Dokkum

Dokkum geniet internationale bekendheid omdat in 754 Bonifatius in de omgeving van Dokkum werd vermoord.

Over de oorsprong van de naam Dokkum zijn verschillende verklaringen in omloop. Sommigen denken aan een combinatie en samentrekking van de Friese mansnaam 'Docko' die hier een erf of 'heim/hiem' zou hebben bezeten. Anderen associëren Dokkum met 'Tockingen', dat is een 'nederzetting aan een tocht of stroom'. Schrijfwijzen voor de plaatsnaam waren onder meer 'Dockinga' en 'Dockynchirica'. Dokkum is vanaf de middeleeuwen ook de vestigingsplaats van een klooster dat vanaf de 13e eeuw door de Norbertijner orde wordt uitgeoefend. Olivier van Keulen predikte in 1214 in Dokkum de kruistocht, waar dan ook Dokkumers aan hebben meegedaan. Deze geschiedenis wordt door middel van een halve maan op het wapen van Dokkum in herinnering gebracht.

In 1298 kreeg Dokkum na Stavoren, Harlingen en IJlst als vierde stad van Friesland stadsrechten.

In de Grote Friese Oorlog doet het Geallieerde leger onder leiding van Focko Ukena een aanval op Dokkum (1418). Na enkele schermutselingen met de Schieringer verdedigers geven deze zich over en is de stad overmeesterd. Dokkum wordt gebrandschat en de stad militair onschadelijk gemaakt.

In de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje was Dokkum een belangrijke pion in de strijd. In 1572 was de stad enkele uren in handen van de Geuzen. Dokkum werd daarvoor zwaar gestraft met de Waalse Furie in Dokkum. Na 1579, toen Dokkum zich aansloot bij de Unie van Utrecht begon een tijdperk van rust. Het roomse klooster en de kloosterkerk worden in 1589 gesloopt, de toren van de kerk blijft tot 1832 het stadsbeeld bepalen.

Militaire luchtfoto van Dokkum, 1920-1940. Nederlands Instituut voor Militaire Historie

De Zijl over het Dokkumergrootdiep in het centrum

In vroegere jaren lag de stad in open verbinding met de zee, het Dokkumergrootdiep. In 1597 vestigde de Friese Admiraliteit zich in Dokkum. Vanuit hier werden allerlei zaken voor de beveiliging van de handelsvaart en oorlogvoering met Spanje op zee geregeld. Dokkum was van groot strategisch belang, wat ook blijkt uit de aanleg van de stadswallen in de jaren 1581-1582.

Dokkum in vroegere tijden

Toch bleef de Admiraliteit niet lang in Dokkum. Vanwege het dichtslibben van de vaarroutes verplaatste zij in 1644 het kantoor naar Harlingen. In 1729 werd de open verbinding met de Lauwerszee definitief afgesloten door de aanleg van de Dokkumer Nieuwe Zijlen. Deze verving tevens de oude 16e-eeuwse zeesluis onder de Zijl. Dokkum ontwikkelde zich steeds meer tot een op het land georiënteerde stad.

Door de aanleg van de Stroobossertrekvaart in de jaren 1654 - 1656 ging Dokkum failliet. Dokkum stond en staat in de lokale traditie bekend als "Arm Dokkum".

Tot 1925 bleef de gemeente binnen de begrenzing van de bolwerken, daarna werden delen van Oost- en West-Dongeradeel en Dantumadeel aan de gemeente Dokkum toegevoegd.

Tot 1984 was Dokkum tevens een zelfstandige gemeente. Door een samenvoeging met de gemeenten West- en Oostdongeradeel ontstond de gemeente Dongeradeel, waarvan Dokkum de hoofdplaats werd.

Ten zuiden van Dokkum bevindt zich een bron die door de overlevering in verband wordt gebracht met (de dood van) de Angelsaksische missionaris Bonifatius in 754 en daardoor een katholiek bedevaartsoord is geworden.

In Dokkum begon Fedde Sonnema zijn destilleerderij en likeurstokerij, tegenwoordig nog steeds bekend van Sonnema Berenburg. De oude fabriek staat nog steeds in Dokkum. Het pleintje voor de voormalige fabriek is naar Sonnema Sonnemapleintje genoemd. De berenburg wordt inmiddels in Bolsward gestookt.

In de negentiende eeuw ontstond een toenemend ruimtegebrek in Dokkum. Dit was te wijten aan de vestingwallen die groei naar buiten belemmerden, binnen het schootsveld van de kanonnen op de bastions mocht namelijk niet gebouwd worden. Alle nieuwbouw werd in de binnenstad opgepropt, wat leidde tot het verlies van vele oude historische gebouwen. Gelukkig werd de binnenstad van Dokkum - als een van de eerste plaatsen in Nederland - in 1974 uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht en is daarmee een van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland.

Vroeger stopte er een trein in Dokkum, het Dokkumer lokaaltje. De passagiersdienst is al voor de oorlog opgeheven, het goederenvervoer pas halverwege jaren 70, maar toch is bij menig Dokkumer het Dokkumer lokaaltje een bekend iets. Zo was er een kroeg in Dokkum met de naam "Dokkumer lokaaltje", en kent iedere Dokkumer het welbekende lied van het treintje.

Op 18 november 2017 vond de landelijke intocht van Sinterklaas plaats in Dokkum.

In 2018 is de gemeente Dongeradeel samen met een aantal andere gemeentes in Noordoost-Friesland opgegaan in de gemeente Noardeast-Fryslân.

Plaatsnaambord Dokkum

Bevolkingsgroei

Bevolkingsontwikkeling 1718–2018

Dokkum is tussen 1960 en 2013 gegroeid met 5378 personen. De laatste jaren schommelt de bevolking rond de 12.500 inwoners.

• 1899 - 4.105 inwoners (volkstelling)
• 1920 - 3.574 inwoners[2]
• 1925 - 4.858 inwoners[3]
• 1930 - 4.895 inwoners[4]
• 1940 - 5.049 inwoners[5]
• 1950 - 5.877 inwoners[6]
• 1960 - 7.247 inwoners
• 1965 - 8.440 inwoners
• 1970 - 9.886 inwoners
• 1975 - 10.927 inwoners
• 1980 - 11.704 inwoners
• 1995 - 12.510 inwoners
• 2000 - 12.800 inwoners
• 2010 - 12.490 inwoners
• 2014 - 12.615 inwoners
• 2015 - 12.583 inwoners
• 2016 - 12.516 inwoners
• 2017 - 12.575 inwoners
• 2018 - 12.540 inwoners
• 2019 - 12.600 inwoners

Bron: CBS Statline

Omdat 754 de eerste keer in de geschiedenis is dat Dokkum wordt genoemd heeft men dit jaar als stichtingsjaar van Dokkum gekozen. In 2004 was dat 1250 jaar geleden, en vanwege dat jubileum was 2004 voor Dokkum een jaar van feestelijkheden. Onder andere met de vierjaarlijkse stadsfeesten werd dit jaar extra groot uitgepakt. Ook verscheen een standaardwerk over de geschiedenis van Dokkum, getiteld Geschiedenis van Dokkum, hart van noordelijk Oostergo.

In het begin van de 21ste eeuw is er veel gerestaureerd in Dokkum. Met behulp van geld van de Europese Unie is de binnenstad opnieuw bestraat en zijn er diverse kunstwerken aangebracht. Ook particulier is er veel aan de stad opgeknapt. Voorbeelden hiervan zijn de Koffiebranderij, waar een restaurant in gevestigd is en het halsgevelhuis 'De Gouden Hand' aan de vleesmarkt. Een Dokkumer specialiteit is Dokkumer koffie. Dokkum telt meer dan 140 rijksmonumenten.

