Petrus Camper

Camper kreeg in 1749, onderweg van Parijs naar Genève, bericht dat hij was benoemd in de leerstoel wijsbegeerte aan de universiteit van Franeker. Enkele weken later kwamen daar ook nog benoemingen in die der anatomie en chirurgie bij. Vanwege zijn studiereis door Zwitserland en ziekte kon hij niet eerder dan 28 april 1750 aan deze taken beginnen. Rond 1751 werd hij gekozen tot Fellow van de Royal Society.

Tibout Regters - De anatomische les van Petrus Camper. Amsterdam Museum

Camper vertrok naar het Athenaeum Illustre in Amsterdam (1755-1761), en betrok een pand in de Warmoesstraat. Hij deed onderzoek naar de oorzaak van liesbreuken, naar de knieschijf en de beste schoen. Een van zijn leerlingen was David van Gesscher. Camper zou per jaar 200 lijken, die hij van het Amsterdamse Binnengasthuis betrok, hebben ontleed om de doodsoorzaak vast te stellen.[4]

In 1756 trouwde hij met Johanna Bourboom, de rijke weduwe van een burgemeester uit Harlingen, voorheen zijn patiënt.[5] Het paar kreeg vier zonen:

• Petrus Everardus (6 maart 1757-1803),
• Jacobus (24 maart 1758-1813),
• Adriaan Gilles (31 maart 1759-1820) en
• Gerbrand Jacob (2 november 1760), die jong overleed.[6]

Omdat zijn vrouw terug wilde naar Friesland betrok hij opnieuw Klein-Lankum bij Franeker. In zijn afscheidsrede deelde hij mede dat hij meer dan 50 lichamen in het openbaar had ontleed, waaronder een negerjongetje van twaalf jaar. Zijn ervaring voerde tot de publicatie van Demonstrationum anatomico-pathologicarum (1760-1762).

In 1763 werd hij benoemd aan de universiteit in Groningen en doceerde fysiologie, verloskunde, farmacologie, chirurgie en gerechtelijke geneeskunde. Camper was een groot spreker en verluchtigde zijn colleges met eigen tekeningen. Het aantal afgestudeerde studenten nam snel toe. Een van zijn studenten was de patriot François Adriaan van der Kemp, die Camper raadpleegde toen hij last kreeg van zijn rug. Camper was de eerste die een chirurgische polikliniek opende. Hij publiceerde over de inenting tegen pokken, en hij was deskundig op het gebied van de bestrijding van de runderpest (vroeger ook wel veepest), die in 1768 op het platteland woedde. Camper werkte samen met Wouter van Doeveren en bouwde daarbij voort op de resultaten van Geert Reinders, die experimenteel onderzoek aan deze ziekte gedaan had.

Petrus Camper rond 1780

Hoofdafmetingen volgens Petrus Camper

In 1773 nam Camper afscheid als hoogleraar in Groningen en ging thuis onderzoek doen naar de overeenkomsten in skeletten van gewervelden, zowel mens als dier, waarmee hij een van de grondleggers werd van de zoölogie. Hij deed ook zeer succesvol mee aan wetenschappelijke prijsvragen. Als orangist kwam hij de gelegenheid de menagerie van stadhouder Willem V te bestuderen. In 1774 werd een olifant, afkomstig uit de stadhouderlijke menagerie per trekschuit naar Klein-Lankum vervoerd. In 1777 correspondeerde hij met David van Gesscher over het voordeel der Doorsneede van de Schaambeenderen, om, met behoud van het leven beide van moeder en kind, moeijelyk geklemde hoofden te redden: en de Keizerlyke sneede, of den haak, te vermyden en borstkanker.[7] In 1777[8] was Camper de eerste die de resten van een orang-oetang onderzocht, eveneens afkomstig uit de stadhouderlijke dierentuin.[9][10] Nadat hij acht dieren had ontleed, publiceerde hij in 1782 zijn laatste verhandeling, een standaardwerk tot ver in de 19e eeuw. Camper concludeerde op grond van zijn anatomisch onderzoek aan apen dat Galenus zijn anatomie van de mens had gebaseerd op de autopsie van Orang-oetans, een voor die tijd opzienbarende conclusie.[11] Bij een onderzoek naar de kop van een walvis, die was gevonden in de Sint Pietersberg, zat Camper ernaast, Het bleek een reptiel, de Mosasaurus te zijn.

Camper was een scherp criticus van Linnaeus en Buffon vanwege de door hen veroorzaakte chaos in de naamgeving van de grote apen.[12] In 1787 deed hij onderzoek op twee schedels van de vrijwel uitgestorven Javaanse neushoorn.

Camper deed onderzoek naar antropologische kenmerken en vergelijkende anatomie.[13] In een geruchtmakende publicatie onder de titel Redevoering over den oorsprong en kleur der zwarten ... had Camper de traditionele opvatting dat de zwarte huidskleur van de neger een teken van inferioriteit was naar het rijk der fabelen verwezen.[14] De huidskleur van Adam en Eva kon niet worden vastgesteld.[15]

Petrus Camper had een belangrijk aandeel in het concept van de gelijkheid van Vertebrata en zijn grafische verbeelding maakte grote indruk op Denis Diderot en Johann Wolfgang Goethe. Hij bestreed de opvattingen en tekeningen van Bernhard Siegfried Albinus. Camper had grote invloed op het werk van Georges Cuvier en Louis-Jean-Marie Daubenton. In 1778 kwam Samuel Thomas von Sömmerring bij hem thuis op bezoek. Camper wordt een paar keren vermeld in Kants "Kritik der Urteilskraft" uit 1791.

Stadhuis van Workum

Camper werd bestuurlijk actief in 1762 als volmacht voor Idaarderadeel naar de Friese Staten. In 1776 kreeg hij ruzie met Carel George van Wassenaer Obdam over het herstel van de zeedijken, een kostbaar project naar zijn mening. In 1779 verhuisde hij naar de Eewal in Leeuwarden.[16] In 1782 vertegenwoordigde hij Ferwerderadeel en IJlst. In november 1782 is hij benoemd tot burgemeester van Workum.[17] Het stadje had destijds vier burgemeesters, die een keer per week vergaderden.[18] Vanwege zijn drukke werkzaamheden was Camper waarschijnlijk vaak absent, maar zeker aanwezig bij belangrijke benoemingen. Hij werd afgevaardigde naar de Admiraliteit van Friesland.

Camper was een exponent van het stadhouderlijk stelsel, dat heftig werd bekritiseerd onder stadhouder Willem V. In 1783 verzette Camper zich tegen de voorstellen van Court Lambertus van Beyma om de stadhouder niet langer voordrachten te zenden, en een roulatiesysteem op te zetten voor belangrijke functies in de Provinciale Staten en bij de Admiraliteit. In maart 1785, toen een omslag nabij leek, bleek hij samen met Charles Bigot voor het invoeren van meer democratie te zijn. Dit keer steunde Van Beyma.[19] Hij stemde in het najaar voor het aan scherpen van de stadsregeringsreglementen, zodat niet-gereformeerden buiten de vroedschap konden worden gehouden en in september 1786 voor de beperking van censuur en vrijheid van vergadering.[20] In maart 1787 werd hij door de Gedeputeerde Lamoraal Rengers als onbetrouwbaar gekwalificeerd; Camper was volledig van mening veranderd.[21] In september 1787 liet hij zijn verzameling fossielen in veiligheid brengen. De mineralen, waaronder een meteoriet uit Siberië, liet hij waar ze waren. Na de Pruisische inval werd hij benoemd tot voorzitter van het Hof van Holland of de Raad van State en sprak de prins en de prinses een klein uur met warme woorden toe. Hij gaf te kennen dat gevaarlijke personen zouden moeten worden verbannen.[22] Petrus Camper was betrokken bij het opstellen van de Acte van Garantie in 1788.

Eerste tekening van het hunebed G1 door Petrus Camper uit 1768

In 1747 tekende hij de neushoorn Clara. Als regelmatige bezoeker tekende Camper de twee olifanten "Hans en Parkie" in de menagerie van de stadhouder Willem V.[23] Camper kon goed overweg met timmergereedschap en de draaibank, een nuttige vaardigheid die hij ook als medicus inzette. Bovendien was hij actief als beeldhouwer. Al in een vroeg stadium maakte hij een reeks van terracotta modellen, beïnvloed door de theorieën van Johann Joachim Winckelmann. Rond 1780 nam hij les van Anthony Ziezenis en de Franse beeldhouwer Étienne-Maurice Falconet.[24] Camper is rond 1781 geportretteerd door Wilhelmina van Pruisen, nadat hij een van haar dochters met succes tegen de pokken had ingeënt.[24] In Amsterdam was hij beschermheer van de stadstekenacademie en hield evenals Cornelis Ploos van Amstel redevoeringen in Felix Meritis. Camper maakte tien tekeningen van hunebedden van groot documentair belang. Tijdens een verblijf in Düsseldorf ontmoette hij de schilder Adriaan de Lelie en raadde hem aan om zich in Amsterdam als portretschilder te vestigen.[25]

Ten tijde van de Verlichting en sinds de oprichting van burgergenootschappen waren prijsvragen in iedere stad populair. Rond 1782 was hij de initiatiefnemer van een prijsvraag voor het ontwerp van het stadhuis van Groningen.[26] Ook de 17-jarige Bilderdijk deed mee.[27] Camper trad op als beoordelaar van de inzendingen. De winnaar werd Jacob Otten Husly.

Aan het eind van zijn leven kreeg hij pleuritis. Camper dronk een stevig glas champagne en stierf.[28] Hij werd in Leiden in de Pieterskerk begraven. Zijn zoon schreef in 1791 een levensschets en gaf het werk van zijn vader postuum, deels in Parijs uit. In 1811 was Klein-Lankum nog steeds als anatomisch, geologisch en mineralogisch kabinet ingericht.[29] Rond 1830 is het gesloopt. De daar gehuisveste collectie die bekendstond als Museum Camperianum, het museum van de Campers (meervoud!), was inmiddels rond 1820 door koning Willem I van de erven Camper gekocht en aan de Groninger universiteit geschonken.[30] Een deel van die collectie, ook genaamd het "Kabinet van Camper", is verloren gegaan bij de brand van het Academiegebouw in 1906.