uiteen in het Juda en Israël. Koningin Maächa en Rechabeam bleven als vazalvorsten van Juda aan de macht tot 915 v.Chr. Tijdens de onrust en instabiliteit die volgde, begonnen ook weer de overvallen en invasies van de buurlanden, die al in de tijd van de Richteren gebruikelijk waren. Deze voorstelling van zaken wordt niet langer algemeen aanvaard.

In de heuvels van Samaria vormde zich een nieuwe politieke macht. Volgens Assyrische bronnen heerste hier in de negende eeuw het geslacht Bit Humri. De Bijbel noemt de koningen Omri, Achab, Achazja en Joram. In de 9e eeuw wordt het Koninkrijk Israël een sterke macht onder koning Omri. Enkele generaties later ontstond een vergelijkbaar staatje rond Jeruzalem. De in Jeruzalem heersende dynastie wordt onder andere in een inscriptie Bet Dawîd, het Huis van David, genoemd. In 722 v.Chr. valt koninkrijk Israël in handen van het Nieuw-Assyrische Rijk; In de negende eeuw was het rijk van de Assyriërs immers tot een machtige staat uitgegroeid. Het koninkrijk Juda hield langer stand en kende een hoogtepunt onder Josia aan het einde van de 6de eeuw.

In 881 v.Chr. werd Omri koning van Israël. Omri was aanvankelijk commandant van het Israëlitische leger tijdens de heerschappij van de vorige koning Ela tot aan diens dood.

De vermelding Omri koning van Israël op de stèle van de Moabitische koning Mesa

Omri is de eerste koning van zowel Israël als Juda die ook in documenten van andere staten genoemd wordt. Zijn politiek was erop gericht de belangrijke handelsweg dwars door het huidige Jordanië te beheersen, de oeroude karavaanroute, die de Koninklijke Weg genoemd werd. Daartoe was Omri er niet voor teruggeschrokken om het koninkrijk Moab te onderwerpen.

Omri stabiliseerde ook zijn politieke grenzen en herstelde de betrekkingen met het politieke Jeruzalem door het uithuwelijken van zijn kleindochter Atalia aan de koning van Juda in het zuiden. Hij regelde ook een huwelijk van zijn zoon Achab met Izebel van Tyrus, waarmee hij een belangrijke handelsovereenkomst verzegelde met Fenicië in het noorden.

Omri werd geconfronteerd met een netwerk van religieuze belangen dat zich van over de zuidgrens uitspreidde met zijn hoofdzetel in de jahweïstisch geworden tempel in Jeruzalem. De invloed van de Levieten was aanzienlijk want zij hadden van in het begin hun stempel op de politieke en ook militaire situatie gedrukt en gingen daar ook mee door. Zij waren het die middels hun profeten bepaalden wie de wereldlijke macht kreeg en op welke voorwaarden hij die kon uitoefenen. Om de religie buiten de macht van de priesters te houden had Omri een drietal belangrijke maatregelen voorzien. Ten eerste werd het bouwen van altaren op hoge plaatsen, en van tempels volgens de oude cultus, uitdrukkelijk weer toegelaten en zelfs aangemoedigd. Priesters werden vervolgens ook buiten de familie van de Levieten aangeduid, die tot dan zichzelf een erfrecht op deze functies hadden weten te bezorgen. En ten slotte werden ook nog tempels voor de Kanaänitische god Baäl bijgebouwd. Het waren drie maatregelen die uiteraard erg negatief bekeken en becommentarieerd werden vanuit het koninkrijk Juda, met name bij monde van de profeten. In feite was geen enkele van deze maatregelen echter nieuw. Ze waren ook reeds in zekere mate van toepassing geweest onder het bewind van Jerobeam I. Maar Omri bleek op alle gebied een goed strateeg te zijn.

Omri zat stevig genoeg in het zadel om het koninkrijk Israël bij zijn dood aan zijn zoon Achab na te laten. Hiermee slaagde hij erin een dynastie te vestigen, die dan ook die van de Omriden wordt genoemd. Zijn nakomelingen heersten niet alleen voor de volgende veertig jaar over Israël, maar ook kort nog over Juda. In Assyrische inscripties wordt Israël nog lang na zijn dood "Land van Omri" genoemd.

