Jordanië

Jordanië was een deel van het Ottomaanse Rijk tot 1917, toen Turkije - in de Eerste Wereldoorlog - door de geallieerde troepen werd verslagen. Jordanië maakte in 1922 kortstondig deel uit van het Britse Mandaatgebied Palestina. Maar reeds in 1923 werd Abdoellah I van Jordanië tot Emir van Transjordanië verklaard. Op 1 maart 1946 werd het land formeel onafhankelijk; het bleef Transjordanië ('over de Jordaan') heten.

Toen de Verenigde Naties in 1947 - na het beëindigen van het Britse mandaat - besloten Palestina op te delen in een Joodse en een Arabische staat, kwam de Palestijnse bevolking in opstand, aangezien hun rechten niet gekend werden. Er dreigde een oorlog tussen de Joodse milities (o.a. Palmach en Irgun) en groepen van het Arabisch Legioen Koning Abdoellah I van Jordanië wiens koninkrijk deel uitmaakte van de Arabische Liga, sloot daarop een geheime overeenkomst met de Jewish Agency. Hij beloofde bij een eventuele oorlog de grenzen van de Joodse staat, zoals beschreven in het Delingsplan in november 1947 te zullen respecteren. Deze overeenkomst kreeg de zegen van de Britse minister van Buitenlandse Zaken Ernest Bevin.

Toen de kort voor het vertrek van de Britse mandaattroepen de staat Israël werd uitgeroepen brak een oorlog (de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948) uit, waarin het Jordaanse leger er niet in slaagde het gehele gebied, dat voor de Arabische staat was bestemd tegen het inmiddels gevormde Joodse leger te behouden. (Later zou dit gebied de Westelijke Jordaanoever gaan heten.) Israël concentreerde zich op het noordelijk en zuidelijk front tegen de andere Arabische legers, die veel zwakker waren dan het Jordaanse Arabisch Legioen. De enige keer dat het tot een direct treffen kwam tussen het Joods leger en het Arabisch Legioen was in de strijd om Jeruzalem. Over de stad, die in het Delingsplan een eigen status als Corpus Separatum had, hadden de Joodse leiding en Abdoellah tijdens hun geheime onderhandelingen geen consensus kunnen bereiken. Na zware gevechten bezetten de Joden het westelijke deel van de stad en kwam het nadien genoemde Oost-Jeruzalem, de oude stad en de oostelijke wijken ervan, in Jordaanse handen. Door de strijd vluchtten vele Palestijnen naar Transjordanië, waar zij een belangrijke bevolkingsgroep werden (70% van de totale bevolking). Op 3 april 1949 tekenden Israël en Transjordanië een bestand en op 24 april 1950 annexeerde het koninkrijk formeel het bezette gebied (de Westelijke Jordaanoever) en veranderde zijn naam in Jordanië. Slechts het Verenigd Koninkrijk en Pakistan erkenden deze annexatie, terwijl de meeste Arabische landen haar sterk afkeurden.

Op 20 juli 1951 werd koning Abdoellah I bij het betreden van de Rotskoepelmoskee in Jeruzalem door een Palestijnse nationalist gedood. Ook zijn kleinzoon, de latere koning Hoessein, werd door een kogel geraakt, maar overleefde de aanslag. In 1951, gedurende het korte leiderschap van Koning Talal, werd een liberale grondwet ingevoerd. Jordanië werd een constitutionele monarchie. Talal moest echter om gezondheidsredenen het koningschap in mei 1953 overdragen aan zijn zoon Hoessein. Tegen die tijd was er onder Palestijnen en andere Arabieren veel waardering opgekomen voor de Egyptische president Nasser, die in de Koude Oorlog een neutrale positie zag weggelegd voor de Arabische wereld, die hij politiek wilde verenigen (nasserisme). Jordanië belandde eind 1955 in crisis toen het weifelde om deel te nemen aan het Bagdadpact, een Brits-Amerikaans bondgenootschap met landen in het Midden-Oosten bedoeld om de Sovjet-Unie in te sluiten in het kader van de Koude Oorlog, maar ook om de Britse greep op het oostelijk gedeelte van de Arabische wereld te verstevigen. Nasser instigeerde in december 1955 en maart 1956 twee volksoproeren in de Jordaanse hoofdstad Amman tegen toetreding tot het pact, en koning Hoessein ontsloeg daardoor de pro-Britse premier Glubb Pasja op 2 maart 1956. Nasser profiteerde van deze Britse nederlaag, en nationaliseerde op 26 juli het Suezkanaal (voor 80% in Brits-Franse handen) en blokkeerde de Golf van Akaba tegen Israëlische schepen, wat leidde tot de Suezcrisis. Daarop liet koning Hoessein in oktober een nieuw pro-Egyptisch kabinet aantreden onder leiding van de Palestijn Naboelsi, waarmee Jordanië de kant van Nasser koos. Eind 1956 bezette Israël daarop de Egyptische Sinaï-woestijn en de Jordaanse stad Akaba. Begin 1957 verliet het Israëlische leger Jordanië en de Sinaï weer.

