Herodotus

Wegens persoonlijke politieke problemen week Herodotus op jonge leeftijd uit naar het Griekse eiland Samos. In de jaren die daarop volgden maakte hij een reeks studiereizen door de toenmalig bekende wereld, naar onder andere Griekenland zelf, Anatolië of Klein-Azië, Opper-Egypte, Noord-Afrika, delen van het Midden-Oosten, het huidige Oekraïne en de Krim en delen van West-Europa. Op die manier vergaarde hij een in zijn tijd zeldzaam brede kennis van de wereld.

Rond zijn veertigste levensjaar vestigde hij zich in het oude Athene (omstreeks 445 v.Chr.) waar hij openbare lezingen hield uit zijn reisverslagen. Zo werd hij opgenomen in de kring van vooraanstaande intellectuelen rond de staatsman Perikles. Daartoe behoorde onder andere ook zijn vriend, de tragedieschrijver Sofocles.

Na enkele jaren vertrok hij naar de Pan-Helleense kolonie Thurii in Magna Graecia, in Zuid-Italië, waar hij zich definitief vestigde. Thurii was een door de Grieken gekoloniseerde stad. Hij maakte af en toe nog reizen door Sicilië en Italië en voltooide er zijn levenswerk, de Historiën, met de oorspronkelijke titel Ἱστορίης ἀπόδεξις, 'Verslag van mijn onderzoek'.

Het is niet bekend of hij in Thurii is overleden of weer naar Macedonië is teruggegaan en daar overleden is.

Reconstructie van de Oecumene, de 'bewoonde wereld' van Herodotus circa 450 v.Chr.

Herodotus wordt omwille van zijn werk Historiën de vader van de geschiedschrijving genoemd, een omvangrijke bundeling van boeken, die het midden houdt tussen de memoires van een reiziger en de duidelijke poging van een geschiedkundige avant la lettre om objectief aan geschiedschrijving te doen. Hij beschrijft hierin de Perzische Oorlogen, maar maakt ook vele zijsprongen naar andere: geschiedkundige, mythologische, godsdienstige en etnografische onderwerpen. Vóór Herodotus waren er al wel de logografen, met Hekataios van Milete als een van de belangrijkste, maar zij spitsten zich meer op de aardrijkskunde en de antropologie toe. Herodotus heeft wel veel geput uit de werken van deze schrijvers.

De Historiën zijn het oudste omvangrijke werk in Grieks proza dat bewaard is gebleven, dus van de gehele Westerse literatuur. Het vertoont verschillende epische kenmerken als anekdoten en novellen. Tijdens de Hellenistische periode werden door grammatici de Historiën in negen boeken, genoemd naar de negen Muzen, ingedeeld. Zo is bijvoorbeeld boek 2 voor een groot stuk toegespitst op Egypte.

Herodotus' eigenlijke onderwerp is de geschiedenis van de gewelddadige confrontatie tussen Oost en West, tussen barbaroi en Grieken, die zijn voorlopig hoogtepunt in de Perzische Oorlogen beleefde. Als beginpunt van dat conflict beschouwde Herodotus de Lydische koning Croesus (ca. 595 - 546 v.Chr.), de eerste die volgens hem met onrechtmatig geweld tegen de Grieken was begonnen.

De Historiën werden in 1968 door Onno Damsté in het Nederlands vertaald en in 1995 door Hein van Dolen, die ervoor koos het spreektaalkarakter van de tekst te benadrukken. In 2019 verscheen een vertaling van Wolther Kassies met aantekeningen van Michel Buijs.