In 850 v.Chr. maakte koning Achab, zoon van Omri, een asherah (heilige boom) op aanraden van zijn echtgenote Izebel, de dochter van de koningin van Sidon, die samen met de koning als hogepriesteres voor Astoreth en Baäl diende.[27] In de laatste regeringsjaren van Achab en Izebel was de oppositie tegen hun liberale religieuze politiek voortdurend aangewakkerd door een van de vroege joodse profeten, Elia. Achab stierf in een veldslag. Koningin-moeder Izebel bleef derhalve de macht achter de schermen uitoefenen terwijl twee van hun jonge zonen kort achter elkaar over het koninkrijk Israël regeerden. Koning Joram volgde zijn broer Achazja op die na een val was overleden. Kort na zijn troonsbestijging kwam de Moabitische koning Mesha, wiens rijk schatplichtig was aan Israël, in opstand tegen Joram. Samen met koning Josafat van Juda en de koning van Edom, trok Joram op tegen Mesha. Ze moesten zich echter al snel terugtrekken of werden verslagen (naargelang de bron). Mesha richtte een stele op die overwinning op Israël herdacht.

Met de assyriologie komen voor het eerst onafhankelijke bronnen van tijdgenoten naar voren ter controle van de Bijbelse historie van die tijd. Zo komen bijvoorbeeld de namen van koningen als Omri, Achab, Jehu in de Assyrische bronteksten voor. En de verslagen sluiten wederzijds op elkaar aan (mits de nodige respectievelijke overdrijvingen of weglatingen). Op de Stele van Mesha wordt Omri eveneens vernoemd. De stele is gemaakt in 830 v.Chr. maar herinnert aan feiten van enkele decennia eerder. Het is een grote plaat van basalt, later in drie stukken teruggevonden, en nu bewaard in het Louvre:

Wat Omri betreft, koning van Israël, hij vernederde Moab vele jaren... En zijn zoon volgde hem op en ook hij zei: 'ik zal Moab vernederen'. Zo sprak hij in mijn tijd, maar ik overwon hem en zijn huis, terwijl Israël onderging voor immer.

Ondertussen werd de haatcampagne jegens Izebel door de opvolger-leerling van Elia, Elisa, voortgezet. Elisa organiseerde een militaire coup tegen de koninklijke familie en riep legeraanvoerder en strijdwagenrijder Jehu tot koning uit 'in naam van de Heer'. De hele koninklijke familie (een 70 tal leden) werd daaropvolgend uitgemoord. Jehu riep daarna al de Baälpriesters en vereerders in hun tempel in Samaria bijeen voor een 'offer', maar liet allen afslachten en de tempel met de grond gelijk maken. Deze gewelddadige gebeurtenissen leidden voor het koninkrijk Israël een episode van riskante zwakte in voor de daarop volgende vijftig jaar. Ook in koninkrijk Juda duurde het een hele tijd vooraleer er stabiel bestuur werd ingesteld.

Zwarte obelisk (British Museum) toont Jehu knielend, de grond kussend aan de voeten van Salmanasser III.

Salmanasser III trok in 841 v.Chr. opnieuw naar Syrië maar nu ook naar het noorden van Israël, en verwoestte er volgens zijn inscripties talloze steden. Hij vorderde schatten van Tyrus, Sidon en "Jehu, zoon van Omri" (dat wil zeggen van het huis van). Onder het bewind van Achab, die een alliantie met Assyrië had aangegaan, was Israël nog gelijkwaardig bondgenoot geweest. Onder Jehu werd het aan Assyrië onderhorig gemaakt, zoals blijkt op de afbeelding die Salmanassar III liet maken op de Zwarte obelisk.

In de 9e eeuw was Juda een arme staat vergeleken met zijn buren, waaronder Israël onder de Omriden. In 918 v.Chr. was farao Sjosjenq I (in de Bijbel waarschijnlijk met de hebreeuwse naam Sisak aageduid) met een strafexpeditie door Palestina getrokken en had zowel in Juda als in Israël, waar hij Megiddo plunderde, verwoestingen aangericht. Sjosjenqs zegetocht staat op de tempel in Karnak afgebeeld.

Omstreeks 842 v.Chr. regeerde koningin Atalja in Jeruzalem. Atalja was de kleindochter van de Israëlitische koning Omri en dochter van zijn opvolger Achab en Jezebel. Haar huwelijk met de Judese koning Joram bezegelde een vredesverdrag tussen Israël en Juda. Na de dood van Joram volgde ze haar man op als koningin van Juda. Als kleindochter van de hogepriesteres en priester in Sidon had zij in de ogen van veel Kanaänieten, vooral van de vrouwen, het legitieme recht om deze functie uit te oefenen. Als Fenicische en dochter van Izebel was zij vereerster van Baäl die in Israël al vereerd werd, en voerde zij de oude cultus ook in Jeruzalem, hoofdstad van Juda, in. Zij kreeg in Israël dezelfde weerstand van joodse fanaten als Izebel en werd omgebracht. Tijdens een bezoek aan koning Joram van Israël werd Achazja van Juda net als Atalja's moeder Izebel vermoord door Jehu van Israël, een volgeling van de profeet Elisa.

Ook koning Achaz (ca. 735-727) volgde de oude religieuze cultus. Net als in Israël, trokken de profeten, waaronder de Leviet Jesaja, sterk van leer tegen de praktijken van de oude polytheïstische cultus. Ten tijde van het bewind van Achaz van Juda werd Israël veroverd door de Assyriërs en werd een vazalstaat. Jesaja waarschuwde voor de ondergang van het koninkrijk als de koningen de 'ware God' niet zouden eerbiedigen.

De zoon van Achaz, Hizkia, voerde een duaal beleid tegenover de Assyriërs. Naar buiten toe toonde Juda zich als een loyale vazal van Assyrië, maar tegelijkertijd bereidde hij de hoofdstad van Juda, Jeruzalem, voor op een beleg. Hij versterkte de stadsmuren en zou een 533 meter lang ondergronds kanaal (de Hizkia-tunnel) aangelegd hebben van de bij de stad gelegen Gihon-bron naar de Vijver van Siloam binnenin de stad. Toen in 704 v.Chr. de Babyloniërs tegen de Assyriërs ten strijde trokken, steunde Hizkia de opstand tegen de Assyriërs, tezamen met andere Syrische vorsten en in de hoop op steun van Egypte. De Assyrische koning Sanherib ondernam hierop een veldtocht tegen de Syriërs en veroverde het zuiden van Palestina (701 v.Chr.) voordat Egyptische hulp kon arriveren. Op deze veldtocht verwoestte Sanherib de Judese stad Lachis. Hierna stuurde Sanherib een leger af op Jeruzalem om ook die stad te belegeren. Deze belegering werd echter afgebroken. In de Bijbel wordt gesproken van de totale vernietiging van het leger van Sanherib door een engel van God waardoor Sanherib zich genoodzaakt zag huiswaarts te keren. Volgens de Griekse geschiedschrijver Herodotus werd het leger van de Assyriërs getroffen door een muizenplaag en een andere theorie is dat Sanherib het beleg staakte nadat Hizkia hem goud en zilver had betaald. Assyrische bronnen, die uit archeologische opgravingen zijn gevonden, bevestigen deze theorie.

Tijdens zijn bewind stelde Hizkia religieuze veranderingen in. Hij speelde onderdanigheid aan de Assyrische grootvorst en bracht tegelijk religieuze hervorming in gang om insluipend heidendom uit te roeien. Hij schafte de verering van de Assyrische goden af en concentreerde zich op de verering van JHWH. De zoon van Hizkia, Manasse richtte opnieuw aserah's op, net als zijn zoon Amon die hem na vijfenvijftig jaar regeren opvolgde.

Volgens de Bijbel was de regeringsperiode van Manasse zowel op nationaal politiek als op religieus gebied een vervolg op dat van zijn grootvader, koning Achaz. Onder Manasse werden de aserah's die door voorganger Hizkia waren vernietigd weer opgericht ter ere van de moedergodincultus en werd de verering van JHWH, die zijn vader had ingevoerd, opnieuw ongedaan gemaakt. Profeten als Jesaja en Micha, voerden oppositie tegen het beleid van koning Manasse en werden daarvoor zwaar vervolgd. Jesaja zou hierbij ten slotte om het leven zijn gebracht (2 Koningen 21, Jeremia 2).