Na een staatsgreep in april 1957 ontbond koning Hoessein (1953-1999) het parlement; premier Naboelsi trad af. Daarna regeerde Hoessein vrijwel als alleenheerser, totdat hij in 1992 politieke partijen weer toestond. In februari 1958 sloten de Hasjemitische koningen van Jordanië en Irak samen de Arabische Federatie, die uiteenviel nadat op 14 juli 1958 een staatsgreep in Irak de Hasjemitische monarchie ten val bracht. Hoessein vroeg in deze noodsituatie Britse parachutisten om militaire en de Amerikanen om economische hulp, die hij kreeg. De prowesterse koerswijziging vervreemdde hem van Nasser en deed Palestijnse groeperingen in Jordanië zich tegen hem keren.

Ondertekening van het vredesverdrag tussen premier Yitzhak Rabin van Israël en Koning Hussein van Jordanië; met Bill Clinton. Juli 1994

Toen in mei 1967 spanningen met Israël toenamen, verzoenden Hoessein en Nasser zich weer. Bij de Zesdaagse Oorlog in juni 1967 werd de Westelijke Jordaanoever door Israël op Jordanië veroverd en tot bezet gebied gemaakt (alleen Oost-Jeruzalem werd ingelijfd). Zo'n 200.000 Palestijnen vluchtten naar Jordanië. De Palestijnse strijders en Jordaanse regeringstroepen vielen hierna herhaaldelijk de Westelijke Jordaanoever binnen. Israëlische vergeldingsacties en aanvallen op Jordanië ondermijnden de stabiliteit van het land.

In 1970 kaapte het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina drie westerse vliegtuigen, waarna de vliegtuigen in Jordanië landden. Na acht dagen van gevechten tussen regeringstroepen en Palestijnse guerrillero's, die de kapers beschermden, werd een bestand getekend. De stabiliteit van het land kwam echter direct in gevaar en de koning besloot de militante Palestijnen uit zijn land te verwijderen. In de maanden daarna werden de Palestijnse strijders verslagen en Jordanië uitgezet. In juli 1971 waren hun laatste bases vernietigd.

In 1989 liet koning Hoessein weer verkiezingen toe en gaf hij het parlement en de regering geleidelijk grotere macht. Vanaf 1992 mochten weer partijen gevormd worden. In 1993 hield Jordanië, voor het eerst sinds 1956, verkiezingen waar meerdere partijen aan meededen. In 1993 waren in het kader van het Midden-Oosten vredesproces de Declaration of Principles On Interim Self-Government Arrangements getekend tussen Israël en de PLO, uitgaande van implementatie van onder meer Resoluties 242 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, waarbij de door Israël op Jordanië veroverde en sindsdien bezette Westelijke Jordaanoever zelfbestuur zou krijgen onder een Palestijnse Nationale Autoriteit.

In 1994 werd een vredesverdrag van Jordanië met Israël getekend.

Gouvernementen van Jordanië

Bevolkingsgroei van Jordanië

De hoofdstad van Jordanië is Amman, dat met 4.044.000 inwoners in 2015 de grootste stad van het land is. Andere steden zijn Akaba, Al-Karak, Az-Zarqa, Irbid, Ma'an, Rihab, Madaba en Jerash.