Kaart van het oude centrum van Dokkum, met bezienswaardigheden.

Stadhuis

Stadhuis van Dokkum.

Het stadhuis van Dokkum is een gebouw uit 1610 dat later nog uitgebreid en verbouwd werd.

Windmolens

Molen Zeldenrust op een van de bastions

Op de bolwerken van Dokkum staan de korenmolens De Hoop (1849) en Zeldenrust (1862). Direct ten zuidwesten van de stad stond tot 2015 in het natuurgebied de Geestmermeer De Marmeermin, een uit 1968 daterende poldermolen die in 2016 verplaatst werd naar Damwoude.

Kunst in de openbare ruimte

De IJsfontein, fontein 11Fountains.

In Dokkum zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

• Lijst van beelden in Noardeast-Fryslân

• Fonteinslanden (1900 inwoners)
• Jantjezeepolder (1205 inwoners)
• Binnenstad (1240 inwoners)
• Watertorenbuurt (1070 inwoners)
• Kooilanden (1620 inwoners)
• Weeshuislanden (1320 inwoners)
• Hoedemakerspolder (1045 inwoners)
• It Fûgellân (2495 inwoners)
• De Trije Terpen (515 inwoners)
• Woudhorne (350 inwoners)
• Betterwird (70 inwoners)
• Dokkum Noord (1030 inwoners)

Voorbeelden van onderwijs- en gezondheidsinstellingen in Dokkum zijn:

• Onderwijs zoals Het Dockinga College en Piter Jelles. Deze scholen bieden voortgezet onderwijs aan variërend van VMBO tot en met VWO.
• ROC Friese Poort vestiging Dokkum. Hier worden opleidingen aangeboden, zoals detailhandel en zorg tot en met niveau 4.
• Een aantal klinieken voor medisch specialistische zorg is gevestigd op het Medisch Zorgplein, waar tot en met 2014 ziekenhuis De Sionsberg was gevestigd. In het gebouw Sionsberg zijn gevestigd DC Klinieken (radiologie) en Cardiologie Centra Nederland. Elders op het complex zijn onder meer de oogchirurgie kliniek ‘Oog en Welzijn’, tandartspraktijken, fysiotherapie, een apotheek, GGZ jeugdzorg en een ambulancepost gevestigd. Ook is op dit terrein de huisartsenpost van Dokkum te vinden.

De stad Dokkum had in 2016 bijna 190 winkels met in totaal 69.000 m2 winkelvloeroppervlak. Hiermee komt de omvang van het winkelaanbod van de stad Dokkum (12.575 inwoners) overeen met dat van kernen met tussen de 20.000 en 30.000 inwoners. De binnenstad van Dokkum is in de provincie Friesland de vijfde winkelstad in orde van grootte. (Na Leeuwarden, Drachten, Sneek, en Heerenveen). Verder zijn er veel grootschalige (woon)winkels en bouwmarkten te vinden op winkelpark De Zuiderschans.

De belangrijkste winkelstraten van Dokkum zijn de Diepswal, de Hoogstraat, de Waagstraat en de Kleine/Grote Breedstraat. Het winkelaanbod varieert in het centrum van kledingwinkels en telecomwinkels tot warenhuizen en kleine speciaalzaken. Dokkum kent ook diverse restaurants. Supermarkten zijn gevestigd aan de rand van de binnenstad en in de wijken.

In Dokkum is Museum Dokkum gevestigd. Voor theatervoorstellingen kan men bij Sense op het bedrijventerrein Hogedijken terecht. Hier zijn ook de voorstellingen van Filmhuis Dokkum te bekijken.

Dokkum beschikt over diverse uitgaansgelegenheden in zowel de binnenstad als net er buiten. Ter ere van Bonifatius, is de stadsbrouwerij Bonifatius 754 opgericht. Deze brouwerij brouwt voornamelijk speciaalbieren en seizoensbieren. In het pand aan de Diepswal zit ook een proeverij.

