Stavoren
Stavoren (Fries: Starum; Stavers Stadsfries: Staveren) is een stad in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Plaats in Nederland  | |||||
 | |||||
| Voorstraat en de Nicolaaskerk | |||||
| |||||
  | |||||
| Situering | |||||
| Provincie |  | ||||
| Gemeente |  | ||||
| Coördinaten | 52° 53′ NB, 05° 22′ OL | ||||
| Algemeen | |||||
| Inwoners (BAG, 2019) | 945[1] | ||||
| Overig | |||||
| Postcode | 8715 | ||||
| Netnummer | 0514 | ||||
| Woonplaatscode | 1969 | ||||
Detailkaart | |||||
 | |||||
| Kaart van de stad Stavoren | |||||
Foto's | |||||
 | |||||
| Historische kaart en stadsgezicht van Stavoren uit 1664 | |||||
| |||||
Het ligt ten zuidwesten van Hindeloopen en Molkwerum en ten noordwesten van Warns. De stadskern ligt tussen de Warnservaart (die onderdeel is van het Johan Frisokanaal) en het IJsselmeer. Het kent meerdere havens. Stavoren was de eerste Friese gemeenschap die stadsrechten verkreeg.[2]
Het is een voormalige Hanzestad en een van de Friese elf steden. In 2019 telde de stad 945 inwoners. Tot 1979 was de officiële naam van de stad Staveren.[3][4] Dat jaar besloot de toenmalige gemeente dat de naam Stavoren bekender maar vooral herkenbaarder was en zo werd de plaatsnaam veranderd.
Geschiedenis
Stavoren is zo'n 300 jaar voor Christus ontstaan langs een waterloop, waarschijnlijk De Nagele. In de Frankische tijd was het de hoofdplaats van Zuidergo.
De oudste vermelding van plaats is in 11e eeuw wanneer het op een kopie van een document van op het einde van de 10e eeuw of begin 11e eeuw werd vermeld als Stavron. Op de eigen munten stonden in die eeuw Stavern, Staveron en Staveren. In 1145 werd het vermeld als Stauern, in 1245 als Stavoren en in 1474 in het Fries als Starum.
De plaatsnaam zou mogelijk kunnen duiden op een nederzetting bij palen (Oudfries: staver=paal).[5] Vanaf 837 heeft er een klooster gestaan, het Sint-Odulphusklooster, maar door een zware storm is het klooster vergaan.
In de 11e eeuw verkreeg Stavoren van de Brunonen stadsrechten, die tussen 1058 en 1068 door graaf Egbert de eerste met toestemming van keizer Hendrik V zijn verleend. Stavoren was destijds een belangrijke handelsstad. De grootschippers en kooplieden onderhielden belangrijke handelsrelaties met de landen rond de Oostzee.
In 1285 werd Stavoren lid van de Hanze. De schippers uit Stavoren genoten bij passage van de Sont een oud voorrecht; bij de tolheffing werd aan hen voorrang verleend, wat een flinke tijdwinst opleverde. Bij de Oostzeehandel speelde de Amsterdamse haven een belangrijke rol. Holland was met een snel groeiende bevolking voor de voedselvoorziening aangewezen op graanimporten uit de Oostzeelanden. De schippers uit Friesland waren voor Holland om die reden van levensbelang.
Bij oorlogen tussen Holland en Friesland koos Stavoren dan ook dikwijls partij voor Holland, en in 1292 ontving het een Hollands stadsrecht van graaf Floris V van Holland.[6] Bij de slag bij Warns, ook wel aangeduid als de slag bij Stavoren, koos Stavoren echter de Friese zijde.
Aan het einde van de middeleeuwen raakte de stad in verval. De haven verzandde en bij de graanhandel speelde Stavoren geen rol van betekenis meer. Op dit feit is het verhaal Het Vrouwtje van Stavoren gebaseerd. Na deze tijd van verval kwamen er in de 17e en 18e eeuw weer betere tijden met zeevaart naar verre landen. Maar in de 19e eeuw ging de stad verder achteruit. Van de eens zo internationale haven bleef niet veel over.
Op de pieren bij de haveningang staan twee havenlichten en de vuurtoren.
Na aanleg van de spoorlijn Zaandam - Enkhuizen naar Amsterdam (waarmee ook de Veerdienst Enkhuizen - Stavoren naar Enkhuizen en de spoorlijn Stavoren - Leeuwarden tot stand kwamen), werd Stavoren een belangrijke Zuiderzeehaven.
In het jaar 2011 vierde Stavoren 950 jaar stadsrechten.
Sinds de gemeentelijke herindeling van 1984 is Stavoren geen zelfstandige gemeente meer. Tot 2011 behoorde deze stad tot de gemeente Nijefurd. Daarna ging Nijefurd op in de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân. Het stadhuis van Stavoren heeft een andere bestemming gekregen.
Scheepvaart
De veerdienst Enkhuizen - Stavoren bestaat sinds 1886 en vaart sinds de jaren 60 met het MS Bep Glasius. De overtocht van Stavoren naar Enkhuizen duurt ongeveer 1:20 uur; de dienst vaart alleen in het zomerseizoen, van april tot en met oktober.
Verder zijn er twee sluizen in Stavoren die de scheepvaart van en naar het IJsselmeer begeleiden, de Johan Frisosluis uit 1966 en Sluis Stavoren. De eerste sluis is uitgebreid en op 8 mei 2014 officieel in gebruik genomen. De andere sluis is de oude zeesluis naar de Zuiderzee uit 1575.
De haven is thuishaven voor schepen van de bruine vloot. Stavoren is de poort van Friesland. Het is het beginpunt om de Friese meren op te gaan. Stavoren beschikt over een tiental restaurants, zes havens, een hotel, een camping en diverse B&B's.
Kerken
De stad heeft meerdere kerken gekend. De oudste kerk zal de Sint-Odulfuskerk geweest zijn, die van 900 tot 1132 er heeft gestaan. De Nicolaaskerk of gewoonweg de Hervormde kerk dateert uit 1861 en was gebouwd als opvolger van de bouwvallige kerk uit de 16e eeuw.
Op het kerkhof van de kerk ligt het Erehof Stavoren, waar onder meer bemanningsleden liggen van neergestorte gevechtsvliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In dezelfde straat, de Voorstraat staat het kerkgebouw van de Doopsgezinde Gemeente en dateert uit 1858. De Baptistenkerk even verder op in de straat dateert uit 1886 maar sloot diens deuren in 2001. En de Gereformeerde Zwanenkerk aan de Schans was een kerk uit 1884 en diens sloten in 2002. Het is daarna nog een tijd een expositiekerk geweest.
Bezienswaardigheden
De stad kent meerdere prominenten gebouwen en objecten, zoals:
- Het Vrouwtje van Stavoren
- Voormalig stadhuis van Stavoren (1880)
- Vuurtoren van Stavoren (1885)
- J.L. Hooglandgemaal
- Museum ’t Ponthús
- Overtuinen aan de Voorstraat
De vis voor Stavoren, fontein 11Fountains
Koebrug
Het kent enkele rijksmonumenten, zie daarvoor de Lijst van rijksmonumenten in Stavoren.
Sport en cultuur
De stad kent naast de watersport sinds 1916 ook de voetbalvereniging VV QVC en de tennisvereniging Stavoren. Samen met Warns kent het sinds 1998 de muziekvereniging De Lytse Súdwesthoeke (LSWH), de vereniging is ontstaan door een fusie.
Treinstation
Station Stavoren is het eindpunt van de spoorlijn uit Leeuwarden; van en naar Leeuwarden rijdt 1x per uur een trein vanaf het station in Stavoren.
Fietsroutes
.jpg)
Stavoren ligt aan de Hanzefietsroute, een van de fietsroutes geïnspireerd door het oude Hanzestedenverbond. Deze route begint bij Zaltbommel en komt onder andere langs Lübeck, Nijmegen, Arnhem en de Friese steden Stavoren, Hindeloopen en Bolsward. De route komt ook langs Frankfurt (Oder), Berlijn en voert uiteindelijk via Sittard weer terug naar Zaltbommel. De route is ruim 3000 km lang. Voor de gehele route zijn GPS-tracks beschikbaar.
Wandelpaden
Stavoren maakt deel uit van twee wandelpaden. Het Friese Kustpad dat loopt tussen Stavoren en Lauwersoog. Het is 152 kilometer lang en komt onder andere langs Hindeloopen, Workum, Makkum en Harlingen. Het Zuiderzeepad loopt rond het IJsselmeer van Enkhuizen naar Stavoren en is 400 kilometer lang. Het pad is in beide richtingen met wit-rode tekens gemarkeerd.
Bekende (ex-)inwoners
Thijs van Hout was burgemeester van Stavoren, zie voor de andere burgemeester van de stad de Lijst van burgemeesters van Stavoren.
Geboren in Stavoren
- Andreas Cornelius (?-1589), organist en de uitgever van een Friese kroniek
- Bendiks Cazemier (1931-), burgemeester
- Bernhard van Haersma Buma (1932-), politicus
- Age Hains Boersma (1982-), voetballer
- Marijke ten Cate (1974-), illustratrice
Overleden in Stavoren
Willem IV van Holland en Gerard II van Horne kwamen om bij veldslagen bij Stavoren.
- Coppen Jarges (?-1420), hoofdeling en burgemeester
- Klaas van der Meulen (1907-1973), skûtsjeschipper en eerste winnaar van het kampioenschap van het SKS
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Stavoren van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
| Friese elf steden | |
|---|---|
|
Bolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren · Workum | |
