Bronstijd

De bronstijd (ca. 3000 tot 800 voor Christus) is de periode die in het Drieperiodensysteem volgde op het neolithicum. In Centraal-Europa is er tussen de nieuwe steentijd en de bronstijd nog een kopertijd (die vaak tot het neolithicum gerekend wordt) te onderscheiden; in West-Europa (zie de koperen bijl van Ötzi), in België het bronsdepot van Heppeneert en ook in Nederland zijn wel enige koperen voorwerpen gevonden (Veluwe), maar dit waren uitzonderingen.

Drieperiodensysteem
Holo-
ceen
Historische Tijd
La Tène-periode   Proto-
historie
Hallstattperiode
IJzertijd
  Laat  
Midden
Vroeg
Bronstijd
Neolithicum Kopertijd  
Laat Pre-
historie
Keramisch
Prekeramisch
Mesoli- thicum of
Epipaleo-
lithicum
Laat
Midden
Vroeg
Pleisto-
ceen
Paleo- lithicum Laat
Midden
Vroeg
Steentijd

Brons verving gedurende de bronstijd geleidelijk vuursteen als belangrijkste materiaal voor gereedschap en wapens en werd ook gebruikt voor sieraden en enkele uitzonderlijke beelden. De oudste overgebleven voorwerpen van brons waren voornamelijk bijlen, en ook enkele dolken, stafdolken en sieraden zoals armbanden. Brons werd langzaam algemener, en steeds meer soorten metalen voorwerpen kwamen in gebruik.

De kennis voor het bewerken van metalen, inclusief brons ontstond in het Midden-Oosten. Daar werd brons sinds ca. 3000 v.Chr. gebruikt. Deze kennis heeft zich langzaamaan verspreid door Europa.

Voorbeelden van bronzen voorwerpen:

Sommige van de oudste bekende verhalen, zoals de Ilias, de Odyssee, delen van de Bijbel en het Gilgamesj-epos spelen zich in de bronstijd af.

De bronstijd wordt opgevolgd door de ijzertijd.

Datering

In verschillende streken vond brons niet tegelijk ingang en de exacte datering van de bronstijd kan dus per land of zelfs per streek variëren. Zo was er, getuige de vondsten, duidelijk meer sprake van bronsgieten in Drenthe dan in de rest van Nederland. Mogelijk kwam dit doordat er een pan-Europese handelsweg liep over de Drentse heuvelrug naar de barnsteenrijke Oostzeekust.

Midden-Oosten

In het Midden-Oosten valt de bronstijd al in de historische periode. In plaats van "vroege" of "late bronstijd" gebruikt men dan ook de historische culturen ter indeling. Ze duurde van omstreeks 3500 tot rond 1000 v.Chr., met de ondergang van het internationale systeem aan het einde van de Late Bronstijd en het begin van de ijzertijd.

Mesopotamië

Brons werd voor het eerst gebruikt in de late Urukperiode (±3500 v.Chr.) van Soemer. De bronstijd eindigde na het Midden-Assyrische Rijk.

Palestina

Afrika

Egypte

Het eerste echte brons wordt gevonden onder Chasechemoey (2734 - 2707 v.Chr.), de laatste farao van de 2e dynastie van Egypte. Brons bleef echter zeldzaam wegens gebrek aan ertsvoorraden. De bronstijd eindigde met het einde van het Nieuwe Rijk.

Nubië

Bewijzen voor bronsgieten zijn gevonden in Kerma, gedateerd op 2300–1900 v.Chr. Het koninkrijk Kerma was een belangrijke handelspartner van Egypte.

Sub-Saharaans Afrika

De bewijzen voor een aparte bronstijd in Sub-Saharaans Afrika zijn gering en men gaat er meest van uit dat in de meeste gebieden brons en ijzer tegelijkertijd ingevoerd zijn.

Zuid-Azië

In Zuid-Azië begon de bronstijd met de Indusbeschaving (vanaf ca. 3300 v.Chr.) en duurde tot de Vedische tijd (ca. 1400 v.Chr.). Evenals het neolithicum drong dit echter niet door tot Zuid-India, dat omstreeks 1400 v.Chr. rechtstreeks van het epipaleolithicum naar de ijzertijd overging.

Europa

Gouden zonneschijf van Moordorf (uit de bronstijd)

De eerste bronstijdcultuur van Europa is de Majkopcultuur ten noorden van de Kaukasus (ca. 3700-2500 v.Chr.). Hier werd ook het oudste bronzen zwaard ter wereld gevonden. De Majkop-elite gebruikte waarschijnlijk paarden in de oorlogvoering. Het gebruik van brons werd overgenomen door de (deels) nomadische Jamnacultuur van Zuid-Rusland. Volgens de koerganhypothese leidde deze combinatie van ruitercultuur en bronzen wapens tot de verspreiding van de Indo-Europeanen.

Vanaf omstreeks 2500 v.Chr., de periode waarin de klokbekercultuur zich in Portugal ontplooide en de Levantijnse invloed in de Egeïsche regio groter werd, bereikte vanuit de Kaukasus en via de steppeculturen de techniek om brons te produceren Midden-Europa, met de eerste centra in het Karpatenbekken. Oorspronkelijk werd zoals in de Kaukasus arseen gebruikt, later vooral tin.

Na de ontdekking van tinertsen in de Karpaten en het Ertsgebergte ontstond er een levendige handel in brons over geheel Europa. De klokbekercultuur was een belangrijk element in de ontwikkeling van de metallurgie in het Iberisch schiereiland en het ontstaan van de eerste bronstijdculturen op de Britse Eilanden, zoals de Wessexcultuur. In Spanje ontstond de El Argarcultuur (2200 tot 1550 v.Chr.).

Nederland en België

Het bronsdepot van Heppeneert, 47 kokerbijlen en een lanspunt, ca. 800 v.Chr., collectie Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting, Gallo-Romeins Museum (Tongeren)

De bronstijd in Nederland en België kan worden onderverdeeld in:[1]

Brons was schaars in de Lage Landen. De grondstoffen voor brons, koper- en tin-erts, komen namelijk niet voor in Nederland. Al het brons moest dus worden geïmporteerd. Veel geschikte ruilmiddelen waren niet aanwezig. Mogelijk werden barnsteen en zout als ruilmiddel gebruikt. Deze werden dan geruild tegen kant-en-klare producten of tegen bronsschroot. Van opgebruikte voorwerpen werden lokaal weer nieuwe voorwerpen gegoten. Typisch voor de eindfase van de bronstijd is het fenomeen van de depotvondsten, zoals het bronsdepot van Heppeneert, die een rituele betekenis hadden.[2]

Scandinavië

China

De Chinese bronstijd wordt meestal gedefinieerd als de periode van 2000 tot 771 v.Chr., beginnende tijdens de Erlitoucultuur (Xia- en Shang-dynastie) tot het einde van de Westelijke Zhou-dynastie. Een duidelijke overgang naar een ijzertijd is er echter niet, en ook het begin van de bronstijd is controversieel. Het oudste in China gevonden bronzen artefact is een dolk op een site van de Majiayaocultuur. De Erlitoucultuur wordt echter meest beschouwd als de eerste "echte" bronstijdcultur, waarbij de meeste Chinese archeologen ervan uitgaan dat de bronstechnologie lokaal uitgevonden is. Recente vondsten zoals de Xemirxekcultuur in het uiterste noordwesten suggereren echter dat de metallurgie mogelijk via Centraal-Azië China bereikt heeft.

Amerika

Hoewel er met name in Zuid-Amerika ook een metallurgische traditie was en zelfs lokaal brons geproduceerd werd, heeft dit nooit de ingrijpende economische en maatschappelijke gevolgen gehad als in de Oude Wereld. Voor de indeling van de precolumbiaanse geschiedenis van Noord- en Geschiedenis van Zuid-Amerika worden dan ook andere indelingen gebruikt.

Zie de categorie Bronze Age van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.