IJlst (stad)
IJlst (Fries: Drylts) is een stad in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Plaats in Nederland  | |||||
 | |||||
| De Ee in IJlst (2014) | |||||
| |||||
  | |||||
| Situering | |||||
| Provincie |  | ||||
| Gemeente |  | ||||
| Coördinaten | 53° 1′ NB, 5° 38′ OL | ||||
| Algemeen | |||||
| Inwoners (BAG, 2019) | 3.055[1] | ||||
| Overig | |||||
| Postcode | 8651 | ||||
| Netnummer | 0515 | ||||
| Woonplaatscode | 2410 | ||||
| Belangrijke verkeersaders | A7 N354 spoorlijn Leeuwarden - Stavoren | ||||
Detailkaart | |||||
 | |||||
| Kaart van de stad IJlst | |||||
Foto's | |||||
.JPG) | |||||
| Stadsbeeld | |||||
| |||||
Het ligt ten noorden van Heeg en ten zuidwesten van de grotere stad Sneek. Door de stad loopt de rivier de Geeuw, die in de stad samenvloeit met de rivier de Ee. De Geeuw maakt deel uit van de verbinding Sneekermeer - Sneek - IJlst - Heeg - Heegermeer en is, met name in de zomer, een druk bevaren waterweg.
IJlst is een van de Friese elf steden. In 2019 telde de stad 3.055 inwoners. Onder de stad valt ook een stukje van het dorp annex buurtschap Nijezijl. Tot 2011 was IJlst de hoofdplaats van de voormalige gemeente Wymbritseradeel. De inwoners van IJlst worden ook wel kypmantsjes genoemd, naar een koekjessoort.
Geschiedenis
Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de naam IJlst. Deze naam kan afkomstig zijn van de Ylostins, de stins, die in het zuidwestelijk deel van IJlst heeft gestaan. De naam wordt ook weleens in verband gebracht met het Ee- of IJslot, de stins, die aan het water lag dat door IJlst stroomt. De oorspronkelijke naam van IJlst is Ylike geweest, dat later verbasterd is tot Ylts of Fries Drylts. Y of Ee betekent water en leke in Ylike is het Friese werkwoord like dat 'langzaam vloeien' betekent.[2]
IJlst heeft sinds 1268 stadsrechten. Het is daarmee de vierde stad (na Stavoren, Hindeloopen en Harlingen) in Friesland die stadsrechten kreeg. De stad was bekend om de scheepsbouw en handelspositie. Ze is ontstaan aan de Oude Ee of Ye, een rivier tussen de Zuiderzee of een voorloper ervan en de Middelzee. Aan deze rivier dankt de stad haar naam.
Van de Ee zijn nog slechts fragmenten over. Een ervan vormt de centrale as van de stad en heeft het karakter van een gracht. Pal langs de huizen loopt de straat en de tuinen liggen aan de overkant van de straat aan de kant van de Ee. Deze aan het water grenzende tuintjes, "bleken" of "overtuinen" geheten, behoren bij de aan de grachten liggende huizen en werden vroeger gebruikt om de was te bleken. De tuinen zijn voor een deel nog steeds in particuliere handen.
Op 8 november 1885 kreeg IJlst een station aan de spoorlijn Leeuwarden-Stavoren. Er verrees een prachtig stationsgebouw dat in 1954 werd afgebroken. In 1938 waren er plannen om het station in IJlst te sluiten, maar tot 1941 was er nog sprake van een regelmatige verbinding per trein met IJlst. Vanaf 1941 tot 1985 stopten er geen treinen meer in IJlst. Op 28 september 1985 werd de halte IJlst heropend, op de plaats waar vroeger de spoorwegovergang was. Tot op de dag van vandaag is er een treinverbinding tussen Stavoren en Leeuwarden.[2]
Bestuurlijke geschiedenis
IJlst was een zelfstandige gemeente tot het bij de grote herindeling van 1 januari 1984 werd samengevoegd met Wymbritseradeel. IJlst werd de nieuwe hoofdplaats. In 1985 kwam aan de noordkant van IJlst een nieuw gemeentehuis gereed. Het oude stadhuis, dat te klein was geworden, kwam in gebruik als politiebureau. Een aantal jaren later werd het verkocht aan particulieren als woning.
Industriële geschiedenis
In IJlst was de firma Nooitgedagt gevestigd die gereedschappen, houten speelgoed en schaatsen fabriceerde. Rond 1990 verhuisde de fabriek naar het industrieterrein. Delen van de oude fabriek zijn inmiddels gesloopt. Er staat nog één oud gebouw, het zogenoemde 'giele stientsjes'-gebouw, de eerste Nooitgedagt-fabriek. Dit gebouw is gerenoveerd. Het laatst gebouwde authentieke fabrieksgebouw – het eerste in Nederland dat helemaal van beton werd vervaardigd – is medio oktober 2004 gesloopt.
Een paar jaar eerder hield de firma Nooitgedagt op te bestaan door een overname. In het nieuwe gebouw werd een ander bedrijf gevestigd. Saillant detail is dat er zo'n tien jaar is gediscussieerd over het invullen van het terrein. Al die tijd stond het gebouw er leeg en verpauperd bij.
Sinds oktober 2004 was er een discussie gaande over het behoud van de oude fabrieksschoorsteen. In 2007 werd de schoorsteen gerenoveerd, waarbij deze tot de oorspronkelijke hoogte is teruggebracht. Echter was het niet zoals vroeger gemetseld, maar in de vorm van een stalen skeletsel (kunstwerk). Medio 2005 is er op het oude fabrieksterrein een nieuw woonwijkje verrezen. Verder zijn er nog een vijftal panden voor de oude Nooitgedagt-fabriek gebouwd.
Beschermd stadsgezicht
Een deel van IJlst is een beschermd stadsgezicht, een van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland. Verder zijn er in de stad enkele tientallen rijksmonumenten.
De Messingklopper aan de Eegracht
Wijken
De wijken zijn aangegeven van oud naar nieuw:
- Ald Drylts (Oud IJlst) / Centrum
- Noord / Nijesyl
- Industrieterrein Roodhem
- De Rat
- Mientlan
- Cloosterkamp
- De Iendracht
- Wiiddraai
- Croleskwartier
Kerken
De stad kent enkele kerken. De oudste is de Mauritiuskerk. Deze zaalkerk met driezijdige koorsluiting is de opvolger van een kerspelkerk uit de 13e eeuw met zadeldaktoren gewijd aan de heilige Mauritius. Deze kerk werd in 1828 afgebroken en 2 jaar later werd de andere kerk gebouwd. Deze heeft een ongelede toren met ingesnoerde spits
De Doopsgezinde kerk is een kerk uit 1857 en is zaalkerk met een klokgevel en een driezijdige koorsluiting. De Stadslaankerk is een eenbeukige kruiskerk uit 1911. De ongelede toren met spits is net als de kruiskerk gebouwd in een rationalistische stijl.
Molens
In IJlst staat een twee molens. De achtkante stellingmolen De Rat dateert uit 1828 en is een van de drie houtzaagmolens in Friesland. Naast de windmolen staat de molenaarswoning.
Vlak er naast staat ook de andere molen, Terpensmole en deze stamt uit 1982. Het is een poldermolen van het type spinnenkop. De molen stond oorspronkelijk bij Sneek, maar werd in 2011 verplaatst naar IJlst.
Houtzaagmolen De Rat
Musea
De stad kende sinds 2007 het museum Nooitgedagt-IJlst. Deze zat in de voormalige fabrieken van J. Nooitgedagt & Zn en toont de schaatsen, het gereedschap en de speelgoed die er gemaakt werden. Sinds 2017 is het Museum Houtstad geopend nabij de molen De Rat. De collectie ging in 2018 over in het museum dat de ambachtelijke historie van IJlst toont. Sinds mei 2019 is er een permanente buitenexpositie. Op 18 grote panelen is met name de (scheepsbouw)geschiedenis van de stad uitgebeeld.
Houtstad-IJlst, museum en houtwerkplaats
De achterzijde en schoorsteen van Nooitgedagt in 2014
Cultuur
De Stad kent de Toneelgroep Jan Vos, het Muziektheater IJlst en de muziekvereniging en fanfare Concordia IJlst.
In juni vindt er op een zaterdag de Overtuinenfair plaats in de stad.
In IJlst werden in 2002 en 2005 opnamen gemaakt voor de films De schippers van de Kameleon en Kameleon II. De bleekweiden en het oude stadhuis dienden als decor.
Sport
IJ.V.C. (IJlster Voetbal Club) is sinds 1925 de plaatselijke voetbalclub, met als thuisbasis sportpark de Útherne, gelegen aan de oostkant van IJlst. In IJlst is fierljepvereniging IJlst actief, met als thuisbasis de Wâtte Abma Skansen. Deze schansen zijn gebouwd in 1986 en sindsdien meerdere keren aangepast aan nieuwe eisen en is gelegen naast de ijsbaan. Er worden jaarlijks zes tot acht wedstrijden versprongen. Het hoogtepunt is het verspringen tijdens de Fryslâncup.
Verder kent het onder meer nog de badmintonclub IJlst, de tennisclub LTC IJlst, volleybalvereniging Stânfries IJlst en de gymnastiekvereniging De Stânfries.
Treinstation
De stad heeft een eigen treinstation aan de spoorlijn Leeuwarden - Stavoren. Het stationsgebouw van het station werd tegelijkertijd met de opening van de spoorlijn geopend op 8 november 1885.
Bevolkingsontwikkeling
- 1954 - 1482
- 1959 - 1529
- 1964 - 1630
- 1969 - 1849
- 1974 - 2338
- 2006 - 3295
- 2011 - 3196
- 2018 - 3105
- 2019 - 3055
Geboren in IJlst
- Eeltje Holtrop van der Zee (1824-1901), scheepsbouwer
- Walle Melis Oppedijk (1834-1893), houthandelaar en politicus
- Herman Onvlee (1885-1923), architect en uitvoerde
- Bert van Apeldoorn (1886-1979), hoogleraar
- Mellius Jan Klijnstra (1881-1949), architect
- Hein de Bruin (1899-1947), dichter en prozaschrijver
- Jan Klaasesz (1907-1997), burgemeester, gouverneur van Suriname en commissaris van de Koningin
- Jan Bockma (1921-1944), Engelandvaarder, verzetsman, geheim agent en vulcaniseur
- Hylkje Goïnga (1930-2001), schrijfster
- Jouke Hoogeveen (1979-), schaatser en inline-skater
- Anna Raadsveld (1990-), actrice
Overleden in IJlst
- Reynier van Tzum (circa 1600-1670), in 1645-1646 opperhoofd in Dejima, later burgemeester van IJlst
Erehof
Op de algemene begraafplaats van IJlst ligt ook een erehof voor twee omgekomen bemanningsleden van een neergestorte gevechtsvliegtuig tijdens de Tweede Wereldoorlog. Achter de twee graven zijn ook nog twee graven van Friese verzetsstrijders gelegen, die nog in 1945 zijn gefusilleerd door de Duitsers.
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie IJlst van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
| Friese elf steden | |
|---|---|
|
Bolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren · Workum | |