Oekraïne

In de 9e tot de 13e eeuw was in gedeelten van het huidige Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland het Kievse Rijk gevestigd, opgericht door de Varjagen uit Scandinavië, die onder andere handel dreven op Constantinopel. In 988 werd het Byzantijnse christendom geïntroduceerd bij de bekering van Vladimir de Heilige, de toenmalige vorst van het Kievse Rijk. Het Rijk van Kiev (ook vaak Roes genoemd) raakte langzamerhand versnipperd over verschillende vorstendommen en het Oekraïense grondgebied viel in 1240 ten prooi aan invallen van Mongolen. In de 13e en 14e eeuw wist Litouwen steeds meer voormalige Russische vorstendommen ten westen van de Dnjepr onder zijn gezag te verenigen. In 1362 werd ook Kiev ingenomen. Litouwen fuseerde in 1569 met Polen. De gebieden ten oosten van de Dnjepr werden in 1686 onderdeel van Rusland en werden geleidelijk gerussificeerd. Die ten westen van de Dnjepr bleven Pools, kwamen in 1795 onder Habsburg en ondergingen een westerse invloed. In deze periode werden de grondslagen gelegd voor de nu nog bestaande verschillen tussen het westen en het oosten.

Na de Oktoberrevolutie op 25 oktober 1917 volgden tijdens de Russische Burgeroorlog verschillende regeringen elkaar in korte tijd op in Oekraïne die tot dan tot het Russische rijk behoorden:

• Tsentralna Rada van de Oekraïense Volksrepubliek (17 maart 1917 – 19 april 1918)
• Eerste Oekraïense Sovjetregering (25 december 1917 – maart 1918)
• Hetmanaat van de Oekraïense staat (19 april 1918 – 14 december 1918)
• Oekraïens Nationaal Congres van de West-Oekraïense Volksrepubliek (18 oktober 1918 – 22 januari 1919)
• Tweede Oekraïense Sovjetregering (20 november 1918 – augustus 1919)
• Directoraat van de Oekraïense Volksrepubliek (14 november 1918 – 1920)
• Derde Oekraïense Sovjetregering (21 december 1919 – 1991).

Percentage stemmen voor onafhankelijkheid
(1 december 1991)

Percentage stemmen tegen onafhankelijkheid
(1 december 1991)

In 1922 werd de Oekraïense SSR onderdeel van de Sovjet-Unie. Tijdens het bewind van Stalin onderging het oostelijke deel van Oekraïne een krachtige industriële ontwikkeling. De gedwongen collectivisering van landbouwbedrijven leidde evenwel tot de holodomor-hongersnood van 1932-33, waardoor een vijfde deel van de boerenbevolking (5 tot 10 miljoen mensen) het leven liet.

In 1939 kwam ook het westelijk deel van Oekraïne onder Sovjetbewind. In 1941 vielen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen. Zij gingen daarbij over tot grootschalige Jodenvervolgingen en het ronselen van ‘Ostarbeiter’. Oekraïne verloor toen een zesde deel van zijn bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog, vanaf 1945, ontwikkelde Oekraïne zich tot een van de belangrijkste en welvarendste socialistische sovjetrepublieken (SSR's).

In 1954, tijdens het bewind van Stalins opvolger Chroesjtsjov, zelf Oekraïener, werd de Krim aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek overgedragen, bij wijze van gebaar van vriendschap tussen het Russische en het Oekraïense volk.

In Tsjernobyl, ten noorden van Kiev, voltrok zich in 1986 een grote nucleaire ramp. Sindsdien is het gebied in de nabije omgeving van de kerncentrale onbewoonbaar.

Na de staatsgreep in Moskou riep het Oekraïense parlement op 24 augustus 1991 de onafhankelijkheid uit. Op 1 december werd een referendum gehouden over de onafhankelijkheid van het land. Bij een grote opkomst stemde 90% van de kiezers voor onafhankelijkheid. In de Krim was er ook een meerderheid voor, maar zo'n 40% van de bevolking stemde tegen.

Na de onafhankelijkheid was Oekraïne een grote kernmacht en beschikte over een arsenaal van kernwapens. Begin 1994 werd de internationale afspraak gemaakt dat Oekraïne binnen drie jaar 1800 raketten voor vernietiging aan Rusland afdraagt.[5] Het verrijkte uranium uit de kernkoppen wordt vervolgens met Amerikaanse financiële steun omgezet in brandstof voor kerncentrales. In het Boedapestmemorandum van 1994 werd vastgelegd dat het land in ruil voor de kernwapens een soevereiniteitsgarantie kreeg van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Rusland.[6] Oekraïne ondertekende ook het non-proliferatieverdrag van kernwapens.

