Zweden

Traditionele Zweedse stuga, huisje, in het kenmerkende Falurood

Een rendier in het noordelijke nationaal park Sarek

Zweden is het grootste land van Scandinavië; het is 11 keer zo groot als Nederland en 15 keer zo groot als België. Het land is voor het grootste deel bedekt met uitgestrekte naaldbossen, met name in het noordelijk deel van het land. Het zuidelijk en oostelijk deel is vlak tot glooiend, waarbij de binnenlanden die aan Noorwegen grenzen, steeds meer reliëf vertonen en in het Scandinavisch Hoogland overgaan. Het hoogste punt van Zweden is de Kebnekaise met 2114 m.

Het land is bezaaid met meren, circa 96.000. De twee grootste liggen in het zuiden: het Vättermeer (Zweeds Vättern) en het Vänermeer (Zweeds Vänern), het grootste meer van Zweden. De langste rivier van Zweden is de Klarälven. Enkele grote eilanden zijn Gotland, Öland, Orust, Hisingen en Värmdön.

Cultureel, geografisch en historisch wordt Zweden opgedeeld in drie landsdelen, welke op hun beurt in 25 zogeheten landschappen zijn onderverdeeld: Norrland, met de landschappen Ångermanland, Gästrikland, Hälsingland, Härjedalen, Jämtland, Lapland, Medelpad, Norrbotten en Västerbotten; Svealand met de landschappen Dalarna, Närke, Södermanland, Uppland, Värmland en Västmanland; Götaland, met de landschappen Blekinge, Bohuslän, Dalsland, Gotland, Halland, Öland, Östergötland, Skåne, Småland en Västergötland.

Een eland in het elandenpark Grönåsen

Zweden kent nog relatief grote oppervlakten aan ongerept natuurgebied. Deze liggen met name in het noorden van het land en in het berggebied aan de grens met Noorwegen. Bossen bedekken een groot deel van het land, maar het merendeel hiervan is productiebos dat relatief soortenarm is. Het bosgebied in het noorden en de berggebieden bestaat grotendeels uit naaldbossen. Het uiterste noorden gaat over in toendra met schaarse boomgroei. Verder naar het zuiden en richting de Oostzee komt steeds meer gemengd loofbos voor, bestaande uit beuken, eiken, berken en dergelijke. Hier komt de natuur veel overeen met die van West- en Midden-Europa.

In de Zweedse natuur komen nog gezonde populaties voor van grote zoogdieren zoals elanden, beren en lynxen. In sommige streken zijn er nog wolven en veelvraten, maar die zijn veel zeldzamer.

De natuur wordt in Zweden door de overheid beschermd door middel van natuurreservaten en nationale parken. De natuurreservaten vallen onder de verantwoordelijkheid van het länsbestuur, terwijl de nationale parken een aangelegenheid van de centrale rijksoverheid zijn. Het allemansrecht is wettelijk vastgesteld: men mag particuliere grond betreden om van de vrije natuur te genieten.

Het noordwesten van Zweden maakt deel uit van Lapland of Sápmi, het uitgestrekte woongebied van de Saami, die de oorspronkelijke bewoners van Noord-Scandinavië zijn en die traditioneel rendierhoeders waren. In Noord-Zweden zijn natuurverschijnselen als de middernachtzon en het noorderlicht waarneembaar.

Een karakteristiek Zweeds winterlandschap: sneeuw, heuvels, meren en naaldbossen

Zuidwest-Zweden kent een gematigd zeeklimaat dat in oostelijke en noordelijke richting geleidelijk overgaat in een landklimaat. De gemiddelde temperaturen zijn in de zuidelijke helft van Zweden niet of nauwelijks lager dan in Nederland. Wel zet het koude seizoen eerder in (september/oktober) en eindigt het later (april/mei) dan in de Benelux gebruikelijk is. Het warme seizoen (mei-september) kent daarentegen meer zonneschijn door langere dagen, stabielere temperaturen en een geringe luchtvochtigheid. In de zomer zijn er vaak lange en warme periodes met gemiddelden tussen 25 en 30 graden Celsius. De gemiddelde jaarlijkse neerslag is in grote delen van Zweden betrekkelijk laag (ca. 500 - 600 mm) als gevolg van de regenschaduw van het Scandinavisch Gebergte.