De bekendste rivier is de Jordaan en deze vormt de grens met Israël en de Westelijke Jordaanoever. Door watergebruik voor irrigatie is de Jordaan bijna geheel opgedroogd en is de monding verzand. Een andere rivier is de Jarmuk, deze stroomt in het noorden van het land. 90% van het Jordaanse grondgebied is woestijn. Een nauwe strook langs de oostelijke oever van de Jordaan is - vooral dankzij irrigatie - een vruchtbare streek waar aan land- en vooral tuinbouw wordt gedaan. Verder zijn in het noordwesten enkele bossen te vinden. Het noordwesten van het land behoort tot het mediterrane gebied, de rest van het land tot het woestijngebied.

De Dode Zee is geen zee maar een zoutmeer. Het is het grootste meer van Jordanië. Jordanië deelt het meer met Palestina en Israël.

Jordanië heeft via de Golf van Akaba een open verbinding naar de Rode Zee en daarmee met de rest van de wereld.

Bekende wegen – die ook al in de oudheid gebruikt werden – zijn de King's Highway en de Desert Highway.

Bij de volkstelling van november 2015 had Jordanië 9.531.712 inwoners, waarvan 2.918.125 (31%) buitenlanders, van wie het overgrote deel vluchteling is.[4] terwijl het land in 1922 slechts 225.380 inwoners telde.[5]

Het land is onderverdeeld in twaalf gouvernementen (محافظة, muḥāfaẓä), die zijn onderverdeeld in banieren (لواء, liwāʾ) en nog verder in districten (قضاء, qaḍāʾ)

Abdoellah II

Jordanië wordt beschouwd als een parlementaire monarchie.

De premier wordt aangesteld door de koning en wordt dus niet door het volk gekozen. De premier stelt vervolgens zijn ministerraad samen, die uit 25 personen bestaat. De koning geeft de premier en zijn raad ook nog een opdracht mee hoe het land het beste geregeerd kan worden.

De volksvertegenwoordiging is het enige gekozen orgaan in de Jordaanse politiek. Zij oordeelt in een vertrouwensstemming over het kabinet. De leden van de volksvertegenwoordiging worden om de vier jaar gekozen door alle stemgerechtigde Jordaniërs.

De leden van de senaat, echter, worden om de vier jaar benoemd door de koning.

Aangezien de koning het kabinet én de senaat samenstelt, heeft hij een allesbepalende macht in de Jordaanse politiek.

In Jordanië is de doodstraf mogelijk, een terdoodveroordeelde wordt door middel van ophanging ter dood gebracht.

Koningen van Jordanië

Het Jordaanse Koningshuis behoort tot de dynastie van de Hasjemieten en stamt af van Hasjem, de overgrootvader van de profeet Mohammed.

Hoessein van Jordanië

Naam	Jaar van kroning	Jaar van abdicatie c.q. overlijden
Abdoellah I	1923	1951
Talal	1951	1952
Hoessein	1952	1999
Abdoellah II	1999	heden

Het Arabisch Legioen was de voorloper van het huidige Jordaanse leger. Het legioen werd in de jaren 1920 gevormd door veteranen van de Arabische opstand en werd getraind door de Brit John Bagot Glubb. Tegenwoordig heeft het Jordaanse leger nog steeds de structuur zoals destijds door de Britten is geïntroduceerd. Koning Abdoellah is opgeleid in Sandhurst.

Het Jordaanse leger heeft nauwe banden met de Verenigde Staten, die een trainingsbasis ten oosten van Amman hebben.

Met Petra heeft Jordanië één van 's werelds toeristische hoogtepunten, zoals bleek uit de verkiezing van de New7Wonders of the World (de zeven nieuwe wereldwonderen). De meeste toeristen komen speciaal voor Petra en Siq al-Berid naar Jordanië.

• A History of the Middle East door Peter Mandelson (ISBN 0-14-101123-8)

• CIA World Factbook Jordan
• Officiële website Jordaans verkeersbureau

Zie de categorie Jordanië van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.