Jeruzalem, oud en nieuw

Onder Josia (einde 6e eeuw) begon men in Juda met het verzamelen en redigeren van geschriften voor de (later samengestelde) Hebreeuwse Bijbel en werden de lokale rituelen fel bestreden. Dit gebeurde nadat bij restauratiewerkzaamheden van de tempel van Jeruzalem een boekrol met daarin een oude wettekst gevonden was (tegenwoordig denken veel wetenschappers dat het om het Bijbelboek Deuteronomium ging of om een oude wettekst die later het Bijbelboek Deuteronomium werd). Vooral de profeet Jeremia maakte zich hier sterk voor. Hierdoor werd het geloof in God gecentraliseerd en verdwenen veel lokale religies. Het verzamelen en redigeren werd pas voltooid ten tijde van de Babylonische ballingschap.

In de Bijbel wordt regulering van het geloof beschreven in het boek Koningen. Omstreeks 630 v.Chr. haalt de Levitische priester Hilkia, die koning Josia diende, het 'gerei' dat voor Aserah en Baäl was gemaakt uit de tempel in Jeruzalem.[28] Omstreeks 620 v.Chr. kwamen vrouwen in de tempel nog ritueel weeklagen om Tammuz, de zoon-minnaar van de Godin, zoals wordt vermeld in het boek Ezechiël. G. Widengren bevestigt dat deze rituele rouw om Tammuz in Israël plaatsvond net zoals in Mesopotamië. In Jeremia's tijd, omstreeks 620 v.Chr., beklaagden opstandige vrouwen zich over het optreden van Josia en verkondigden openlijk dat zij van plan waren om de 'Koningin van de Hemel' te blijven vereren. Hoewel het bevel tot de vernietiging van kunstvoorwerpen dat van de Levieten uitging er waarschijnlijk toe heeft geleid dat in zuidelijk Kanaän minder archeologische vondsten zijn gedaan dan in de rest van het Nabije Oosten, is er in de andere landen waarin Hebreeën woonden of waar ze mee in contact waren, zoals Egypte, Babylonië, Sinaï en het noorden van Kanaän, wel een reusachtig aantal bewijsstukken van wijd en zijd vereren van de vrouwelijke godheid opgegraven.

Tijdens het bewind van Josia kon Juda aanvankelijk profiteren van de tijdelijke zwakheid van de grote mogendheden. Het Assyrische Rijk raakte langzaam in verval en het Babylonische Rijk was nog niet sterk genoeg om de leidende rol van Assyrië in de regio over te nemen. Josia veroverde gebied dat tot de verovering van Israël door Assyrië bij Israël had gehoord.

Later bond Josia de strijd aan met Egypte. In 609 v.Chr. probeerde Josia het oprukkend Egyptisch hulpleger van Necho II voor Assyrië te stoppen, maar zijn leger werd verslagen. Hij sneuvelde in deze slag bij Megiddo en dit betekende het einde van Juda's onafhankelijkheid. Juda kreeg van Egypte een zware belasting (schatting) opgelegd. Eljakim, de zoon van Josia, werd door de Egyptenaren tot nieuwe koning benoemd en hij kreeg van de Egyptenaren de naam Jojakim. Na deze interventie, bemoeiden de Egyptenaren zich niet meer met de interne politiek in Juda. Egypte had inmiddels de oorlog tegen de Babyloniërs verloren (Slag bij Karkemisch). Niet veel later vielen de Babyloniërs onder leiding van koning Nebukadnezar II Juda binnen en veroverden het.

Nebukadnezar viel Juda binnen en deporteerde een aantal inwoners: dit wordt de Babylonische ballingschap genoemd. Het gebeurde nadat Nebukadnezar Jeruzalem voor de tweede keer bezette. De eerste keer had hij orde op zaken gesteld en een einde gemaakt aan het koningschap van de al te jonge koning Jojachin. Die was toen uit zijn functie ontzet en vervangen door Sedekia (Willibrordvertaling: Sidkia). Maar ook Sedekia bleek niet in staat eenheid onder de Joden te bewaren en bij de tweede bezetting maakte Nebukadnezar een definitief einde aan het zelfstandig voortbestaan van Juda. De Babyloniërs slechtten de muren en de tempel werd verwoest. Wat van de tempel overbleef werd met de grond gelijk gemaakt en een deel van de bevolking, waaronder vooral de religieuze en politieke vooraanstaanden, werd meegevoerd en lange tijd in ballingschap gehouden. In 586 v.Chr. eindigde daarmee het koninkrijk Juda. James Pritchard noemt dit gebeuren een allerbelangrijkste gebeurtenis voor Israël, wegens de stempel die de wegvoering van de Joodse intelligentsia naliet op het jodendom. Vanaf het einde van Josia's koninkrijk spreekt men eerder over Joden als volk in plaats van Israëlieten omdat de verschillen tussen de 12 stamvaders verwaterden door de centralisatie onder Josia en de impact van de Babylonische ballingschap (zie Joodse diaspora).