In de hoger gelegen gebieden van het uiterste noorden heerst een poolklimaat met veel sneeuw en regen en vaak extreem lage wintertemperaturen.

De inwoners wonen vooral in het zuidelijk deel van Zweden; daar bevinden zich de drie grootste steden: de hoofdstad Stockholm aan de oostkust, de havenstad Göteborg aan de westkust en industriestad Malmö in het uiterste zuiden van het land. Meer dan een derde van de Zweden woont in de metropoolregio's van deze drie steden.

Andere noemenswaardige steden zijn de universiteitssteden Lund en Uppsala, de middelgrote provinciehoofdsteden Gävle, Karlstad, Örebro, Västerås, Växjö en Umeå (tevens de grootste stad van Norrland) en Visby, middeleeuwse Hanzestad op Gotland, thans toeristische trekpleister.

• 
  Stockholm
• 
  Göteborg
• 
  Malmö
• 
  Uppsala
• 
  Västerås

Zweedse scholieren

Tussen 1820 en 1930 emigreerden ongeveer 1,3 miljoen Zweden, toentertijd een derde van de bevolking, naar Noord-Amerika. Tegenwoordig zijn er 4,4 miljoen Zweedse Amerikanen en 330.000 Zweedse Canadezen.

Er zijn geen officiële statistieken die de etniciteit van de Zweedse bevolking noteren. Volgens een schatting van 2011 zijn er 1.858.000 (19,6%) Zweden van buitenlandse afkomst. Dit zijn allochtone Zweden. Zijzelf of hun beide ouders zijn buiten Zweden geboren.

Zweden heeft 9.960.487 (2017) inwoners en een bevolkingsdichtheid van 0000022120 22,1/km² (2017). Veel van hen zijn Zweden, en verder wonen er al lange tijd Samen, Noren en Finnen in het land. Sinds de jaren zestig komen er ook mensen uit alle delen van de wereld, voornamelijk uit het voormalige Joegoslavië, uit Iran, Irak, Syrië, Chili, Turkije, Polen, Hongarije en Argentinië en in mindere mate uit Somalië en Marokko.

De Vikingen spraken een gemeenschappelijke Germaanse taal, Oudnoors of Norrön. Tegenwoordig is er duidelijk onderscheid tussen het Deens, Noors en het Zweeds.

Zweeds is pas in 2009 formeel de officiële taal van het land gemaakt nadat dit uiteraard de facto al langer het geval was. Erkende minderheidstalen zijn het Samisch, het Meänkieli, het Fins, het Jiddisch en het Roma.

Uit een in 2005 uitgevoerde enquête van de Eurobarometer blijkt dat 89% van de Zweedse bevolking Engels kan praten en verstaan.

Rond het jaar 1000 werd het Zweedse volk gekerstend. De Rooms-Katholieke Kerk vestigde een aartsbisdom in Uppsala en zes bisdommen elders (1164). Bekende heiligen zijn de 12e-eeuwse Erik de Heilige en de 14e-eeuwse mystica Birgitta van Zweden. De Rijksdag te Västerås brak in 1527 de contacten met Rome af. Het episcopaat ging over naar het lutheranisme, maar hield vast aan de apostolische successie. Liturgie, ambtskleding en kerkorde bleven vrijwel ongewijzigd.

In de kathedraal van Uppsala zetelt de primaat van de Zweedse Kerk

Tot 1781 bleef de katholieke Kerk in Zweden strikt verboden. Vanaf 1783 benoemde de paus er apostolisch vicarissen. Het apostolisch vicariaat werd in 1953 verheven tot bisdom.

De overheersende godsdienst is tegenwoordig de evangelisch-lutherse Zweedse Kerk. Andere christenen zijn katholieken, orthodox-christenen en baptisten. Daarnaast kent Zweden kleine groepen moslims, joden en boeddhisten. Sommige Samen praktiseren het animisme. In 1952 werd de status van de Zweedse Kerk als staatskerk opgeheven en volledige godsdienstvrijheid ingevoerd. Sinds 2000 zijn Zweden bij hun geboorte niet meer automatisch lid van de staatskerk.

Zweden kent sinds het einde van de 20e eeuw een zekere ontkerstening, waardoor een groeiende groep mensen officieel geen godsdienst aanhangt. Minder dan 4% van de leden van de Kerk bezocht in een gemiddelde week een kerkdienst, en ongeveer 2% van de leden kan als regelmatige kerkganger beschouwd worden.[7] In 2018 was 57,7% van de bevolking lid van de Zweedse Kerk.[2]

In 2017 werd ongeveer 42,4% van de baby's gedoopt in de Zweedse Kerk.[8] Hoewel de meerderheid van de Zweedse bevolking dus nog wel gedoopt is, wordt het percentage van atheïsten in Zweden in diverse onderzoeken geschat tussen 46% en 85%. Daartegenover staat dat het aantal kerkelijke huwelijken toeneemt en dat 80% van de volwassenen kerkbelasting aan de Zweedse Kerk betaalt.

Het parlementsgebouw in Stockholm. Hier vergadert de Rijksdag.

Zweden is een constitutionele en parlementaire monarchie en democratie. De constitutie bestaat uit vier grondwettelijke documenten:

1. de eigenlijke grondwet, Regeringsformen, van kracht sinds 1975, waarin zijn vastgelegd de rechten en vrijheden van staatsburgers en de organisatie van de staat;
2. de wet op de troonopvolging, Successionsordningen uit 1810, laatstelijk gewijzigd in 1979 om vrouwelijke opvolging mogelijk te maken;
3. de wet op de persvrijheid, Tryckfrihetsförordningen uit 1766, die naast de vrijheid van drukpers ook de vrije toegang tot overheidsdocumenten regelt;
4. de grondwet op de vrijheid van meningsuiting, Yttrandefrihetsgrundlag. Deze grondwet uit 1992 vormt een aanvulling op de wet op de persvrijheid.

In Zweden kent men een ceremonieel koningschap. Het staatshoofd is geen lid van de regering. De functie is louter ceremonieel; zo worden bijvoorbeeld internationale verdragen niet ondertekend namens het staatshoofd maar namens de regering, in tegenstelling tot bij alle andere leden van de EU. Sinds 19 september 1973 is koning Karel XVI Gustaaf van Zweden staatshoofd. Hij zal te zijner tijd worden opgevolgd door prinses Victoria Ingrid Alice Desiree (geboren 14 juli 1977).

De premier, in Zweden staatsminister genoemd, wordt gekozen door het parlement. Hij benoemt de ministers, die in Zweden staatsraden heten. Sinds 2014 is Stefan Löfven regeringsleider, nadat hij in dat jaar de parlementsverkiezingen wist te winnen.

Het Zweedse parlement, de Rijksdag, bestaat uit één kamer. Deze telt 349 leden. 310 hiervan worden gekozen in 28 districten, waarna er uiteraard een "minder proportionele verdeling" kan optreden. Om dat effect tegen te gaan worden de overgebleven 39 zetels volgens nationale proporties (zoals in Nederland met alle 150 gebeurt) verdeeld, zodat de uiteindelijke samenstelling van het parlement het werkelijke kiesgedrag weerspiegelt. Voor kleine partijen is er echter een drempel: men moet ten minste 4% van de totale stemmen hebben als partij om in aanmerking te komen voor de 39 proportioneel verdeelde zetels. Ook kan men sinds 1998 makkelijker voorkeurstemmen uitbrengen. Men wordt met voorkeurstemmen gekozen als men ten minste 8% van het totale aantal stemmen behaalt dat de partij in totaliteit behaalde. 26% van de Zweden bracht in 2002 een voorkeurstem uit, en uiteindelijk kwamen daardoor 10 van de 349 leden met voorkeurstemmen in de Rijksdag.[9]

De Zweedse premier Stefan Löfven

De Zweedse politiek wordt gekenmerkt door een sterk sociaal karakter gecombineerd met een sterke nationale drang tot het scheppen van gelijke kansen voor ieder individu. Het land staat meestal zeer hoog genoteerd in de index van de menselijke ontwikkeling van de Verenigde Naties.

Ook de links/rechts-opdeling speelt vanouds een belangrijke rol. In het verleden heeft de arbeidersbeweging zich dan ook georganiseerd en is er een sociaaldemocratische partij, de Socialdemokraterna, ontstaan. Deze partij is vanaf 1930 tot midden jaren zeventig aan de macht geweest, wat overigens niet betekent dat ze altijd een meerderheid had. Ze hebben vaak minderheidsregeringen gevormd met bijvoorbeeld de steun van de kleinere linkse partijen Vänsterpartiet en Miljöpartiet. De links/rechts-scheiding is weerspiegeld in de belangrijke rol voor de partijblokken: de Rödgröna-coalitie op links en de Alliansen för Sverige op rechts. Zweden kent tevens een extreemrechtse partij, Sverigedemokraterna, die in 2010 voor het eerst de kiesdrempel van 4% wist te halen en sindsdien in de Rijksdag vertegenwoordigd is. Ze behoort tot geen enkel partijblok.

De uitslag van laatste parlementsverkiezingen (14 september 2014), vergeleken met de uitslag van de voorlaatste (2010):

Partij	Stemmen	%	Verschil (%-punt)	Zetels	Verschil
Socialdemokraterna	1.932.711 105.214	31,01	0.35	113	1
Moderaterna	1.453.517 1.646.409	23,33	6,74	84	23
Miljöpartiet	429.275 8160	6,89	0,45	25	0
Folkpartiet	337.773 82.751	5,42	1,63	19	5
Centerpartiet	380.937 9867	6,11	0,44	22	1
Sverigedemokraterna	801.178 461.568	12,86	7,16	49	29
Kristdemokraterna	284.806 48.890	4,57	1,03	16	3
Vänsterpartiet	356.331 22.278	5,72	0,11	21	2
Totaal:				349

Zweden kent 21 provincies (län): Blekinge, Dalarna, Gävleborg, Gotland, Halland, Jämtland, Jönköping, Kalmar, Kronoberg, Norrbotten, Örebro, Östergötland, Skåne, Södermanland, Stockholm, Uppsala, Värmland, Västerbotten, Västernorrland, Västmanland en Västra Götaland. In iedere provincie is er een vertegenwoordiging van de Staat (länsstyrelse) met een gouverneur aan het hoofd (landshövding).

Voor het lokale en regionale zelfbestuur is Zweden ingedeeld in 20 provincieraden (landsting) en 290 gemeenten (kommuner). De gemeente Gotland oefent tevens de bevoegdheden van een provincieraad uit. Het volksvertegenwoordigende orgaan in de provincieraden en gemeenten wordt landstingsfullmäktige respectievelijk kommunfullmäktige genoemd. Het uitvoerende orgaan wordt landstingsstyrelse respectievelijk kommunstyrelse genoemd.

Naast de traditionele christelijke feest- en gedenkdagen kent Zweden ook enkele eigen feestdagen, die vaak op heidense en seizoensgebonden thema's zijn gebaseerd. Op 30 april vieren Zweden Walpurgisnacht (Valborg) en worden grote vreugdevuren ontstoken. In juni wordt met het midzomerfeest de zonnewende gevierd. Het Luciafeest op 13 december is een lichtfeest dat het begin van de kerstperiode markeert.

Andere feestdagen zijn van recentere datum. Zo worden in augustus massaal kreeftenfeestjes georganiseerd, tuinfeestjes waarop rivierkreeften worden gegeten. Deze feestjes markeerden oorspronkelijk het ingaan van de wettelijk toegestane periode voor de kreeftvangst. Hoewel deze wet inmiddels is aangepast en de meeste kreeft geïmporteerd wordt aangevoerd is het kreeftenfeest een terugkerende traditie. De datum van 4 oktober geldt officieus als kanelbullens dag, wanneer Zweden in binnen- en buitenland zich tegoed doen aan kaneelkoeken.

De nationale feestdag van Zweden (Svenska flaggans dag) is 6 juni, een datum die sinds de 19e eeuw als zodanig wordt beschouwd. De dag werd gevierd ter nagedachtenis van 6 juni 1523, toen Gustav Vasa de personele unie met Denemarken afbrak en koning van de zelfstandige staat Zweden werd.

Pippi Langkous

Sinds 1901 rijkt de Zweedse Academie jaarlijks de Nobelprijs voor de Literatuur uit. Tot de winnaars behoren zeven Zweden: Selma Lagerlöf (1909), Verner von Heidenstam (1916), Erik Axel Karlfeldt (1931), Pär Lagerkvist (1951), Eyvind Johnson en Harry Martinsson (1974, gedeeld) en Tomas Tranströmer (2011). Op populair cultureel gebied is Zweden in het buitenland onder meer bekend om de kinderboeken over Pippi Langkous, van Astrid Lindgren, en Nils Holgersson, van de voornoemde Lagerlöf.

Zweden produceerde internationaal bekende popgroepen als ABBA, Icona Pop, Roxette, Europe, The Cardigans en Ace of Base, maar ook house-artiesten als Eric Prydz, Avicii, Otto Knows, Mike Perry en Swedish House Mafia. Ook artiesten als First Aid Kit, Zara Larsson, Måns Zelmerlöw, Loreen, Eric Saade, Tove Lo, Lykke Li zijn populair in en buiten Zweden. Daarnaast wordt Zweden, net als andere Scandinavische landen, internationaal geroemd om zijn muziek in het metalgenre (Göteborgmetal). Zweden heeft een aantal invloedrijke metalbands voortgebracht, waarvan In Flames, Dark Tranquillity en At the Gates de bekendste pleitbezorgers zijn. Andere metalbands van Zweedse komaf zijn Opeth, Amon Amarth, Arch Enemy, Entombed, Unleashed, Grave, Meshuggah, Pain of Salvation en Sabaton.

Verder zijn het Eurovisiesongfestival en de nationale voorronde (Melodifestivalen) erg populair in Zweden. Het muziekevenement is tot op de dag van vandaag elk jaar een kijkcijfertopper. Zweden behoort tot de meest succesvolle landen op het Eurovisiesongfestival en wist het al zesmaal te winnen.

Culturele minderheden hebben deels hun eigen muziek behouden. Sofia Jannok, een Zweedse zangeres, zingt zowel in het Zweeds als in het Noord-Samisch en mengt traditionele joik met vispop en popmuziek.

Het koninklijk slot Drottningholm

De Hoge Kust

• Slot Drottningholm
• Vikingnederzettingen
• Hoogovens van Engelsberg
• Rotstekeningen van Tanum
• Skogskyrkogården, de begraafplaats
• Visby, de Hanzestad
• Kerkdorp Gammelstad in Luleå
• Lapland
• Vlootbasis Karlskrona
• Hoge Kust (Höga Kusten)
• Agrarisch landschap van Zuid-Öland
• Mijngebied van de grote Koperberg Stora Kopparberget in Falun
• Radiostation Varberg
• Geodetische boog van Struve

Zie ook:

• Monumenten op de Werelderfgoedlijst

De Zweedse keuken geldt, zoals dat ook voor andere Scandinavische keukens het geval is, van oudsher als praktisch en eenvoudig. Vis, wild en aardappelen vormen traditioneel de hoofdingrediënten. Bekende Zweedse gerechten zijn köttbullar (gehaktballetjes), kräftskiva (rivierkreeftjes), pyttipanna (een eenpansgerecht met aardappelen, uien en vlees), smörgåsbord (een feestmaaltijd met vier gangen), ärtsoppa med pannkakor (erwtensoep met pannenkoekjes) en surströmming (zure haring). Kanelbullar (koeken met kaneel) behoren tot de meest typisch Zweedse koekjes.

In Zweden zijn enkele wintersporten als ijshockey, bandy, innebandy, schaatsen en skiën populair, mede in verband met de lange winters. In de zomer is er veel watersport op de meren. Ook is voetbal een populaire sport in Zweden (zie Voetbal in Zweden). In totaal zijn er meer dan 2 miljoen Zweden lid van een sportvereniging, vooral in de sporten voetbal (1 miljoen leden), golf (600.000) en atletiek (200.000). Ook de paardensport heeft veel leden. In de jaren '70 en '80 was Zweden een toonaangevend tennisland met de wereldtoppers Björn Borg, Mats Wilander en Stefan Edberg die gezamenlijk 24 Grand Slams in het enkelspel wonnen (zie Tennis in Zweden).

Bekende sportevenementen zijn:

• Vasaloppet - een jaarlijkse langlaufwedstrijd in Dalarna
• Lidingöloppet - een jaarlijkse hardloopwedstrijd in Stockholm
• Elitloppet - een jaarlijks drafsportevenement op de drafbaan Solvalla in Stockholm

Enkele Zweedse kranten zijn onder andere Aftonbladet, Dagens Nyheter, Expressen, Göteborgs-Posten, Svenska Dagbladet en Sydsvenskan. Sveriges Television is de nationale omroep.

De Sontbrug en Drogdentunnel verbinden Malmö (linksboven) en Kopenhagen

Tussen Zweden en Denemarken ligt een gecombineerde brug/tunnel, waarvan de Sontbrug het opvallendste gedeelte is. Ook zijn er internationale veerdiensten van en naar Duitsland, Denemarken, Polen, Estland en Finland. Internationaal vliegverkeer is mogelijk van en naar Växjö, Malmö, Göteborg en Stockholm. Het Zweedse spoorwegennet heeft een lengte van 11.481 kilometer, waarvan 9400 geëlektrificeerd. Het beheer van het spoorwegennet is in handen van de overheidsdienst Banverket, die ook voor de verkeersleiding zorgt. Op de hoofdlijnen wordt vooral door het voormalige staatsbedrijf Statens Järnvägar (SJ) personenvervoer bedreven. Bekende treinen van de SJ zijn de hogesnelheidslijnen X2000.

Het wegennet is 210.760 km lang. Op doorgaande wegen in Zweden mag men in de regel 70 of 90 km/h en in enkele gevallen in het midden en noorden ook 120 km/h rijden. Op de autosnelwegen is meestal 120 km/h toegestaan. Op de Zweedse wegen wordt sinds Dagen H in 1967 aan de rechterzijde van de weg gereden.

De energiemarkt in Zweden is bijna volledig geprivatiseerd. Dat wil niet zeggen dat de staat geen invloed heeft op de wijze waarop Zweden zijn energie verkrijgt; met name na de oliecrisis van 1973 heeft de Zweedse overheid besloten zich te richten op de opwekking van elektriciteit via kernenergie en waterkracht. Zweden streeft naar onafhankelijkheid van olie in 2020.

Zweden produceerde 35 miljoen ton olie-equivalent (Mtoe, 1 Mtoe = 11,63 TWh) in 2014. 49% was kernenergie, 50% was duurzame energie. Dat was niet genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply) was 48 Mtoe. Het land importeerde 15 Mtoe fossiele brandstof meer dan het exporteerde. Van de energie ging ongeveer 16 Mtoe verloren bij conversie, vooral bij elektriciteitsopwekking met kernenergie. 2 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 30 Mtoe, waarvan 11 Mtoe aan elektriciteit.

De uitstoot van kooldioxide was 37 megaton, dat is 3,9 ton per persoon. Het wereldgemiddelde was 4,5 ton per persoon.[11]

In de periode 2012-2016 veranderde het eindgebruik weinig. De hoeveelheid met wind opgewekte elektriciteit verdubbelde en leverde 12% van alle elektriciteit aan eindgebruikers in 2016.[12]