• Een grote vooruitgang ten opzichte van zijn voorgangers was er in een dubbel opzicht:
  1. Hij deed als eerste aan wereldgeschiedenis.
  2. Hij maakte een scheiding tussen de mythische geschiedenis en de 'menselijke tijd' en behandelde alleen deze laatste.
• Hij streefde naar juiste geschiedschrijving.
• In zijn werk vindt men de beginselen van kritische analyse van de geschiedschrijving terug.
• Die is gebaseerd op een grondige heuristiek, vooral door naar getuigen en mensen met verstand van zaken te luisteren. Zijn voornaamste bron was de mondelinge overlevering.
• Er is een aanvang van de filosofie van de geschiedenis: hij wilde de oorzaken van de gebeurtenissen zoeken en vinden. Hij wilde de feiten verklaren, dit in tegenstelling tot de logografen die alleen een 'droge' beschrijving van de feiten gaven.
• Hij had, ondanks zijn sterke patriottisme, grote aandacht voor de verdiensten van de barbaren. Vandaar ook zijn bijnaam: φιλοβαρβαρος, filobarbaros; barbarenvriend.

Opmerkingen bij het werk:

• Herodotus haalt op verschillende plaatsen de chronologie door elkaar. Onder Academici bestaat discussie over als dit al dan niet opzettelijk was.
• Het werk maakt in tegenstelling tot contemporaine geschiedschrijving ook gebruik van wonderen, orakels en mythologische verhalen om gebeurtenissen te verklaren.
• Herodotus staat algemeen bekend als een begaafd verteller.

Dionysius van Halicarnassus was een groot bewonderaar van zijn stijl, terwijl Plutarchus een heel traktaat schreef met kritiek op Herodotus.

Tussen 1974 en 1976 zijn enkele van zijn verhalen verfilmd door de VPRO.

Vertaling van de Historiën in het Nederlands:

• Herodotos, Historiën. Vertaald door Damsté, O. (1968). Herodotos' historiën. Bussum: De Haan.
• Herodotos, Historiën. Vertaald door Van Dolen, H. L. (2007). Het verslag van mijn onderzoek: [historiën]. Amsterdam: SUN.
• Herodotos, Historiën. Vertaald door Deventer, C.M., & Van Rooijen, J. W. (1924). Muzen. Zutphen: Thieme.

Vertaling van delen van de Historiën in het Nederlands:

• Herodotos, Historiën. Vertaald door Schwartz, M.A. (s.d.). Opgehaald van Kox Kollum: http://www.koxkollum.nl/herodotus/herodotus.htm.
• Herodotus, Historiën. Vertaald door Koolschijn, G. (1987). Zeer korte verhalen. Amsterdam: Athenaeum-Polak en Van Gennep.

• Aerts, W. J. (1974). Herodotus als verteller. Bussum: Brand.
• Kapuściński, R., & Van den Bergen-Makala, E. (2004). Reizen met Herodotos. Amsterdam: Arbeiderspers.
• Lendering, J. (2019, 06 08). Herodotus. Opgehaald van Livius.org.: https://www.livius.org/articles/person/herodotus/.
• Meister, K., Dorandi, T., Touwaide, A., & Neudecker, R. (2006). Herodotos. Opgehaald van Brill: https://referenceworks.brillonline.com/entries/der-neue-pauly/herodotos-e511320?lang=en.
• Romm, J. (1998). The Man and the Work. In: Romm, J. & Herington, J., Herodotus. Yale: Yale University Press, 48-58
• Rooijackers, W. (2019, 12 3). Herodotos van Halikarnassos. Opgehaald van Historiek.net: https://historiek.net/herodotos-van-halikarnassos-ca-484-424-vchr/9578/.
• Verdin, H. (1971). De historisch-kritische methode van Herodotus. Brussel: Koninklijke Vlaamse academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België.

• Evans, J. (1968). Father of History or Father of Lies; The Reputation of Herodotus. The Classical Journal. 64(1), 11-17.
• Romm, J. (1998). The Man and the Work. In: Romm, J. & Herington, J., Herodotus. Yale: Yale University Press, 48-58

Meer bronnen die bij deze auteur horen, zijn te vinden op de pagina Herodotos op Wikisource.

Zie de categorie Herodotus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.