De joden in Babylon mochten daar wel hun geloof blijven belijden en genoten binnen hun isolement een betrekkelijke vrijheid. Zij maakten daar dan ook gebruik van om zich mentaal, religieus en politiek te organiseren en hun identiteit te bevestigen. Toen is waarschijnlijk het Hebreeuws alfabet ontstaan. In Babylon kwam de joodse intelligentsia in aanraking met het Zoroastrisme; zij voelde zich erdoor gestaafd tot haar eigen opvatting van het monotheïsme. Gedurende deze tijd kwam het merendeel van de joodse heilige schriften tot stand, die alle gecentreerd waren rond het exclusieve geloof in de ene mannelijke God JHWH, in tegenstrijd tot de alom heersende religieuze praktijken in de wijde omgeving en in het thuisland, waarmee zij al eerder in botsing waren gekomen.

Dit alles gebeurde in een periode waarin meerdere volken op zoek waren naar bevestiging van hun identiteit. Ook in Babylon zelf werd een geheel nieuwe mythologie geschreven, met de uitgesproken vechtlustige en mannelijke stormgod Marduk aan het hoofd van het pantheon. Hij is trouwens geen onbekende in de Bijbel waarin hij Merodach wordt genoemd.

De politieke, sociale en religieuze omstandigheden in de periode van de Babylonische ballingschap hadden een enorme invloed op de verdere geschiedenis van de hellenistische en de joods-christelijke wereld.

Het rijk van Alexander de Grote bij zijn dood (323 v.Chr.).

In de loop van de vierde eeuw begon het Perzische Rijk ontbindingsverschijnselen te vertonen. Philippos II, koning van Macedonië, had reeds plannen gemaakt om Perzië binnen te vallen. Doordat hij in 336 v.Chr. werd vermoord, was het zijn zoon Alexander die het waagstuk uitvoerde. De veroveringstocht van Alexander is een van de spectaculairste expedities uit de militaire geschiedenis. In ongeveer tien jaar veroverde hij het gehele Perzische Rijk tot aan de rivier de Indus.

Alexanders dood in 323 v.Chr. wordt beschouwd als het begin van de periode van het Hellenisme. De Griekse taal was gedurende deze periode de lingua franca van Zuidwest-Azië. Van Macedonië tot in Egypte en van Zuid-Italië tot in het noordwesten van India werd door de elite en door soldaten Grieks gesproken en werd de Griekse cultuur verspreid.

Na Alexanders dood volgden enkele decennia van grootschalige oorlogen, waarbij een aantal generaals van Alexander, de 'diadochen', probeerden een zo groot mogelijk deel van het rijk voor zichzelf te bemachtigen. In het begin van de derde eeuw bestond het voormalige Macedonische Rijk uit een aantal koninkrijken. De belangrijkste rijken in het hellenistisch cultuurgebied waren achtereenvolgens het Seleucidische Rijk in Syrië en dat der Ptolemaeën in Egypte. Aanvankelijk hoorde Palestina bij het rijk van de Ptolemaeën, maar na het einde van de vijfde Syrische Oorlog met de Slag bij Panium) in 200, werd het ingelijfd door de Seleuciden. Antiochus IV Epiphanes van de Seleuciden heerste toen over een groot gebied van het Midden-Oosten, met als kerngebied het huidige Syrië, waarvan ook Palestina, de Libanon en delen van het huidige Irak deel uitmaakten. Hij voerde nadien nog diverse oorlogen tegen de rivaliserende Ptolemaeën in Egypte, die hij bijna wist te verslaan. Ingrijpen van de Romeinen, die met hun vloot naar Alexandrië waren overgestoken, dwong Antiochus echter onverrichter zake terug te keren naar Syrië.

Karavaanroutes van de Nabateeërs

In 169 v.Chr. stichtte het oude volk van de Nabateeërs een koninkrijk in het zuiden van wat heden Jordanië is. Hun hoofdstad was Petra, dat tevens een belangrijke stop op diverse karavaanroutes was. In die periode werden nog een aantal nieuwe bouwwerken opgetrokken in de kenmerkende Hellenistische stijl, die een vermenging was van plaatselijke invloeden en de klassiek Griekse; Petra is daar een voorbeeld van. De Nabateeërs beheersten de karavaanroutes tussen Jemen, Mesopotamië, Syrië, Fenicië en Egypte en breidden hun rijk uit in de Negev-woestijn (o.a. Avdat), tot het zuiden van het hedendaagse Syrië (Bosra) en de Hedjaz.

In 168 v.Chr. beval de Seleucidische koning Antiochus IV om het altaar van Baäl Hasjamaïm (het Syrische equivalent van Zeus) op te zetten in de joodse tempel te Jeruzalem. De joden kwamen daarop in opstand onder leiding van de priester Mattathias en zijn zoon Judas Makkabeüs. Antiochus en Judas stierven tijdens de strijd. Na de dood van Antiochus IV werd het rijk van de Seleuciden lange tijd door interne twisten verscheurd wat een verklaring kan zijn voor de uiteindelijk geslaagde opstand van de joden. In 141 v.Chr. werd koning Demetrius II Nicator in een oorlog tegen de Parthen gevangen genomen en trokken de Seleuciden zich terug uit Jeruzalem. Simon, de broer van Judas, die na diens dood de leiding in de opstand had genomen werd uitgeroepen tot koning en hogepriester van het tempelstaatje Juda. In 134 v.Chr. volgde zijn zoon Johannes Hyrkanus hem op waarmee de Hasmonese dynastie werd gevestigd die tot 63 v.Chr. in Judea aan de macht zou blijven.

In Palestina waren met Johannes Hyrkanus de Hasmoneeën in Judea aan de macht gekomen. In dezelfde periode begon het Romeinse Rijk ook het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied onder zijn heerschappij te brengen. Daarbij maakten zij handig gebruik van interne twisten.

Toen in de eerste eeuw diverse leden van de familie der Hasmoneeën verwikkeld waren in onderlinge strijd, opende dat de deur voor de Romeinen. In 63 v.Chr. belegerde Pompeius Jeruzalem. Nadat de stad was ingenomen werd Judea een Romeinse vazalstaat onder Hyrkanus II. Van 40 tot 37 maakten de Parthen er de dienst uit, waarna het weer door de Romeinen werd heroverd. Zij installeerden koning Herodes de Grote, de laatste der Hasmoneeën. In 30 v.Chr. werd ook Egypte een Romeinse provincie. In 4 v.Chr. werd Palestina verdeeld. Galilea en Perea vormden een vazalstaat onder Herodes Antipas, Judea was tot 6 na Chr. een vazalstaat onder Herodes Archelaüs, vervolgens een Romeinse provincie onder de naam Provincia Iudaea (Judea).

De triomftocht van de Romeinen op de binnenzijde van de boog van Titus te Rome

Tijdens het bewind van keizer Augustus rond de jaartelling werd Jezus Christus van Nazareth geboren, die de basis vormde voor het christelijk geloof. Ergens in de periode 26-36 is Jezus in Jeruzalem gekruisigd en gestorven.

In 66 begon de Joodse Oorlog tegen de Romeinen. Het verzet wordt neergeslagen door de Romeinen onder leiding van Vespasianus en Titus. In 70 werd de joodse tempel in Jerusalem verwoest. In 73 ten slotte viel de laatste Joodse vesting, Massada.

Tijdens de Kitosoorlog (115-117), een opstand van de Joodse diaspora, bleef het relatief rustig in Palestina. De situatie in Palestina bleef voor de Romeinen echter ingewikkeld. Onder Hadrianus' bewind was het nodig Legio VI Ferrata permanent in Judea te stationeren, waarmee de latere Bar Kochba-opstand werd neergeslagen. In 130 besluit keizer Hadrianus Jerusalem, op dat moment in ruïnes, weer op te bouwen. Toen in 132 bleek dat Hadrianus op de ruïnes van de joodse tempel een tempel voor Jupiter wilde bouwen, brak de Tweede joodse Opstand uit. De opstand werd neergeslagen door Sextus Iulius Severus in opdracht van keizer Hadrianus en Judea werd onderdeel van de provincie Syria-Palaestina. Op de puinhopen van Jeruzalem stichtte keizer Hadrianus de stad Colonia Aelia Capitolina, gewijd aan Jupiter Capitolinus. Het werd voor Joden verboden zich in de nieuwe stad te vestigen. Dit gebod bleef tot aan de vierde eeuw van kracht. De Joodse bevolking concentreerde zich nadien in Galilea.

In 337 werd het Romeinse Rijk gesplitst in een West- en een Oost-Romeins Rijk. Palestina behoorde tot het oostelijke deel wat later bekend werd als het Byzantijnse Rijk.

Palestina aan het einde van de 4e eeuw.

In 390 werd de Romeinse provincie Syria-Palaestina opgesplitst in drie delen: Palaestina Prima met als hoofdstad Caesarea, Palaestina Secunda met hoofdstad Scythopolis en Palaestina Tertia met Petra als hoofdstad. In 395 werd het christendom de staatsgodsdienst in Oost-Romeinse Rijk en verslechterde de juridische positie van de Joden.

De 'Westelijke Jordaanoever' wordt in 1950 eenzijdig geannexeerd door Jordanië. Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 verovert Israël de Westelijke Jordaanoever op Jordanië, de Gazastrook en het Sinaï schiereiland op Egypte en de Golanhoogten op Syrië, na een militaire escalatie waarin Egypte de internationale waterwegen in de Rode Zee had geblokkeerd en de VN-vredesmacht van Egyptisch grondgebied in de Sinaï-'bufferzone' weggezonden.

De Jom Kipoeroorlog begon op 6 oktober 1973 op de joodse heiligste dag Jom Kipoer, toen Egypte en Syrië een gecoördineerde aanval uitvoerden op Israël, in een poging om hun in 1967 door Israël bezette grondgebied te heroveren. Ook Algerije, Irak, Koeweit, Libië, Marokko, Saoedi-Arabië, Soedan en Tunesië stuurden soldaten, tanks en/of gevechtsvliegtuigen naar de strijd. De oorlog eindigde eind oktober 1973 na het aannemen van resolutie 338 van de Veiligheidsraad met een wapenstilstand.

Tijdens de eerste intifada van 1988 tot 1993 komen Palestijnen in opstand tegen de Israëlische bezetting. Deze opstand eindigt met de Oslo-akkoorden.

Op 15 november 1988 wordt in Algerije de Palestijnse staat uitgeroepen met Oost-Jeruzalem als hoofdstad.[45] In totaal erkennen 90 landen de onafhankelijkheidsverklaring. Nederland en België erkennen de staat Palestina niet.

De autonome gedeelten van de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook vormen sinds 1994 de Palestijnse Autoriteit, conform de Oslo-akkoorden uit 1993. Volgens de verdragen tussen de PLO en de Israëlische regering blijven de nederzettingen of koloniën, Israëlische dorpen en steden die sinds 1967 in deze gebieden zijn gebouwd, tezamen met het grootste deel van de Palestijnse gebieden (Area C, zie Gouvernementen van Palestijnse Autoriteit) voorlopig onder Israëlisch gezag[46]

Van 2000 tot 2005 is er een tweede opstand van de Palestijnen. Als aanleiding hiervoor wordt door Palestijnen het bezoek van premier Ariel Sharon aan de Tempelberg genoemd.

Ecuador, Brazilië, Argentinië en Uruguay erkenden in december 2010 Palestina als zelfstandige staat.[47] Erkenning door vele andere landen volgde. In december 2011 was de staat Palestina erkend door 130 landen.[48] Palestina werd op 31 oktober 2011 toegelaten als lidstaat van de UNESCO.[49]

In 2012 VN erkennen Palestina als niet-lidstaat. De uitslag van VN resolutie 67/19[50] was als volgt; 138 leden stemden voor de statusverhoging van Palestina, onder andere Frankrijk, Italië, Spanje, België en Zwitserland; negen leden stemden tegen, waaronder Canada, Israël, Micronesië, Palau, Panama en Verenigde Staten en 41 leden, waaronder Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk, onthielden zich van stemming.[51][52][53]