Hemelum
Hemelum (Fries: Himmelum) is een dorp in de gemeente Súdwest-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Plaats in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 52° 53′ NB, 05° 27′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (BAG, 2019) | 590[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 8584 | ||
| Netnummer | 0514 | ||
| Woonplaatscode | 1970 | ||
| Belangrijke verkeersaders | N359 | ||
Foto's | |||
 | |||
| Dorpsbeeld van 1965 | |||
 | |||
| Verzetsmonument | |||
| |||
Het ligt ten zuidwesten van Koudum, ten oosten van Warns, ten noordoosten van Bakhuizen en ten van Kolderwolde. De dorpskern ligt aan een opvaart van het meer Morra, in het glooiende Gaasterlandse landschap.
In 2019 telde het dorp 590 inwoners. Onder het dorp valt ook de buurtschap Nijeburen, waarmee het ook wat vergroeid is geraakt.
Tot de gemeentelijke herindeling in 1984 maakt Hemelum deel uit van de voormalige gemeente Hemelumer Oldeferd (die tot 1956 onder verschillende namen heeft bestaan). Daarna lag Hemelum tot 2011 in de voormalige gemeente Nijefurd, totdat deze opging in de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân.
Geschiedenis
De plaats is ontstaan op een pleistocene dekzandrug. De vroegste informatie over Hemelum is uit 1180. Hemelum bezat een stins, enkele states, en vanaf de dertiende eeuw het Sint-Nicolaasklooster; een vrouwenklooster van de benedictijner orde. Later waren er behalve nonnen ook monniken gevestigd, afkomstig van het Sint-Odulphusklooster in Stavoren. Op de fundamenten van de oude kloosterkapel verrees in 1668 de kerk van het dorp.
In het begin van de dertiende eeuw werd de plaats vermeld als Hemelem, in 1290 als Hemlem, in 1318 als Hemelen, in 1328 als Hemlum en in 1579 als Hemlom. De plaatsnaam duidt vermoedelijk op het feit dat het woonplaats (heem/um) was van of bewoond door de persoon Hemele.
Ondertussen was een satellietnederzetting ontstaan, die in de zeventiende eeuw werd vermeld als Nyeburyen; de moderne naam is Nijeburen. Vanaf eind negentiende eeuw groeiden Hemelum en Nijeburen wat naar elkaar toe. In de loop van de twintigste eeuw werd hier en daar ook de bewoning verdicht. Zo valt een deel van de Nijbuorren thans onder de bebouwde kom van Hemelum.
In de loop van de negentiende eeuw begon men met het vervangen van de meeste bewoning waardoor er weinig gebouwen van vóór die tijd zijn overgebleven.
De bedrijvigheid in Hemelum was oorspronkelijk agrarisch. In 1896[2] werd door plaatselijke veehouders de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Hemelum opgericht. De fabriek was vanaf februari 1897 in bedrijf[3] en was een belangrijke bron van werkgelegenheid voor het dorp. In 1970 moest de fabriek sluiten.[4][3] Sinds 1974 is het pand in gebruik als watersportbedrijf, onder andere als zeilschool. Hemelum heeft aan de opvaart ook een jachthaven. In en rond het dorp vestigden zich meer toeristische bedrijven, waaronder een villapark.
Kerken
De oudste kerk van het dorp is de Nicolaaskerk. Deze zaalkerk uit 1668 is gebouwd op de fundamenten van de oude kloosterkapel. In 1816 is de kerk en in 1896 de kerktoren met transept gewijzigd en vernieuwd. De kerk was oorspronkelijk gewijd aan Nicolaas van Myra.
Daarnaast is in het dorp nog een kerkklooster gevestigd; officieel het Russisch Orthodox Klooster genoemd. Het is gevestigd in de voormalige gereformeerde kerk, die in 1889 werd gebouwd. Het klooster heeft de kerk sinds 1999 in gebruik.
Molen
Van 1855 tot 1984 stond de Vogelhoek ten oosten van Hemelum de Vogelhoeksmolen. Deze poldermolen werd in 1949 buiten gebruik genomen en werd in 1984 verplaatst naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.
Sport
Naast de Watersportvereniging De Swaeikom en de zeilschool De Morra heeft het dorp ook nog de sloeproeivereniging Ceres, een biljartvereniging en een ijsclub.
Cultuur
Het dorp kent de toneelvereniging Nea Rest en een eigen dorpskrant.
Onderwijs
Het dorp heeft een eigen basisschool, De Barte geheten.
Geboren
- Liuwe Tamminga (1953), organist en klavecinist
- Theunis Piersma (1958), bioloog, hoogleraar en onderzoeker
Overleden
- Hans Oud (1919-1996), ingenieur, architect en publicist.
- Hans van den Doel (1937-2012), econoom en politicus
Externe link
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Hemelum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |