Eurovisiesongfestival

Het Eurovisiesongfestival is sinds 24 mei 1956 een jaarlijkse presentatie en competitie van liedjes en wordt uitgezonden op televisie door heel Europa; sinds 1967 wordt het festival ook in landen buiten Europa uitgezonden. Verder is het festival op het internet te volgen. Het festival heeft de naam te danken aan het Eurovision TV Distribution Network, een onderdeel van de Europese Radio-unie (EBU). Aan het songfestival kan ieder actief lid van de EBU meedoen, waardoor ook enkele landen die net buiten Europa liggen mee kunnen doen.[1] Het betreft landen in Noord-Afrika, Het Midden-Oosten en West-Azië. Sinds 2015 doet ook Australië mee aan het festival ondanks het feit dat het geen lid is van de EBU.

Eurovisiesongfestival
Genremuziek
Presentatieverschilt per jaar
Land van oorsprongleden van de EBU
TaalEngels en Frans
Uitzendingen
Start1956
Afleveringen64
Netwerk of omroeptelevisie
radio
internet
Website
Portaal    Eurovisiesongfestival
De lidstaten van de EBU

Openingsmuziek

Voordat het Eurovisiesongfestival begint wordt het officieel geopend met de prelude van het door Marc-Antoine Charpentier gecomponeerde Te Deum.

Grote Vijf

Een aantal landen komt, onafhankelijk van hun eindplaats in de finale van het voorgaande festival, automatisch in de finale. Deze landen hoeven dus niet aan te treden tijdens een van de halve finales.

Bij de oprichting van de zogenoemde Grote Vier in 2000 bestond die uit Frankrijk, Duitsland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Zij danken hun gegarandeerde finaleplaats aan hun financiële steun aan het festival. In 2011 werd het terugkerende land Italië aan dit gezelschap toegevoegd, waardoor de Grote Vier, de Grote Vijf werd.

In 2015 mocht Australië, waar het Eurovisiesongfestival wordt uitgezonden en populair is, ter ere van het zestigjarig jubileum van het festival meedoen aan het Eurovisiesongfestival. Het land nam direct plaats in de finale. Australië zou aanvankelijk alleen een volgende keer mogen meedoen als ze in 2015 zouden winnen. Hoewel ze vijfde werden, deden ze vanaf dat jaar toch telkens mee. Nu moest het land echter wél eerst in de halve finale aantreden. Desondanks heeft het land toch elke keer de finale gehaald.

Geschiedenis

Het eerste festival: 1956

Het eerste songfestival, gebaseerd op het Italiaanse Festival van San Remo, was een geesteskind van de EBU. Het eerste festival vond plaats in 1956, toen zeven landen meededen, ieder met twee liedjes. Twee landen, Denemarken en Oostenrijk, werden gediskwalificeerd omdat hun aanmelding te laat binnenkwam. Het Verenigd Koninkrijk koos ervoor niet mee te doen, omdat daar al het Festival of British Popular Songs werd georganiseerd.

Refrain, gezongen door Lys Assia, die gastland Zwitserland vertegenwoordigde, was het winnende lied van het allereerste Eurovisiesongfestival.

Nederland had de eer het allereerste lied ooit op het Songfestival te mogen brengen. Het was De vogels van Holland gezongen door Jetty Paerl.

1957-1959

In 1957 kwamen de drie "verloren landen" erbij, de komende jaren nog twee.

Noorwegen wilde ook meedoen in 1959, maar heeft zich uiteindelijk teruggetrokken.

1960-1969

Al snel groeide het aantal deelnemende landen verder. De volgende landen debuteerden in de jaren zestig:

In 1968 werd het festival voor het eerst in kleur uitgezonden.

In 1969 was het de eerste en enige keer dat er meerdere landen tegelijk hadden gewonnen: Frankrijk, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

1970-1979

De volgende landen debuteerden in de jaren zeventig:

Sommige landen trokken zich weer terug. Denemarken deed tussen 1966 en 1978 niet mee omdat de Deense omroep het festival een toonbeeld van slechte smaak vond. In 1970 trokken de andere Scandinavische landen, Oostenrijk en Portugal zich eenmalig terug na het debacle van 1969, toen er op het festival in Madrid vier winnaars waren. Datzelfde festival werd geboycot door Oostenrijk, vanwege het regime van dictator Franco in Spanje. In 1976 wilde Liechtenstein meedoen, maar omdat het land niet over een eigen nationale omroep beschikt kon dat niet doorgaan.

Eerst waren het vooral de traditionele chansons die het goed deden op het festival. In 1974 won de Zweedse groep ABBA met Waterloo (en werd daarna wereldberoemd) en de intrede van popgroepen, en daarmee een stuk modernisering, was een feit. Waterloo werd in 2005 in het Deense Kopenhagen gekozen tot beste songfestivalhit aller tijden.

Het festival in 1971 in Dublin zou in eerste instantie in Zwart-Wit worden uitgezonden, maar de BBC had genoeg geld om voor Ierland het festival uit te zenden in kleur.

Na het festival van 1979 trok Monaco zich terug uit het festival. De eerstvolgende keer dat het land weer meedeed was 25 jaar later, in 2004.

1980-1989

In de jaren tachtig kwamen er ook weer nieuwe landen bij:

Marokko debuteerde in 1980 en eindigde op de voorlaatste plaats met 7 punten. Hierna keerde Marokko nooit meer terug naar het festival.

1990-1999

In de jaren negentig kwamen er wederom landen bij:

In 1992 waren er uiteindelijk 23 deelnemers, toen er zich nieuwe ontwikkelingen voordeden. Joegoslavië, of wat daarvan overbleef, zou voor de laatste keer deelnemen in 1992 met de zangeres Extra Nena. Op dat moment waren Slovenië en Kroatië reeds onafhankelijk en zonden het festival zelfstandig uit.

Een flinke groep Oost-Europese landen die lid waren geworden van de EBU, wilde meedoen. Omdat 30 of meer landen op het songfestival iets te veel van het goede was, werd er na een proef met een voorronde voor "nieuwe" landen in 1993 in Ljubljana besloten tot een nieuw systeem, waarbij de landen die in de onderste posities eindigden - dit wisselde door de jaren heen tussen 5 en 8 landen - een jaar moesten overslaan. Voor België leverde dit meteen in 1994 al een jaar bankzitten op, vanwege de laatste plaats voor Barbara Dex. In 1995 trof Nederland hetzelfde lot, doordat Willeke Alberti het jaar daarvoor flink onderuit was gegaan met de 23e plaats van 25 deelnemers.

In 1993 deden Kroatië, Slovenië en Bosnië en Herzegovina voor het eerst als onafhankelijke landen mee, en in 1994 volgden Litouwen, Estland, Roemenië, Polen, Rusland, Slowakije en Hongarije, enkele jaren later gevolgd door Macedonië.

In 1993 was het tevens het laatste jaar dat Luxemburg, 5-voudig winnaar van het Eurovisiesongfestival, zou deelnemen aan het festival, daar het niet zeker meer wist of het aan de financiële verplichtingen zou kunnen voldoen wanneer het het festival zou winnen. Dit mag vreemd klinken aangezien Luxemburg een van de rijkste staten ter wereld is, maar de Luxemburgse omroep die de publiekeomroepfunctie heeft, RTL Tele Letzebuerg is - ondanks dat het onderdeel is van de grootste commerciële televisiegroep van Europa, maar van zeer bescheiden omvang. Italië liet het na 1997 (na al enkele jaren te hebben overgeslagen) afweten. De reden hiervoor is nooit officieel aangegeven, maar de nieuwe regel dat alle landen het festival voortaan live moesten uitzenden en de beperkte reclamemogelijkheden zouden hierbij een rol kunnen hebben gespeeld. Daarbij is het songfestival bij het Italiaanse publiek vrij onbekend en verre van populair. Het is daarom voor de Italiaanse omroep RAI commercieel veel minder interessant dan het nationale San Remo-festival.

Overigens werd het afvalsysteem na enkele jaren tijdelijk (1997-2001) vervangen door een systeem waarbij de landen met het laagste puntengemiddelde over de laatste vijf jaar afvielen. In 1996 was er een interne voorronde waaraan alle landen die dat wensten mee mochten doen. Toen echter Duitsland, een van de grootste financiële ondersteuners van het festival, hierbij afviel werd besloten dat de vier landen die het meest bijdragen (naast Duitsland ook Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) elk jaar mochten deelnemen, ongeacht hun resultaten. Deze regel werd overigens pas in 1999 van kracht en geldt nog steeds, maar kwam in het geding na het festival van 2005 toen deze landen de vier slechtste resultaten behaalden.

Vanaf 1997 ging het songfestival verder met zijn tijd mee. Beslisten hiervoor de jury's (bestaande uit een mix van vakmensen en mensen die juist niets met de muziekwereld te maken hadden) over de te geven punten, vanaf nu waren het de mensen thuis die door middel van televoting per telefoon, en later ook per sms, de winnaar konden aanduiden. In 1997 kon dit in slechts vijf landen, maar in 1998 deden bijna alle deelnemende landen hieraan mee, en sinds 2004 is televoting verplicht in alle landen.

2000-2009

De volgende landen debuteerden in het eerste decennium van de 21e eeuw:

In 2004 was er opnieuw een golf van nieuwe deelnemers en ook Monaco kwam na een lange afwezigheid weer terug. Om dit mogelijk te maken werd het reglement grondig herzien. Voortaan zou er een voorronde komen, enkele dagen voor het festival, waaruit de 10 beste liedjes zouden doorstoten naar de grote finale. De landen die het voorafgaande jaar bij de beste 10 waren geëindigd kregen gegarandeerde toegang tot de finale.

Het festival van 2004 werd gehouden op 12 en 15 mei in de Turkse stad Istanboel en gepresenteerd door Meltem Cumbul en Korhan Abay. Winnares was de Oekraïense zangeres Ruslana met Wild dances. Opvallend is dat sinds de winnaar bepaald wordt door televoting, het visuele aspect, of de act, meer dan ooit van belang lijkt te zijn. 2004 was wat dat aangaat geen uitzondering: het winnende nummer werd gebracht met een wervelende dansshow. Nederland en België eindigden op dit songfestival in de lagere regionen (respectievelijk 20e en 22e plaats op 24 deelnemers in de finale) en moesten derhalve in 2005 aan de voorronde deelnemen.

Het festival in 2005 vond plaats in Kiev op 19 en 21 mei. Het was meteen ook een jubileum, namelijk het 50ste Eurovisiesongfestival. Het evenement werd gewonnen door de Griekse Helena Paparizou met het nummer My number one. Wederom waren er nieuwe deelnemende landen (zie boven). Hongarije was na een afwezigheid van 7 jaar weer terug. Libanon zou eigenlijk het derde debuterende land zijn, met het hooggeprezen Franse liedje Quand tout s'enfuit met zangeres Aline Lahoud, maar Libanon wilde het liedje van Israël niet uitzenden omdat de Libanese omroep hier wettelijk niet toe gerechtigd is (zie ook: Libanon en het Eurovisiesongfestival). Volgens de reglementen echter moeten de deelnemende landen alle andere bijdragen uitzenden, zowel in de halve finale als in de finale. Ook Tsjechië zou voor het eerst deelnemen, maar liet reeds voor de diskwalificatie van Libanon verstek gaan. Daardoor was het aantal deelnemers uiteindelijk 39, een recordaantal.

Op 22 oktober 2005 was er een 2,5 uur durende jubileumuitzending 50 jaar Eurovisiesongfestival vanuit Kopenhagen, waarbij enkele ex-deelnemers waaronder Johnny Logan en Dana International optraden. De Zweedse groep ABBA won dit festival met hun lied Waterloo. Waterloo was in 1974 het winnende liedje van het Eurovisiesongfestival.

Ook in 2006 in Athene was er een debuterend land: Armenië. Dat land scoorde meteen een 8e plek en daarmee een direct ticket naar de finale van 2007. Winnaar werd de Finse band Lordi. Dit was de eerste keer dat Finland het festival won. Georgië zou dit jaar tevens een nieuwkomer zijn, maar de Georgische omroep gaf aan niet te kunnen voldoen aan de participatiekosten van € 50 000. Oostenrijk trok zich in 2006 terug omdat men het festival niet meer vindt passen bij de huidige Oostenrijkse muziekwereld. Voor meer over dit festival van 2006, zie: Eurovisiesongfestival 2006.

In 2007 deed Georgië wel mee. Ook Tsjechië (zie ook: Tsjechië en het Eurovisiesongfestival) debuteerde in 2007. In 2007 kwamen ook Oostenrijk en Hongarije terug op het podium in Helsinki. Voor 2008 toonde San Marino interesse om te debuteren. Italië wilde in 2008 na 10 jaar afwezigheid terugkeren. In 2007 won Servië het Eurovisiesongfestival. Op deze manier bleef de traditie van de 21e eeuw overeind: telkens won een land voor de eerste keer.

De editie van 2008 vond plaats in Belgrado, Servië. Voor het eerst in de geschiedenis werden er twee halve finales gehouden: de eerste op dinsdag 20 mei, de tweede op donderdag 22 mei. De finale werd gehouden op 24 mei en werd gewonnen door Rusland. Zanger Dima Bilan, die al eerder namens Rusland meedeed, won met het nummer Believe.

Voor de editie van 2009 in Moskou werd opnieuw een jury ingevoerd, die voor de helft van het totale aantal punten ging meetellen (de andere helft blijft het resultaat van televoting). Winnaar werd Alexander Rybak. Met Fairytale haalde hij 387 punten, de hoogste score tot er in 2016 een nieuwe puntentelling kwam waarbij landen twee keer 12 punten mogen uitdelen.

2010-2020

Australië deed op het Eurovisiesongfestival in 2015 voor het eerst mee.

2010 - Het optreden van Spanje werd tijdens de door Jimmy Jump verstoord, een Spanjaard die erom bekendstaat grote publieke evenementen te verstoren. Bij het songfestival ging hij tussen de dansers zitten en deed met de act mee. Al snel werd hij van het podium verwijderd. Als gevolg hiervan werd aan het einde van de reeks liedjes een herkansing voor de Spaanse inzending toegestaan. Jump kreeg voor deze verstoring een boete van 15.000 Noorse kronen. De uiteindelijke winnaar van het Eurovisiesongfestival 2010 was Lena voor Duitsland.

2011 met 43 landen - Italië keerde na 13 jaar afwezigheid terug. Ook Hongarije, Oostenrijk en San Marino keerden terug. 43 landen was een evenaring van het record uit 2008. Voor de eerste keer werd van een vertigoshot gebruikgemaakt, tijdens de opening.

2012 met 42 landen - Polen en Armenië waren afwezig, maar Montenegro was er voor het eerst sinds 2009 weer bij. De inzending van Zweden, Loreens Euphoria, won deze editie. Voor het eerst werd het vertigoshot tijdens een optreden gebruikt, de groep Izabo uit Israël.

2013 met 39 landen - Deze editie werd gewonnen door Denemarken met het nummer Only teardrops van Emmelie de Forest.

2014 met 37 landen - Oostenrijk won met Conchita Wurst en diens Rise like a phoenix.

2015 met 40 landen - Er deden drie landen meer mee dan met de editie van het jaar daarvoor. Het motto Building Bridges werd in praktijk gebracht door het uitnodigen van Australië dat jaar. Verder keerde Tsjechië voor het eerst sinds 2009 terug naar het liedjesfestijn terwijl Oekraïne voor het eerst sinds 2003 niet deelnam. Cyprus en Servië namen na een jaar van afwezigheid ook weer deel. China zond het festival voor de eerste keer uit. Zweden won met het lied Heroes, gezongen door Måns Zelmerlöw.

2016 met 42 landen - Er zouden eerst 43 landen meedoen, maar Roemenië werd een paar weken voor het festival gediskwalificeerd. Portugal trok zich terug en Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Kroatië en Oekraïne maakten hun rentree. Australië keerde terug als reguliere deelnemer, waardoor het deze keer in een halve finale moest strijden om een finaleplaats te bemachtigen. Het werd in de finale werd tweede. Winnaar werd Oekraïne, met het door Jamala gezongen lied 1944.

2017 met 42 landen - De Russische zangeres Joelia Samojlova kreeg een inreisverbod voor Oekraïne opgelegd, omdat zij na de annexatie van de Krim in 2014 een concert op het schiereiland de Krim had gegeven, terwijl ze daar vanuit Rusland was binnengekomen, wat voor Oekraïne illegaal is. Vanwege dit incident trok Rusland zich terug, Bosnië en Herzegovina daarna ook. Portugal en Roemenië deden wel mee, waardoor de teller weer op 42 landen kwam. De winnaar van 2017 werd Portugal, met Amar pelos dois van Salvador Sobral.

2018 met 43 landen - Rusland keerde terug op het festival na het verbod op deelname van Joelia Samojlova in 2017. Israël won het festival voor de vierde keer.

2019 met 41 landen - Ondanks dat Oekraïne een kandidaat geselecteerd had, trok het land zich terug. Nederland won het festival, na 44 jaar, voor de vijfde keer, dankzij Duncan Laurence en zijn song Arcade.

2020 met 41 landen - Deze editie van het songfestival werd afgelast wegens de coronapandemie.

Regels

Aantal liedjes

Behalve bij het eerste festival, toen slechts zeven landen deelnamen, dingt per land één liedje mee. Vanwege een groeiend aantal potentiële deelnemers is sinds 1993 gezocht naar verschillende manieren om het aantal deelnemers te beperken, zodat ook de landen uit het voormalige Oostblok, die zich vanaf dat jaar aanmeldden, mee konden doen zonder dat het programma te lang werd. Een liedje mag niet langer duren dan drie minuten.

Uitvoerende(n)

Het huidige reglement geeft aan dat per land maximaal zes uitvoerders op het podium mogen staan. Die moeten uiterlijk op 31 december van het jaar van deelname minimaal 16 jaar oud zijn. Er is geen restrictie voor wat betreft hun nationaliteit, zodat bijvoorbeeld de Canadese Céline Dion Zwitserland kon vertegenwoordigen. Ook enkele kleinere landen, zoals Monaco en Luxemburg, namen vaak hun toevlucht tot buitenlandse artiesten. In de periode van 1973 tot en met 1976 en vanaf 1999 is het toegestaan in elke willekeurige taal te zingen. Veel landen kiezen sindsdien voor het Engels omdat men vindt dat men in deze taal het publiek beter kan bereiken.

Artiesten die meer dan eenmaal deelnamen zijn: Lys Assia (Zwitserland), Fud Leclerc (België), Bob Benny (België), Jacques Raymond (België), Louis Neefs (België), Peter, Sue & Marc (Zwitserland), Sandra Reemer (Nederland), Maggie MacNeal (Nederland), Anne-Marie David (Luxemburg / Frankrijk), Corry Brokken (Nederland), Edsilia Rombley (Nederland), Carola (Zweden), Jahn Teigen (Noorwegen), Domenico Modugno (Italië), Hot Eyes (Denemarken), Dana International (Israël), Elena Paparizou (Griekenland), Ireen Sheer (Duitsland / Luxemburg), Katja Ebstein (Duitsland), Lena Meyer-Landrut (Duitsland), Kirsti Sparboe (Noorwegen), Romuald (Luxemburg / Monaco), Tommy Seebach (Denemarken), Udo Jürgens (Oostenrijk), Şebnem Paker (Turkije), Wind (Duitsland), Chiara Siracusa (Malta), Karolina Gočeva (Macedonië), Ich Troje (Polen), Anna Vissi (Griekenland / Cyprus), Evridiki (Cyprus), Elpida (Griekenland/Cyprus), Koit Toome (Estland), Omar Naber (Slovenië), Cliff Richard (Verenigd Koninkrijk), Selma Björnsdóttir (IJsland), Charlotte Perrelli (Zweden), Dima Bilan (Rusland), Gigliola Cinquetti (Italië), Feminnem (Bosnië-Herzegovina / Kroatië), The Swarbriggs (Ierland), Johnny Logan (Ierland), Linda Martin (Ierland), Kaliopi (Macedonië), Sakis Rouvas (Griekenland), Niamh Kavanagh (Ierland), Jedward (Ierland), Valentina Monetta (San Marino), Laura Põldvere (Estland), SunStroke Project (Moldavië), Vicky Leandros (Luxemburg), Alexander Rybak (Noorwegen), Waylon (Nederland), Serhat (San Marino), Sergej Lazarev (Rusland) en Zdob și Zdub (Moldavië).

Landen die mogen deelnemen

Reeds deelgenomen

Voormalige landen die hebben deelgenomen

  •  Joegoslavië: van 1961 tot en met 1992 deelgenomen (daarna onafhankelijke deelnames van Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Noord-Macedonië, en Servië en Montenegro).
  •  Servië en Montenegro: in 2004 en 2005 deelgenomen (sinds 2007 nemen Servië en Montenegro deel als onafhankelijke staten).

Nog nooit deelgenomen

Onderstaande landen zijn alle volwaardig of geassocieerd lid van de EBU en kunnen dus deelnemen aan het festival, indien ze voldoen aan alle voorwaarden, maar deden dit vooralsnog niet.

Jury

Een internationaal proces

De winnaar van het festival wordt bepaald door het geven van punten door ieder deelnemend land aan hun tien favoriete liedjes. Elk land geeft de punten verplicht door middel van 50% televoting en 50% vakjury's. De deelnemers treden hiertoe twee keer op, één keer voor de vakjury's en één keer voor de tv-kijkers. Iedere kijker kan telefonisch op het liedje van zijn of haar voorkeur stemmen. Deelnemende landen mogen niet op zichzelf stemmen. Ook de vakjury's mogen geen punten geven aan hun eigen land. De kritiek hierop is dat de stemmen van kleine landen net zo zwaar wegen als van grote landen terwijl er minder mensen hebben gestemd. Van 1975 tot en met 2015 gaf elk land een set van 1 t/m 8, 10 en 12 punten, vanaf 2016 zijn dit twee sets punten. Voor 1975 waren er verschillende manieren waarop de punten werden verdeeld.

De presentatoren roepen de juryvoorzitter van elk land via een satellietverbinding op. Deze geeft de punten door. Tot en met 2003 herhaalden de presentatoren de punten in het Frans en Engels, via de vaste structuur land, aantal punten. Dat gebeurde eerst in de taal waarin de punten werden gegeven en vervolgens opnieuw in de andere taal. In 2004 en 2005 herhaalden de presentatoren de punten alleen in de andere taal dan waarin de punten zijn gegeven. Om de duur van de puntentelling te beperken wordt sinds 2006 slechts de top drie en sinds 2016 slechts de winnaar van de vakjury door de woordvoerder van de vakjury gegeven. De overige punten verschijnen direct op het score-overzicht. Daarna verschijnen de punten van de televoting op het score-overzicht. Hiertoe worden door de presentator de landen genoemd in de volgorde van het aantal punten dat ze van de vakjury hebben gekregen. Degene die de minste punten heeft gekregen wordt als eerste genoemd en degene met de meeste punten van de vakjury als laatste.

Landnamen

Bij het noemen van de punten hanteert men een internationale Engelse of Franse naam voor het land. Sinds 1997 is het verplicht om Nederland in het Engels als 'The Netherlands' aan te duiden. Dit om verwarring tussen 'Poland' en 'Holland' te voorkomen. Noord-Macedonië moest tot en met 2018 vanwege een meningsverschil met Griekenland aangeduid worden met zijn toenmalige volledige naam, de "Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië" (Former Yugoslav Republic of Macedonia).

Nul punten

Het komt zelden voor dat een deelnemend land zonder punten blijft. Indien dit wel gebeurt, wordt dit aangeduid met de term nul points. Onder andere de volgende landen behaalden nul points:

  • In 1962 kregen De Spelbrekers geen punt voor Nederland; een jaar later bleef Annie Palmen met lege handen zitten.
  • De Belg Fud Leclerc kreeg geen punten voor zijn inzending in 1962. Ook Lize Marke kreeg in 1965 niets voor haar Belgische inzending.
  • In 1962 bleven naast voor België en Nederland de punten ook uit voor Oostenrijk en Spanje.
  • In 1978 bleef Jahn Teigen puntloos voor Noorwegen.
  • Oostenrijk kreeg zowel in 1988 als in 1991 en 2015 geen enkel punt.
  • In 2003 kreeg het duo Jemini voor het Verenigd Koninkrijk "nil points", wat voor consternatie in eigen land zorgde. Het duo overwoog als 'Nil Points' verder te gaan.
  • Piero Esteriore & The Musicstars konden in de halve finale van 2004 in Istanboel geen punten bemachtigen voor Zwitserland.
  • Gipsy.cz kon in de eerste halve finale van 2009 in Moskou geen punten bemachtigen voor Tsjechië.
  • In 2015 kreeg zowel Ann Sophie als The Makemakes geen enkel punt. In de enige finale tot op heden waarin een zevenentwintigste plek mogelijk was, werd zodoende een gedeeld zesentwintigste plaats behaald. Ook was het voor het eerst dat het organiserende land nul punten kreeg.

Er zijn in totaal 36 liedjes geweest die geen punten hebben gekregen. Noorwegen en Oostenrijk overkwam dit allebei vier keer en die zijn daarmee recordhouders.

Organisatie

De eer van het organiseren van het Eurovisiesongfestival gaat naar de winnaar van het voorgaande jaar. Uitzondering hierop waren de festivals van 1957, 1960, 1963, 1972, 1974 en 1980.

De festivalfinale wordt half mei (maar in vroeger jaren ook wel begin mei of eind mei of in maart of april) op zaterdagavond om 21 uur Midden-Europese Tijd live uitgezonden. Bij landen met West-Europese Tijd is dit dan om 20.00 uur en in landen met Oost-Europese Tijd om 22.00 uur. Het festival van 2012 in Azerbeidzjan werd door het lokale tijdsverschil van 3 uur met de Midden-Europese tijd daar daadwerkelijk uitgezonden op zondagnacht vanaf 0.00 uur waarbij de puntentelling en de winnaar pas ver na 3 uur plaatselijke tijd bekend werden. De later ingevoerde halve finales starten eveneens om 21 uur, op dinsdag en donderdag.

Soms wordt gesuggereerd dat sommige landen kansloze deelnemers sturen omdat de kosten van het songfestival voor de organiserende omroep te hoog zouden zijn. Vele popgroepen en -zangers begonnen hun carrière met deelname aan het songfestival.

Prijzen

Naast het winnen van het Eurovisiesongfestival zijn er sinds 2002 nog de Marcel Bezençon Awards te winnen, vernoemd naar de bedenker van het festival.

  • Press Award - bepaald door de geaccrediteerde media en pers.
  • Artistic Award - bepaald door de commentators van de deelnemende landen (tot en met 2009 door de oud-deelnemers van het festival)
  • Composer Award - bepaald door de componisten en tekstschrijvers van de liedjes van het betreffende jaar

Op internet worden diverse officieuze prijzen uitgereikt. De bekendste zijn de Barbara Dex Award (voor slechtste kleding) en de Alexandra Award (voor slechtste uitspraak).

Winnaars

Het Eurovisiesongfestival is zeven keer gewonnen door Ierland, dat daarmee recordhouder is. Zweden won zes keer. Frankrijk, Luxemburg, Nederland en het Verenigd Koninkrijk wonnen elk vijf keer.

België won het festival in 1986, met J'aime la vie van Sandra Kim. Nederland won met Net als toen door Corry Brokken (1957), Een beetje door Teddy Scholten (1959), De troubadour door Lenny Kuhr (1969, gedeelde winst), Ding-a-dong door Teach-In (1975) en Arcade van Duncan Laurence (2019). Aan het winnende liedje van Dana in 1970, All kinds of everything, werkte het orkest o.l.v. Dolf van der Linden mee en in 1985 wonnen de Noorse Bobbysocks met La det swinge, een Eddy Ouwens-productie met een choreografie van Donald Jones. In 2001 won de Estse groep Tanel Padar, Dave Benton & 2XL het liedjesfestival met Everybody. Benton is een geboren Arubaan en zorgde hiermee toch voor Nederlands succes. Estland was dat jaar de eerste voormalige Sovjetrepubliek die het festival won.

Van de landen die al meer dan 25 jaar meedoen wachten Cyprus, Malta en IJsland nog altijd op hun eerste overwinning.

De succesvolste artiest is Johnny Logan. Hij won driemaal het songfestival voor Ierland, waarvan twee keer als vertolker. De eveneens Ierse Brendan Graham en de Noorse Rolf Løvland componeerden beiden twee winnende liedjes. De Nederlander Willy van Hemert schreef twee keer een winnende tekst.

Aantal overwinningen en georganiseerde festivals

Aantal overwinningen per land
Plaats Land Overwinningen Organisaties
1  Ierland 7 (1970, 1980, 1987, 1992, 1993, 1994, 1996) 7
2  Zweden 6 (1974, 1984, 1991, 1999, 2012, 2015) 6
3  Frankrijk 5 (1958, 1960, 1962, 1969, 1977) 3
 Luxemburg 5 (1961, 1965, 1972, 1973, 1983) 4
 Nederland 5 (1957, 1959, 1969, 1975, 2019) 4
 Verenigd Koninkrijk 5 (1967, 1969, 1976, 1981, 1997) 8
7 Israël 4 (1978, 1979, 1998, 2018) 3
8  Denemarken 3 (1963, 2000, 2013) 3
Noorwegen 3 (1985, 1995, 2009) 3
10  Duitsland 2 (1982, 2010) 3
 Italië 2 (1964, 1990) 2
 Oekraïne 2 (2004, 2016) 2
Oostenrijk 2 (1966, 2014) 2
 Spanje 2 (1968, 1969) 1
 Zwitserland 2 (1956, 1988) 2
16  Azerbeidzjan 1 (2011) 1
 België 1 (1986) 1
Estland 1 (2001) 1
 Finland 1 (2006) 1
 Griekenland 1 (2005) 1
 Joegoslavië 1 (1989) 1
 Letland 1 (2002) 1
 Monaco 1 (1971) 0
Portugal 1 (2017) 1
 Rusland 1 (2008) 1
 Servië 1 (2007) 1
 Turkije 1 (2003) 1

Deelnemende landen

195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202.
6789 0123456789 0123456789 0123456789 0123456789 0123456789 0123456789 0
 Albanië
 Andorra
 Armenië
 Australië
 Azerbeidzjan
 België
 Bosnië en Herzegovina
 Bulgarije
 Cyprus
 Denemarken
 Duitsland
Estland
 Finland
 Frankrijk
 Georgië
 Griekenland
 Hongarije
 Ierland
IJsland
Israël
 Italië
 Joegoslavië
 Kroatië
 Letland
 Litouwen
 Luxemburg
 Malta
 Marokko
 Moldavië
 Monaco
 Montenegro
 Nederland
 Noord-Macedonië
Noorwegen
 Oekraïne
Oostenrijk
 Polen
Portugal
 Roemenië
 Rusland
 San Marino
 Servië en Montenegro
 Servië
 Slovenië
 Slowakije
 Spanje
 Tsjechië
 Turkije
 Verenigd Koninkrijk
 Wit-Rusland
 Zweden
 Zwitserland

Edities

Jaar Winnend land Artiest Lied Taal Landen Finale Plaats
1956  Zwitserland Lys Assia Refrain Frans 7 24 mei 1956 Lugano
1957  Nederland Corry Brokken Net als toen Nederlands 10 03 maart 1957 Frankfurt am Main
1958  Frankrijk André Claveau Dors, mon amour Frans 10 12 maart 1958 Hilversum
1959  Nederland Teddy Scholten 'n Beetje Nederlands 11 11 maart 1959 Cannes
1960  Frankrijk Jacqueline Boyer Tom Pillibi Frans 13 29 maart 1960 Londen
1961  Luxemburg Jean-Claude Pascal Nous les amoureux Frans 16 18 maart 1961 Cannes
1962  Frankrijk Isabelle Aubret Un premier amour Frans 16 18 maart 1962 Luxemburg
1963  Denemarken Grethe & Jørgen Ingmann Dansevise Deens 16 23 maart 1963 Londen
1964  Italië Gigliola Cinquetti Non ho l'età Italiaans 16 21 maart 1964 Kopenhagen
1965  Luxemburg France Gall Poupée de cire, poupée de son Frans 18 20 maart 1965 Napels
1966 Oostenrijk Udo Jürgens Merci chérie Duits 18 05 maart 1966 Luxemburg
1967  Verenigd Koninkrijk Sandie Shaw Puppet on a string Engels 17 08 april 1967 Wenen
1968 Spanje Massiel La la la Spaans 17 06 april 1968 Londen
1969  Frankrijk
 Nederland
Spanje
 Verenigd Koninkrijk
Frida Boccara
Lenny Kuhr
Salomé
Lulu
Un jour, un enfant
De troubadour
Vivo cantando
Boom bang-a-bang
Frans
Nederlands
Spaans
Engels
16 29 maart 1969 Madrid
1970  Ierland Dana All kinds of everything Engels 12 21 maart 1970 Amsterdam
1971  Monaco Séverine Un banc, un arbre, une rue Frans 18 03 april 1971 Dublin
1972  Luxemburg Vicky Leandros Après toi Frans 18 25 maart 1972 Edinburgh
1973  Luxemburg Anne-Marie David Tu te reconnaîtras Frans 17 07 april 1973 Luxemburg
1974  Zweden ABBA Waterloo Engels 17 06 april 1974 Brighton
1975  Nederland Teach-In Ding-a-dong Engels 19 22 maart 1975 Stockholm
1976  Verenigd Koninkrijk Brotherhood of Man Save your kisses for me Engels 18 03 april 1976 Den Haag
1977  Frankrijk Marie Myriam L'oiseau et l'enfant Frans 18 07 mei 1977 Londen
1978 Israël Izhar Cohen & The Alphabeta A-ba-ni-bi Hebreeuws 20 22 april 1978 Parijs
1979 Israël Gali Atari & Milk & Honey Hallelujah Hebreeuws 19 31 maart 1979 Jeruzalem
1980  Ierland Johnny Logan What's another year Engels 19 19 april 1980 Den Haag
1981  Verenigd Koninkrijk Bucks Fizz Making your mind up Engels 20 04 april 1981 Dublin
1982  Duitsland Nicole Ein bißchen Frieden Duits 18 24 april 1982 Harrogate
1983  Luxemburg Corinne Hermès Si la vie est cadeau Frans 20 23 april 1983 München
1984  Zweden Herreys Diggi-loo diggi-ley Zweeds 19 05 mei 1984 Luxemburg
1985 Noorwegen Bobbysocks La det swinge Noors 19 04 mei 1985 Göteborg
1986  België Sandra Kim J'aime la vie Frans 20 03 mei 1986 Bergen
1987  Ierland Johnny Logan Hold me now Engels 22 09 mei 1987 Brussel
1988  Zwitserland Céline Dion Ne partez pas sans moi Frans 21 30 april 1988 Dublin
1989  Joegoslavië Riva Rock me Servo-Kroatisch 22 06 mei 1989 Lausanne
1990  Italië Toto Cutugno Insieme:1992 Italiaans 22 05 mei 1990 Zagreb
1991  Zweden Carola Fångad av en stormvind Zweeds 22 04 mei 1991 Rome
1992  Ierland Linda Martin Why me? Engels 23 09 mei 1992 Malmö
1993  Ierland Niamh Kavanagh In your eyes Engels 25 15 mei 1993 Millstreet
1994  Ierland Paul Harrington & Charlie McGettigan Rock 'n' roll kids Engels 25 30 april 1994 Dublin
1995 Noorwegen Secret Garden Nocturne Noors 23 13 mei 1995 Dublin
1996  Ierland Eimear Quinn The voice Engels 23 18 mei 1996 Oslo
1997  Verenigd Koninkrijk Katrina & the Waves Love shine a light Engels 25 03 mei 1997 Dublin
1998 Israël Dana International Diva Hebreeuws 25 09 mei 1998 Birmingham
1999  Zweden Charlotte Nilsson Take me to your heaven Engels 23 29 mei 1999 Jeruzalem
2000  Denemarken Olsen Brothers Fly on the wings of love Engels 24 13 mei 2000 Stockholm
2001 Estland Tanel Padar & Dave Benton & 2XL Everybody Engels 23 12 mei 2001 Kopenhagen
2002  Letland Marie N I wanna Engels 24 25 mei 2002 Tallinn
2003  Turkije Sertab Erener Everyway that I can Engels 26 24 mei 2003 Riga
2004  Oekraïne Ruslana Wild dances Engels
Oekraïens
36 15 mei 2004 Istanboel
2005  Griekenland Elena Paparizou My number one Engels 39 21 mei 2005 Kiev
2006  Finland Lordi Hard rock hallelujah Engels 37 20 mei 2006 Athene
2007 Servië Marija Šerifović Molitva Servisch 42 12 mei 2007 Helsinki
2008  Rusland Dima Bilan Believe Engels 43 24 mei 2008 Belgrado
2009 Noorwegen Alexander Rybak Fairytale Engels 42 16 mei 2009 Moskou
2010  Duitsland Lena Satellite Engels 39 29 mei 2010 Oslo
2011  Azerbeidzjan Ell & Nikki Running scared Engels 43 14 mei 2011 Düsseldorf
2012  Zweden Loreen Euphoria Engels 42 26 mei 2012 Bakoe
2013  Denemarken Emmelie de Forest Only teardrops Engels 39 18 mei 2013 Malmö
2014 Oostenrijk Conchita Wurst Rise like a phoenix Engels 37 10 mei 2014 Kopenhagen
2015  Zweden Måns Zelmerlöw Heroes Engels 40 23 mei 2015 Wenen
2016  Oekraïne Jamala 1944 Engels
Krim-Tataars
42 14 mei 2016 Stockholm
2017 Portugal Salvador Sobral Amar pelos dois Portugees 42 13 mei 2017 Kiev
2018 Israël Netta Barzilai Toy Engels 43 12 mei 2018 Lissabon
2019  Nederland Duncan Laurence Arcade Engels 41 18 mei 2019 Tel Aviv
2020 Toegekend aan Rotterdam maar afgelast wegens coronaviruspandemie
2021 2021

Statistieken

Hieronder volgt een lijst van toptiennoteringen van alle deelnemende landen. Landen in het grijs vermeld doen niet meer mee.

Nr.Land1e2e3e4e5e6e7e8e9e10eTotaal
1 Ierland741333222431
2 Zweden6162101442541
3 Verenigd Koninkrijk5153512511341
4 Frankrijk54772125-336
5 Nederland511222316225
6 Luxemburg5-2511112220
7 Israël421222322-20
8 Denemarken313252133225
9 Noorwegen311332243224
10 Duitsland245423283235
11 Spanje241214214728
12 Italië235255423132
13 Zwitserland233623-51227
14 Oekraïne2211-11--19
15 Oostenrijk2-1142223522
16 Rusland144-1-1-1113
17 België12-424431324
18 Monaco113321121116
19 Turkije1113--2-1110
20 Azerbeidzjan11111--2--7
21 Griekenland1-3-21343118
22 Estland1-111312--10
23 Letland1-1-11----4
24 Servië1-1--1---14
25 Joegoslavië1--3-1321-11
26 Finland1----1411412
27 Portugal1----1222210
28 Malta-22-11-32213
29 IJsland-2-1--11-16
30 Bulgarije-1-11-----3
31 Cyprus-1--321-3-10
32 Australië-1--1---2-4
33 Polen-1----11--3
34 Servië en Montenegro-1----1---2
35 Roemenië--21--1-116
36 Bosnië en Herzegovina--1--11-217
37 Moldavië--1--1---24
38 Kroatië---211--116
39 Armenië---2--22-16
40 Hongarije---11--1115
41 Albanië----1-1---2
42 Litouwen-----1--1-2
43 Tsjechië-----1----1
43 Wit-Rusland-----1----1
45 Slovenië------2--13
46 Noord-Macedonië------1---1
47 Georgië--------2-2
48 Andorra----------0
48 Marokko----------0
48 Montenegro----------0
48 San Marino----------0
48 Slowakije----------0
  • Voor 1956 wordt alleen de eerste plaats meegerekend

Officiële discografie

Sinds 2000 brengt de organisatie van het Eurovisiesongfestival een cd uit met alle inzendingen van het betreffende jaar. Met ingang van 2004 verschijnt er tevens een dvd met opnames van de televisie-uitzendingen van het Eurovisiesongfestival.

Cd's

  • 2000: Eurovision Song Contest Stockholm 2000 Ariola/BMG - 7765872 (24 tracks)
  • 2001: Eurovision Song Contest Copenhagen 2001 Ariola/BMG (23 tracks)
  • 2002: Eurovision Song Contest Tallinn 2002 Ariola/BMG (24 tracks)
  • 2003: Eurovision Song Contest Riga 2003 EMI - 5843942 (26 tracks)
  • 2004: Eurovision Song Contest Istanbul 2004 EMI - 5770012 (36 tracks, 2 cd's)
  • 2005: Eurovision Song Contest Kiev 2005 EMI - 3120022 (39 tracks, 2 cd's)
  • 2006: Eurovision Song Contest Athens 2006 EMI - 3653692 (37 tracks, 2 cd's)
  • 2007: Eurovision Song Contest Helsinki 2007 EMI - 94639454 (42 tracks, 2 cd's)
  • 2008: Eurovision Song Contest Belgrade 2008 EMI - 921699726 (43 tracks, 2 cd's)
  • 2009: Eurovision Song Contest Moscow 2009 EMI - 969968020 (42 tracks, 2 cd's)
  • 2010: Eurovision Song Contest Oslo 2010 EMI - 964171722 (39 tracks, 2 cd's)
  • 2011: Eurovision Song Contest Düsseldorf 2011 EMI - 0970562 (43 tracks, 2 cd's)
  • 2012: Eurovision Song Contest Baku 2012 (42 tracks; 2 cd's)
  • 2013: Eurovision Song Contest Malmö 2013 (39 tracks; 2 cd's)
  • 2014: Eurovision Song Contest Copenhagen 2014 (38 tracks; 2 cd's)
  • 2015: Eurovision Song Contest Vienna 2015 (40 tracks; 2 cd's)
  • 2016: Eurovision Song Contest Stockholm 2016 (43 tracks; 2 cd's)
  • 2017: Eurovision Song Contest Kyiv 2017 (43 tracks; 2 cd's)
  • 2018: Eurovision Song Contest Lisbon 2018 (43 tracks; 2 cd's)
  • 2019: Eurovision Song Contest Tel Aviv 2019 (41 tracks; 2 cd's)

Dvd's

  • 2004: Eurovision Song Contest Istanbul 2004 (36 clips, 2 dvd's)
  • 2005: Eurovision Song Contest Kiev 2005 (39 clips, 2 dvd's)
  • 2006: Eurovision Song Contest Athens 2006 (37 clips, 2 dvd's)
  • 2007: Eurovision Song Contest Helsinki 2007 (42 clips, 2 dvd's)
  • 2008: Eurovision Song Contest Belgrade 2008 (43 clips, 3 dvd's)
  • 2009: Eurovision Song Contest Moscow 2009 (42 clips, 3 dvd's)
  • 2010: Eurovision Song Contest Oslo 2010 (39 clips, 3 dvd's)
  • 2011: Eurovision Song Contest Düsseldorf 2011 (43 clips, 3 dvd's, daarnaast ook op 2 blu-rays)
  • 2012: Eurovision Song Contest Baku 2012 (42 clips, 3 dvd's)
  • 2013: Eurovision Song Contest Malmö 2013 (42 clips, 3 dvd's)
  • 2014: Eurovision Song Contest Copenhagen 2014 (41 clips, 3 dvd's)
  • 2015: Eurovision Song Contest Vienna 2015 (43 clips, 3 dvd's)

Belgische inzendingen

België doet net als Nederland vanaf het eerste jaar mee, en moest alleen in 1994, 1997 en 2001 verstek laten gaan, vanwege slechte resultaten in de voorafgaande jaren. De Belgische inzending wordt elk jaar afwisselend aangeduid of gekozen door de Vlaamse omroep (VRT) en de Franstalige omroep (RTBF). In 2007 was het de beurt aan de laatste. Waar de RTBF al eens zorgde voor een Belgische winst dankzij Sandra Kim, is het beste resultaat behaald door de Nederlandstalige omroep een gedeelde zesde plaats, namelijk door Bob Benny (1959) met het liedje Hou toch van mij. In 2003 kende België een groot succes door met Sanomi van Urban Trad op de tweede plaats te eindigen na Sertab. Daardoor mocht België in 2004 rechtstreeks in de finale, maar daar scoorde Xandee heel zwak. De daarop volgende vijf jaar wist België zich niet te plaatsen voor de finale, met als absolute dieptepunt van het decennium de voorlaatste plaats in de halve finale met één punt in 2009. In 2010 wist Tom Dice de ban te breken. België wist zich voor het eerst via de halve finale te plaatsen voor de grote finale. Tom Dice werd zesde in Oslo en dit was terwijl een Vlaamse overwinning - zoals eerder al aangehaald was de andere beste Vlaamse plaats in 1959 ook de zesde plaats, al namen er toen veel minder landen deel aan het Eurovisiesongfestival. In 2013 kon voor het eerst een Waalse kandidaat, Roberto Bellarosa, doorstoten naar de finale. Twee jaar later behaalde Loïc Nottet het hoogste puntenaantal ooit voor België; het waren er 217. Hij behaalde daarmee de vierde plaats, de derde keer in de geschiedenis voor België. In 2016 kwalificeerde België zich voor het tweede opeenvolgende jaar. Dit was de eerste keer in de Belgische geschiedenis. Laura Tesoro haalde in Stockholm een tiende plaats binnen voor België. In 2017 haalde België opnieuw de finale. Blanche vertegenwoordigde het land en eindigde op een vierde plaats.

Nederlandse inzendingen

Nederland doet sinds 1956 mee aan het songfestival. In 1985 en 1991 besloot de NOS niet mee te doen aan het festival, omdat dit plaatsvond op 4 mei, de dag van de Dodenherdenking. Vanwege slechte resultaten in het voorafgaande jaar was Nederland er in 1995 en 2002 ook niet bij. De Nederlandse inzending wordt vaak, maar niet altijd, gekozen via het Nationaal Songfestival. Sinds 2013 wordt na een periode van slechte resultaten de deelnemer intern gekozen. In 1986 werd het Eurovisiesongfestival uitgezonden door Veronica, toen nog een publieke omroep.[2] Het Nationaal Songfestival werd dat jaar wel door de NOS verzorgd.

Nationaal Songfestival

De Nederlandse voorronde voor het Eurovisiesongfestival is getiteld het Nationaal Songfestival. In 1956 werd deze voorronde voor het eerst gehouden. In de loop der jaren werd er voor vele verschillende formats gekozen om de Nederlandse inzending te bepalen. Sinds 2013 wordt er geen voorronde meer gehouden, maar wordt zowel de artiest als het lied intern gekozen. Ook in het verleden is dit incidenteel gebeurd.

Afgeleide festivals

Van het Eurovisiesongfestival zijn diverse andere festivals afgeleid. Voorbeelden hiervan zijn het ABU TV Song Festival, het Türkvizyonsongfestival, All For One Caribbean en het Bundesvision Song Contest.

Junior Eurovisiesongfestival

Sinds 2003 wordt er ook een Eurovisiesongfestival voor kinderen gehouden; het Junior Eurovisiesongfestival. Denemarken organiseerde in 2000 en 2001 De unges melodi grand prix, dat uitgroeide tot het Melodi Grand Prix Nordic; een Scandinavisch songfestival voor kinderen. De EBU zag opnamen van de show en besloot er een officieel festival van te maken.

Nederlandse festivals

Toen Nederland in 1995 niet met het Eurovisiesongfestival mee mocht doen, organiseerde homobelangenorganisatie COC als alternatief het Nationaal COC Songfestival. Dit evenement is sindsdien uitgegroeid tot een serieuze liedjeswedstrijd waarbij artiesten namens de lokale COC-afdelingen optreden en de winnende afdeling het jaar daarop de organisatie voor zijn rekening neemt.[3]

Daarnaast wordt sinds 2003 in Amsterdam een ludieke variant van het Eurovisiesongfestival gehouden onder de naam EuroSongTravestival, waarbij travestie-artiesten optreden namens fantasielanden als Travestibet, Norgay en Jurkije.[4]

Ook Friesland heeft een eigen afgeleid songfestival gecreëerd: Liet International, een internationale competitie en presentatie van liedjes, gezongen in minderheidstalen. Het evenement is in 2002 gestart om bands in minderheidstalen een podium te geven.

Eurovisiesongfestival Azië

In augustus 2017 kondigde de EBU officieel aan dat in 2018 de eerste editie van het Eurovisiesongfestival Azië zou plaatsvinden. Verwacht wordt een format van één show waarin zo'n twintig Aziatische en Pacifische landen meedoen. De eerste editie werd verplaatst naar 2019.

Eurovision in Concert

Sinds 2008 vindt een maand voor het Eurovisiesongfestival Eurovision in Concert plaats. Tijdens dit evenement, dat jaarlijks plaatsvindt in AFAS Live in Amsterdam, krijgen mensen alvast een voorproefje op het komende Eurovisiesongfestival. Diverse artiesten laten dan alvast hun liedje horen dat ze op het Eurovisiesongfestival zullen zingen. Op deze manier fungeert het evenement ook als een soort generale repetitie voor het Eurovisiesongfestival.

Zie ook

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.