Aan de rand van Dokkum vindt in de laatste week van juni het metalfestival Dokk'em Open Air plaatst. In Dokkum vindt begin september het jaarlijks terugkerend evenement ‘De Admiraliteitsdagen’ plaats. Tijdens dit evenement zijn er verschillende activiteiten te doen in de stad en is er ‘s avonds live muziek van bekende en minder bekende nationale en regionale artiesten. Het Dokkumer Stadsfeest is een week vol activiteiten gericht op Dokkum en omstreken. Activiteiten tijdens deze week zijn onder andere muziek door heel het centrum, spelletjes voor de jongere kinderen, de drakenbootrace, wandeltochten, markten en een buurt barbecue. Deze stadsfeesten vinden een keer in de vier jaar plaats. In 2016 viel het tegelijk plaats met de Admiraliteitsdagen. Daarnaast zijn er vooral tijdens de zomermaanden veel kleinere activiteiten. Zo is er met regelmatig muziek in de stad en zijn er diverse open dagen, bij onder andere de korenmolens op de bolwerken.

• Gemma Frisius (1508-1555), wetenschapper
• Lieuwe van Aitzema (1600-1669), diplomaat en geschiedschrijver
• Govert Dircksz Camphuysen (1624-1672), schilder
• Ulrik Huber (1636-1694), rechtsgeleerde
• Titia Brongersma (ca. 1650-ca. 1700), dichteres
• Jacobus Canter Visscher (1692-1735), predikant
• Gijsbertus Schot (1810-1889), politicus
• Douwe Lubach (1815-1902), medicus
• Gerrit Vlaskamp (1834-1906), tuinarchitect
• Hendrik Bruining (1850-1925), kinderboekenschrijver
• Izaak Gosses (1873-1940), historicus
• Jacobus Knol (1936), Fries schrijver
• Rein Jan Hoekstra (1941), jurist, lid van de Raad van State
• Jan Posthuma (1963), volleybalinternational
• Syb van der Ploeg (1966), zanger van De Kast
• Ruben van Gogh (1967), dichter
• Sipke Jan Bousema (1976), presentator
• Saskia Appel (1977), schrijfster
• Dewi Pechler (1983), zangeres
• Ilse Kraaijeveld (1990), zwemster

• Bonifatius (heilige) (672-754) Exeter, Dokkum
• Dirck Rafaelsz. Camphuysen (1586-1627) Gorinchem, Dokkum
• Catharina Geertruida Schrader (1656-1746) Bentheim, Dokkum
• Albert Jonker (1878- 1954) Appingedam, Dokkum (burgemeester van Dokkum)

Vanaf het busstation rijden verschillende bussen.

• Lijn 51 (Streekbus): Leeuwarden - Groene Ster - Tytsjerk - Ryptsjerk - Gytsjerk - Oentsjerk - Aldtsjerk - Readtsjerk - Rinsumageast - Damwâld - Dokkum
• Lijn 52 (Spitsbus): Dokkum - Wetsens - Niawier - Oosternijkerk - Lioessens - Morra - Anjum - Oostmahorn - Anjum - Lioessens - Paesens - Moddergat - Nes - Wierum - Oosternijkerk - Niawier - Wetsens - Dokkum
• Lijn 55 (Streekbus): Dokkum - Damwâld - Broeksterwâld - Feanwâlden - Quatrebras - Burgum - Nijega - Drachten
• Lijn 60 (Spitsbus): Dokkum - Bornwird - Foudgum - Brantgum - Waaxens - Holwerd - Blije - Ferwert - Marrum - Hallum - Hijum - Finkum - Stiens - Koarnjum - Jelsum - Leeuwarden
• Lijn 63 (Streekbus): Buitenpost - Kollum - Kollumerpomp - Dokkumer Nieuwe Zijlen - Engwierum - Ee - Jouswier - Metslawier - Wetsens - Dokkum
• Lijn 150 (Spitsbus): Dokkum - Hantum - Ternaard - Holwerd - Blije - Ferwert - Marrum - Hallum - Hijum - Finkum - Leeuwarden
• Lijn 154 (Streekbus): Dokkum - Hantum - Ternaard - Holwerd - Blije - Ferwert - Marrum - Hallum - Hijum - Finkum - Stiens - Koarnjum - Jelsum - Leeuwarden
• Lijn 155 (Streekbus): Leeuwarden - Groene Ster - Tytsjerk - Quatrebras - Feanwâlden - Dokkum - Metslawier - Morra - Anjum - Lauwersoog
• Lijn 355 (Qliner): Dokkum - Leeuwarden
• Lijn 651 (Schoolbus): Leeuwarden - Groene Ster - Tytsjerk - Ryptsjerk - Gytsjerk - Oentsjerk - Aldtsjerk - Readtsjerk - Rinsumageast - Damwâld - Wâlterswâld - Driezum - Dokkum
• Lijn 655 (Schoolbus): Anjum → Morra → Metslawier → Dokkum → Leeuwarden

• Lijst van burgemeesters van de voormalige gemeente Dokkum
• Slag bij Dokkum

• Officiële website van de gemeente Dongeradeel
• Online stadskrant uit Dokkum - indokkum.nl
• Gastvrij Dokkum - VVV kantoor - gastvrijdokkum.nl

Zie de categorie Dokkum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Friese elf steden
Bolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren · Workum

Plaatsen in de gemeente Noardeast-Fryslân

Steden, dorpen en gehuchten: Aalsum · Anjum · Augsbuurt · Birdaard · Blija · Bornwird · Brantgum · Burum · Dokkum · Ee · Engwierum · Ferwerd · Foudgum · Genum · Hallum · Hantum · Hantumeruitburen · Hantumhuizen · Hiaure · Hogebeintum · Holwerd · Janum · Jislum · Jouswier · Kollum · Kollumerpomp · Kollumerzwaag · Lichtaard · Lioessens · Marrum · Metslawier · Munnekezijl · Moddergat · Morra · Nes · Niawier · Oosternijkerk · Oostmahorn · Oostrum · Oudwoude · Paesens · Raard · Reitsum · Ternaard · Triemen · Veenklooster · Waaxens · Wanswerd · Warfstermolen · Westergeest · Wetsens · Wierum · Zwagerbosch Buurtschappen: 't Schoor · Abbewier · Bartlehiem (deels) · Beintemahuis · Betterwird · Bollingawier · Bonte Hond · Bornwirdhuizen · Boteburen · Brandeburen · De Dellen · De Keegen · De Kolk · De Leegte · De Rijp · De Wirden · De Schans · Dijkshorne · Dokkumer Nieuwe Zijlen · Drieboerehuizen · Ezumazijl · Groot Medhuizen · Halfweg · Hallumerhoek · Hanenburg · Hantumerhoek · Huis ter Noord · It Paradyske · Kettingwier · Klein Medhuizen · Kletterbuurt · Kollumeroudzijl · Krabburen · Laagland · Lutkelaard · Lutkewier · Molenbuurt · Nieuwland · Oosterbeintum · Oudeterp · Oudwouderzijlen · Reidswal · Scharnehuizen · Sibrandahuis · Steenharst · Steenvak · Stiem · Teerd · Teijeburen · Tergracht (deels) · Ter Lune · Tibma · Tilburen · Tiltjeburen · Vaardeburen · Veldburen · Vijfhuizen (Hallum) · Vijfhuizen (Ternaard) · Visbuurt · Weerdeburen · Westerburen · Westernijkerk · Wie · Wijgeest · Zandbulten · Zevenhuizen Streken: Galilea · Wildpad (deels) Friesland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten