Rotskoepel

Plattegrond

Doorsnede over de koepel

Toen de bouw van de Rotskoepel begon in 685, stond op die plek een door kalief Omar gebouwde kleine houten moskee. Het grondplan van de Rotskoepel vormt een achthoek met een doorsnede van zo'n 55m. Het gebouw is in totaal 30m hoog. De koepel is met bladgoud afgewerkt en heeft een doorsnede van 20,44m. De koepel is geplaatst boven op een cilinder. In de cilinder bevinden zich 16 ramen die licht binnenlaten. Het dragende gedeelte van het bouwwerk bestaat uit 12 pilaren die samen met 28 zuilen alternerend zijn opgesteld.

De binnenkant van het gebouw is rijk versierd met mozaïeken, die een fantastische tuin afbeelden. Er zijn acanthussen te herkennen met vruchten en juwelen. De pilaren hebben kapitelen van de Korinthische orde.

De vorm is gebaseerd op de Byzantijnse architectuur voor monumentale gebouwen en de bouw werd mede mogelijk door het advies en de medewerking van Byzantijnse handwerklieden. Het uiterlijk van de Rotskoepel doet in alle aspecten denken aan de vroegchristelijke bouwkunst en de Byzantijnse bouwkunst van Syrië en Palestina, zoals ook te zien is aan het overeenkomstige bouwplan en uiterlijk van de Heilig-Grafkerk in Jeruzalem en de Kathedraal van Bosra.

Van dichtbij

Door de Abbasidische kalief al-Mamun werden in 831 verbouwingen aan het gebouw uitgevoerd, waarbij al-Mamun zijn eigen naam in het bouwwerk liet graveren.

Gedurende de Kruistochten maakten de Augustijnen de koepel tot een kerk. De nabijgelegen Al-Aqsamoskee werd het paleis van Boudewijn I van Jeruzalem en later het hoofdkwartier van de Tempeliers.

Tijdens de periode waarin het Ottomaanse Rijk heerste, werd het gebouw door sultan Selim I opgeknapt in 1517. De buitenkant van het gebouw werd toen bekleed met polychrome majolicategels.

In 1993 werden de dakspanten vervangen door aluminium draagelementen en de koepel opnieuw bekleed met bladgoud.

Voor Abd al-Malik had het gebouw vooral een belangrijke politieke functie. De precieze reden waarom Abd al-Malik de Rotskoepel liet bouwen, is niet bekend. Verschillende historici hebben hierover gespeculeerd.

Een eerste mogelijke verklaring is de strijd met het christendom. In zijn Byzantijnse bouwstijl lijkt de Rotskoepel als twee druppels water op het eerste deel van de Heilig Grafkerk, de veruit belangrijkste christelijke kerk in de stad, die zich enkele honderden meters verderop bevindt. Het gebouw heeft de vorm van een martyrium. Volgens sommige historici wilde Abd al-Malik dan ook met het bouwwerk duidelijk maken dat de islam in tegenstelling tot het christendom de definitieve religie was.

Een tweede mogelijke verklaring is, dat Abd al-Malik met dit indrukwekkende monument hoopte de bevolking - en hun belastinggelden - aan zich te binden en zo te concurreren met de heersers van de heilige steden Mekka en Medina. Daarnaast wilde hij natuurlijk de wereld duidelijk maken dat de islam een macht was geworden om rekening mee te houden.

Een derde mogelijke verklaring, gegeven door de Amerikaanse hoogleraar Fred Donner, is de verwachte komst van de Dag des oordeels. De plek waar de Rotskoepel gebouwd is, wordt in de drie monotheïstische religies gezien als de plek waar het Laatste Oordeel plaats zal vinden. Het is daarom goed mogelijk dat Abd al-Malik de Rotskoepel liet bouwen om een geschikte, grootse plek te hebben waar hij, als leider van de gelovigen, voor God kon verschijnen.[2]

Deel van de inscripties op het gebouw. De inscripties zijn aangebracht in Koefisch schrift.

De Rotskoepel heeft een achthoekige grondvorm, die in de bouwtijd aan de binnen- en buitenzijde voorzien werd van een doorlopende inscriptie in Koefisch schrift van het Arabisch. De tekst is een verzameling van soera's die gemeen hebben dat ze vooral over de natuur (goddelijk/menselijk/beide) van Jezus gaan. Ook de drie-eenheid wordt genoemd. De volledige tekst luidt (in de Koranvertaling van prof. Fred Leemhuis)[3]:

Verbindende tekst

'In de naam van de genadige en barmhartige God. Er is geen god behalve God en hij heeft geen partner.

Soera 64.1

Hij heeft de heerschappij en Hem zij lof.

Soera 57.2

Hij heeft de heerschappij over de hemelen en de aarde. Hij geeft leven en laat sterven en Hij is almachtig. (verbindende tekst) Mohammed is de knecht van God en zijn gezant.

Soera 33.56

God en zijn engelen zegenen de profeet. Jullie die geloven! Zegent hem en groet hem door hem vrede toe te wensen. (verbindende tekst) God zegene hem, hem zij heil en Gods barmhartigheid.

Soera 4.171

Mensen van het boek! Ga niet te ver in jullie godsdienst en zegt over God alleen maar de waarheid. De masieh (messias) Isa de zoon van Marjam is Gods gezant en zijn woord dat hij richtte tot Marjam en een geest bij hem vandaan. Gelooft dan in God en zijn gezanten en zegt niet: "Drie". Houdt daar mee op, het is beter voor jullie. Immers, God is één god. Geprezen zij hij! Dat hij een kind zou hebben! Van hem is wat er in de hemelen en wat er op aarde is. God is goed genoeg als voogd.

Soera 4.172

De masieh versmaadt het niet een dienaar van God te zijn, ook de engelen die in (zijn) nabijheid gebracht zijn. Wie het versmaden hem te dienen en hoogmoedig zij, die zal hij allen tot zich verzamelen. (verbindende tekst) God zegen uw gezant en uw knecht Jezus de zoon van Marjam.

Soera 19.15

En vrede zij met hem op de dag dat hij geboren werd, op de dag dat hij sterft en op de dag dat hij weer tot leven wordt opgewekt.

Soera 19.34-36

Dat is Isa, de zoon van Marjam, het woord van de waarheid waaraan zij twijfelen. God is niet zo dat hij zich een kind neemt. Geprezen zij hij! Wanneer hij iets beslist, dan zegt hij er slechts tegen: "Wees!" en het is. God is mijn heer en jullie heer. Dient hem dus. Dit is een juiste weg.

Soera 3.18

God getuigt dat er geen god is dan hij - zo ook de engelen en zij die kennis bezitten. Hij is de handhaver van de gerechtigdheid. Er is geen god dan hij, de machtige, de wijze.

Soera 3.19

De godsdienst bij God is de islam (de overgave aan God). Zij aan wie het boek gegeven is, zij het uit onderlinge nijd pas oneens geworden, nadat de kennis tot hen was gekomen. En als iemand niet aan Gods tekenen gelooft, dan is God snel met de afrekening.

De tekst wordt gezien als een polemiek en is gericht tegen die christenen die in de drie-eenheid en de goddelijke natuur van Jezus geloven.

De rots in de Rotskoepel

De Klaagmuur met op de achtergrond de Rotskoepel.

Weinig plaatsen op aarde zijn meer beladen met religieuze betekenis en mythen dan de Tempelberg in Jeruzalem.

De Rotskoepel is gebouwd over de top van de berg Moriah, de plek waar volgens de door moslims betrouwbaar geachte Bijbelse overlevering Abraham zijn zoon moest offeren van God. In de Koran wordt de naam van de zoon niet genoemd, maar veel moslims geloven dat de zoon Ismaïl was, de zoon die Abraham bij zijn slavin Hagar had. Ismaïl is de stamvader van de Arabieren. De Tenach oftewel het Oude Testament zegt daarentegen dat Abraham zijn andere zoon Isaak, een stamvader van de Israëlieten, moest offeren. Isaak is de zoon die Abraham bij zijn vrouw Sarah had. De rotsplaat in het midden van de Rotskoepel het centrum van het gebouw is volgens de traditie het natuurlijke altaar waarop Abrahams zoon geofferd moest worden. Vandaar de naam Rotskoepel.

Vanaf precies dezelfde plek zou Mohammed, zittend op de rug van het hemelse dier Buraq, zijn Nachtreis naar de hemel zijn begonnen. Volgens de Hadith reisde Mohammed allereerst naar Jeruzalem en ging andere daar aanwezige profeten, waaronder Ibrahim en Musa, voor in het gebed. Hij besteeg vervolgens een ladder van licht en bezocht de zeven hemelen. Later die nacht keerde hij terug in Mekka. Toen de Qoeraisj hoorde van de reis, stelden zij Mohammed vragen over hoe Jeruzalem eruitzag; zij twijfelden aan zijn verhaal. Er bestaan verschillende opvattingen over of Mohammed de reis alleen geestelijk of ook lichamelijk maakte.[4] De bouw van de rotskoepel in 691/692 wordt gezien als het eerste grote monument van islamitische architectuur[5]. Meestal wordt aangenomen dat kalief Abd al-Malik de plaats wilde eren die door Mohammed was bezocht en waar hij een voetafdruk had achtergelaten[6].

Op de Tempelberg stonden eeuwen vóór de bouw van de Rotskoepel de Eerste en daarna de Tweede Joodse Tempel, voor joden indertijd de belangrijkste religieuze bouwsels ter wereld, omdat Gods geest gedacht werd daar aanwezig te zijn. De Tweede Tempel wordt ook verschillende malen in het evangelie genoemd, onder andere als een plek waar Jezus reeds als kind onderwijs gaf. Het Heilige der Heiligen bevond zich op de Tempelberg al weet niemand precies waar de juiste plek was. Volgens sommigen was dit de huidige plaats waar de rotskoepel staat en is de rotsplaat in de rotskoepel de plek waarop de ark van het verbond stond. Omdat het betreden van dit Heilige der Heiligen in het jodendom absoluut verboden is behalve voor de vroegere hogepriester eenmaal per jaar bij grote Verzoendag, is de hele Tempelberg voor vrome joden verboden terrein zodat men ook geen kans loopt per ongeluk op deze heilige plek te komen. Westelijk van de Rotskoepel bevindt zich de Klaagmuur, een van de reusachtige Romeinse steunmuren waarop het tempelplateau rondom de Rots in de tijd van Herodes werd opgebouwd en nog altijd rust.

Op dit moment wordt de Rotskoepel beheerd door een Jordaanse waqf, een islamitische religieuze instelling. De vroegere Jeruzalemse moefti sheik Ekrima Sabi zegt hierover: De Tempelberg is “zuiver en uitsluitend” heilig voor de moslims toen het Gezegende Aqsa Moskee Document werd gepresenteerd.

Volgens een visioen dat geschreven staat in het boek Ezechiël zou op of vlak bij de plek van de Rotskoepel de Derde Joodse Tempel moeten komen. Op 11 februari 2004 werd de Rotskoepel beschadigd door een lichte aardbeving. De Getrouwen van de Tempelberg, een joods-extremistische groepering, zien hierin een teken van God dat deze profetie binnenkort zal uitkomen.

De waqf beheert de toegang voor joden en moslims tot de berg. Tussen 1967 en 2000 bestond er een status quo en waren er geen beperkingen voor wie de Tempelberg wilde bezoeken (behalve tijdens de islamitische gebedstijden), mits men eerbaar gekleed ging. Eind oktober 2014 bezocht rabbijn Yehudah Glick het Tempelplein toen er een aanslag op hem werd gepleegd. Glick wil dat er Joden en christenen kunnen bidden op het Tempelplein dat nu gedomineerd wordt door de moslims.

Zie de categorie Dome of the Rock van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.