Workum
Workum (Fries: Warkum) is een stad in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Plaats in Nederland  | |||||
 | |||||
| Centrum met het voormalige stadhuis van Workum | |||||
| |||||
  | |||||
| Situering | |||||
| Provincie |  | ||||
| Gemeente |  | ||||
| Coördinaten | 52° 59′ NB, 05° 27′ OL | ||||
| Algemeen | |||||
| Inwoners (BAG, 2019) | 4.430[1] | ||||
| Overig | |||||
| Postcode | 8711 | ||||
| Netnummer | 0515 | ||||
| Woonplaatscode | 1965 | ||||
| Belangrijke verkeersaders | N359 | ||||
Detailkaart | |||||
 | |||||
Foto's | |||||
 | |||||
| Kombord met Nederlandse en Friese naam en de voormalige gemeente Nijefurd | |||||
 | |||||
| Oude kaart van Workum | |||||
| |||||
Het ligt ten noordoosten van Hindeloopen, ten noorden van Koudum, ten westen van Nijhuizum en ten zuidwesten van Ferwoude. De stadskern ligt aan beide kanten van Diepe Dolte, die via Het Zool direct verbonden is met het IJsselmeer.
Het Zool stroom door het buitendijksgebied, dat bij Workum het Geele Strand wordt genoemd. Aan het water kent het meerdere werven, een jachthaven en twee vakantieparken. Ook elders in de stad zijn er nog enkele havens te vinden. Workum heeft sinds 1399 stadsrechten en behoort daarmee tot de Friese elf steden. In 2019 telde de stad 4.430 inwoners. Onder de stad valt ook de buurtschap Kleine Wiske.
Tot 1979 viel ook een stuk van de streek Het Heidenschap onder de stad, waarin onder andere de buurtschappen Brandeburen en Het Hel lagen. De streek verkreeg daarna zelfstandigheid en heet sinds 1 december 1979 It Heidenskip, in het Nederlands ook wel Heidenschap, waarmee zowel de streek als het dorp wordt bedoeld.
Beschermd stadsgezicht
Een deel van Workum is een beschermd stadsgezicht, een van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland. Workum telt tientallen rijksmonumenten.
Geschiedenis
De stad was als een agrarische nederzetting ontstaan. Wegens de ligging ontwikkelde zich het tot een belangrijk zeehandel en later scheepsvaartcentrum. Workum bestond eertijds uit de Wijmerts, een gegraven waterweg die de haven met de Friese binnenmeren verbond, en huizen langs dat water.
In de loop der jaren kreeg de Wijmerts diverse zijarmen. Sinds de Wijmerts in 1785 gedempt werd, is er in het midden een plein, de Merk, dat de wegen Noard (Noord) en Súd (Zuid) met elkaar verbindt. Enkele zijarmen zijn nog te bereiken via de Diepe Dolte.
In 1297 werd de plaats vermeld als Waltercom, circa 1327 als Waldricheim, in 1333 als Woldrichem, in 1343 als Wolderchem, in 1374 als Waerkum en in 1505 als Worckum. De plaatsnaam zou duiden op dat het de woonplaats (Heem/um) van de persoon Waldrik.
Begin 1500 werd Zuidwest-Friesland centraal bestuurd door Albrecht van Saksen. De stad Workum werd overvallen door troepen van Karel V. Hij verjoeg de Gelderse troepen die zich in de kerk hadden verschanst waarbij de kerk in brand vloog en ook de losstaande toren verloren ging. Zijn opvolger was de Habsburger stadhouder Schenck van Toutenburg. In 1533 werd in het groot arbitrament vastgesteld dat de stad een onderhoudsplicht van de zeedijken kreeg.
Doordat de handel in de 15de eeuw te maken kreeg met de concurrentie van Holland en Zeeland, ging men in Workum over tot scheepsbouw. Toen in de 17de eeuw polders werden aangelegd, werden er ook veel molens gebouwd. Hiervoor werd grenen gebruikt dat door de Oostzeevaarders werd meegenomen. In Holland en Zeeland werd meer eiken gebruikt dat uit Frankrijk kwam. Door de scheepsbouw bloeide de economie weer op.
De haven had last van verzanding hetgeen tot inpoldering van de Workumer Nieuwland leidde.
Gemeentelijke herindeling
Tot de gemeentelijke herindeling van 1984 was Workum een zelfstandige gemeente. Samen met de steden Hindeloopen en Stavoren en een groot deel van de toenmalige gemeente Hemelumer Oldeferd ging Workum als hoofdplaats op in de gemeente Nijefurd. Op 1 januari 2011 werd Workum deel van de gemeente Súdwest-Fryslân.
Bezienswaardigheden
Workum wordt in twee delen gesplitst door de Diepe Dolte die het Zandmeer verbindt met het IJsselmeer. Vanuit het Gaastermeer heet het water eerst de Lange Vliet, dan de Trekvaart/Workumertrekvaart. Ten noorden van de stad buigt de Workumertrekvaart naar het zuidwesten, en vanaf daar heet het water de Diepe Dolte. Langs de Trekvaart en Workumertrekvaart is een straat met de naam Trekwei. Deze buigt iets later ook naar het zuidwesten, en die straat wordt in Workum het Noard en daarna het Súd. Tussen het Noard en het Súd is de Merk, een plein met een aantal prominente gebouwen.
Het voormalige stadhuis is in de loop der jaren uitgebreid, eerst met een extra pand ernaast en in de 20ste eeuw met een grote aanbouw aan de achterkant. Sinds de gemeentelijke herindeling wordt een nieuwe functie voor het gebouw gezocht. Ook aan de Merk staan de waag, waarin Museum Warkums Erfskip is gehuisvest, en de Grote of Sint-Gertrudiskerk, die een losstaande toren heeft. Voor die kerk staat kijkend over het Súd een bronzen beeld van Uffing, een beroemde Workumse monnik.
Over de Diepe Dolte zijn een aantal bruggen. Bij het Súd is een brug met een sluis en een restaurant dat Sluiszicht heet. Het oudste deel is uit 1777 en de laatste restauratie vond plaats in 1978.
Zoals op meer plaatsen langs de voormalige Zuiderzee is ook in Workum kenmerkend aardewerk te vinden. Het Workumer aardewerk is eenvoudig bruin met decoraties in ringeloortechniek.
Musea
De stad kent meerdere musea. De bekendste daarvan is het Jopie Huisman Museum. Dit is een museum in Workum dat werken van kunstschilder Jopie Huisman exposeert. Het museum werd geopend in 1986 maar sinds 1992 op de huidige plek aan het Noard. Aan dezelfde straat zit ook het Museum kerkelijke kunst. Dit is een cultuurhistorisch museum. Sinds 1985 is het gevestigd in de pastorie naast de Sint-Werenfriduskerk. In de Waag van de stad zit het Museum Warkums Erfskip, over de geschiedenis van de stad. Daarnaast kent de stad enkele ateliers.
Jopie Huisman Museum aan het Noard
Museum kerkelijke kunst aan het Noard
Museum Warkums Erfskip aan de Merk is gevestigd in de Waag
Sinds 2014 is het Kapper Doeleman & Scheermuseum in Workum gevestigd. Dit museum was oorspronkelijk gevestigd in Bakhuizen. Ook het Koeienmuseum Bijna alles over Koeien verhuisde naar Workum. Voor 2016 was het sinds 1997 gevestigd in een boerderij in Nijemirdum. (Overleden in 2016/2017. Pand overgenomen door een jonge dame die ook als kapster dienst doet.)
Kerkgebouwen
De stad kent meerdere kerken. De Grote of Sint-Gertrudiskerk is uit de 15e eeuw. In 16e eeuw werd de kerk flink aangepast. Naast de kerk werd een kerktoren ook toen gebouwd, deze staat opvallend genoeg los van de kerk. De Doopsgezinde kerk is een schuurkerk uit 1694. De Sint-Werenfriduskerk is een modernere kerk. Deze werd in 1877 gebouwd.
Bethelkerk
Molens
Workum had in diens directe omgeving ooit zeventien molens die verschillende taken hadden: zaagmolens, korenmolens en veel poldermolens. Er zijn nog drie poldermolens over: De Nijlânnermole, De Snip en Ybema's Mole.
De Nijlânnermole met molenaarshuis
Scheepvaart
In 2007 is de vaarweg naar de Fluessen geschikt gemaakt voor grotere, dieper stekende schepen.[2] De route is in het kader van het Friese Merenproject van de provincie Friesland verdiept en gebaggerd. De vaarweg is daarmee toegankelijk geworden voor schepen met een diepgang van 1.90 m. De Workumertrekvaart, de vaarroute van Workum naar Bolsward, is ook uitgediept. De Diepe Dolte en Het Zool worden met elkaar verbonden door de Sluis Workum, een schutsluis.
Bij de stad staan aan de Hylperdyk bij de ingang naar de haven van Workum de Vuurtoren van Workum. De voortoren die lokaal Toarntsje wordt is een witte vierkante bakstenen vuurtoren was een vroeger een lichtbaken voor de schepen op de Zuiderzee. De oorspronkelijk houten toren dateerde uit 1643, toen ook de dijk tussen Workum en Hindeloopen werd aangelegd. Later die eeuw of in de 18e eeuw werd de toren vervangen door de stenen vuurtoren.
De Burevaart in Workum
Sport
De stad kent meerdere sportvereniging, zoals de Zeil Vereniging Workum, kaatsvereniging Workum, voetbalvereniging VV Workum, de tennisvereniging Rekke, Badmintonclub Workum, wielervereniging Workum, volleybalvereniging SVW twee paardensportverenigingen en de IJsclub Workum.
Cultuur
De stad kent meerdere culturele verenigingen, zoals de stichting Cultureel NUT, mannenkoor Laus Deo, brassband Cresendo Workum, vrouwenkoor Twa Lûd en de toneelvereniging De Paupers.
Evenementen
In de herfstvakantie worden jaarlijks de visserijdagen, het beurtveer en de strontrace georganiseerd. Op de dag voor Hemelvaart is de stad de finishplaats van de tweede dag van de jaarlijkse Elfstedenwandeltocht. Op Hemelvaartsdag lopen de wandelaars Workum weer uit, om via Bolsward en Harlingen in Franeker uit te komen. Verder kent het onder een shantykoor festival.
Veekeuringsdag
Op de vierde woensdag van september wordt sinds 1900 een veekeuringsdag georganiseerd door de Veekeuringscommissie, die beoogt hiermee de fokkerij op een hoger plan te brengen. Het evenement vindt jaarlijks plaats op de Merk, het centrale marktplein van de stad, en eventueel gecombineerd met een Gondelvaart in de avond.
In het begin werden alleen koeien gekeurd, later ook paarden. Alleen tijdens de oorlogen werden enkele keuringsdagen overgeslagen en in 2001 kon de veekeuring niet plaatsvinden door het mond-en-klauwzeer dat in Nederland was uitgebroken. Als alternatief plan werd er een pony-keuring gehouden, 's middags kon het stratenconcours gewoon doorgaan.
Onderwijs
Workum heeft een drietal basisscholen; 't Finster, de Sint Ludgerusschool en de openbare Basisschool De Pipegaal.
Voor middelbaar onderwijs moeten de kinderen naar het Marne College (voor vwo, havo, mavo, vmbo, lwoo) in Bolsward of de Bogerman Scholengemeenschap (voor vwo, havo, mavo, vmbo, lwoo) in Koudum.
Vervoer
Treinstation
Workum heeft een treinstation: station Workum, dat is gelegen aan de spoorlijn Leeuwarden - Stavoren.
Bus
Door Workum lopen de volgende buslijnen van Arriva:
- Lijn 44: Bolsward - Tjerkwerd - Parrega - Workum - Hindeloopen - Koudum - Hemelum - Bakhuizen - Mirns - Rijs - Oudemirdum - Nijemirdum - Sondel - Balk v.v.
- Lijn 102: Makkum - Idsegahuizum - Gaast - Ferwoude - Workum - Koudum - Hindeloopen v.v.
- Lijn 935: Workum - Nijhuizum v.v.
- Lijn 936: Workum - Ferwoude v.v.
- Lijn 937: Workum - Gaast v.v.
- Lijn 938: Workum - It Heidenskip v.v.
Auto
De N359 is de provinciale weg die langs Workum loopt. Bij een rotonde kan men afslaan on naar het centrum te gaan. Voor het station moet men de tegenovergestelde afslag nemen.
Begraafplaatsen
- Algemene begraafplaats: hier zijn onder meer negen oorlogsgraven van de Gemene Best.
- Joodse begraafplaats, de oudste joodse begraafplaats van Friesland
Bekende (ex)-inwoners
De anatoom en zoöloog Petrus Camper was tussen 1773-1789 ook burgemeester van Workum.
Geboren in Workum
- Peter Tiara (ook wel Pieter Tjaerds of Petreius Tiara, 1514-1586), arts, hoogleraar Grieks en eerste rector magnificus van de Universiteit van Leiden[3]
- Coert Lambertus van Beyma thoe Kingma (1808-1882), bestuurder
- Sybrand van Beyma thoe Kingma (1812-1877), jurist en politicus
- Ulbo Jetze Heerma van Beyma thoe Kingma (1821-1876),bestuurder
- Anske Hielke Kuipers (1833-1902), gezaghebber bij de Gouvernementsmarine
- Carl Wilhelm Christiaan Theodoor Visser (1850-1934), burgemeester
- Johan van Eerde (1871-1936), indoloog, eerste directeur van het Tropenmuseum
- Tjipke Visser (1876-1955), beeldhouwer
- Rintje van der Brug (1884-1959), politicus
- Jopie Huisman (1922-2000), kunstschilder en tekenaar
- Sipke Castelein (1941-), roeier.
- Sybrand van Haersma Buma (1965-), politicus
- Sibbele (1966-2012), zanger en stadionspeaker
- Sipke de Boer (1978-), zanger
- Rein Zijlstra (1950-), wethouder te Zeewolde van 2010 tot 2018
Werkzaam in Workum
- Ruth Vulto Gaube (1960-), beeldhouwster
Overleden in Workum
- Wierd Wijnia (geboren te Edens 1925 -1998), langeafstand-schaatser en sportbestuurder
- Jopie Huisman (1922-2000), kunstschilder en tekenaar
Externe links
- www.workum.nl (portaalsite)
- www.warkumserfskip.nl (historie van Workum)
- Workum bij SkipperGuide
- www.workuminbeeld.nl (middenstand vanaf 1875 en historie)
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Workum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
| Friese elf steden | |
|---|---|
|
Bolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren · Workum | |
| Beluister | (info) |