In 2004 kwamen dankzij een democratische beweging (Oranje Revolutie) Viktor Joesjtsjenko en Joelia Timosjenko aan de macht, die door onderling geruzie evenwel de kansen op een succesvolle democratisering van Oekraïne verspeelden. In 2010 kon de pro-Russische Viktor Janoekovytsj weer president worden.

In november 2013 ontstond er in de hoofdstad Kiev een protestbeweging naar aanleiding van het niet tekenen van een associatieverdrag met de Europese Unie. Na de Euromaidan-protesten verloor de Russisch gezinde president Viktor Janoekovytsj de meerderheidssteun van de Verchovna Rada. Deze zette hem op 22 februari 2014 af en schreef nieuwe verkiezingen uit. Janoekovytsj vluchtte naar aanleiding van deze protesten naar Rusland. Ondertussen werd er in Kiev een nieuwe regering gevormd, de regering-Jatsenjoek. In de overwegend Russisch-sprekende delen van Oekraïne braken protesten uit tegen deze nieuwe regering, waarna Rusland het schiereiland Krim bezette. Op het Krim-schiereiland en in het Donetsbekken grepen Russisch gezinde protestbewegingen de macht en schreven er eigen lokale referendums uit.

Op 17 maart 2014 werd op de Krim de onafhankelijkheid uitgeroepen en op 18 maart annexeerde Rusland het schiereiland en werd de Krim weer overgeheveld naar Rusland. De Russische president Poetin zou later erkennen dat hij deze annexatie reeds langer gepland had. Het referendum wordt slechts door Rusland erkend. Andere landen spreken van een niet-legitieme annexatie van Oekraïens grondgebied en beschuldigen Rusland ervan om de protesten tegen de nieuwe Oekraïense regering aan te moedigen om het land te destabiliseren. Een aantal maanden later, op 11 mei 2014, riepen in het Donetsbekken pro-Russische protestbewegingen de onafhankelijkheid van de Volksrepubliek Donetsk en Volksrepubliek Loegansk uit die zich verenigden in de Unie van Volksrepublieken. In het oosten van Oekraïne (regio Donbass) kwam het vervolgens tot een gewapende strijd tussen het Oekraïense leger en de door Rusland gesteunde separatisten. Na de Oekraïense verkiezingen van 25 mei 2014 werd Petro Porosjenko op 7 juni 2014 aangesteld als de nieuwe president van Oekraïne. Op 20 mei 2019 werd Porosjenko opgevolgd door de komiek en tv-persoonlijkheid Volodymyr Zelensky.

Oekraïne is onderverdeeld in 24 oblasten (vgl. provincies) en een stad met een bijzondere status (Kiev). De tweede stad met bijzondere status (Sebastopol) en de Autonome Republiek Krim zijn geannexeerd door Rusland, maar worden de jure door Oekraïne en veel andere landen beschouwd als deel van Oekraïne. Een deel van de oblasten Donetsk en Loegansk hebben zich de facto afgescheiden als de Volksrepubliek Donetsk en de Volksrepubliek Loegansk.

Oblasten:

Oekraïense Karpaten

Oekraïne ligt in het zuidwesten van de voormalige Sovjet-Unie. In het westen en zuidwesten grenst het aan Polen (428 kilometer), Slowakije (90 kilometer), Hongarije (103 kilometer) en Roemenië (362 kilometer); in het zuiden aan Moldavië (939 kilometer) en een gedeelte aan Roemenië (169 kilometer); in het noorden aan Wit-Rusland (891 kilometer) en in het oosten, noordoosten en zuiden aan Rusland (1576 kilometer). De zuidgrens wordt bepaald door de Zwarte Zee en de Zee van Azov. De kustlijn is 2782 kilometer lang. De oppervlakte van Oekraïne bedraagt 603.500 km², 3 procent van de voormalige Sovjet-Unie en ongeveer 14,4 keer de oppervlakte van Nederland. Daarmee is het na Rusland en Kazachstan de op twee na grootste republiek uit de voormalige Sovjet-Unie.

Drie grote rivieren doorkruisen het land: de Dnjepr (Dnipro), de Dnjestr (Dnister) en de Donets. De langste rivier is de Dnjepr.

Het landschap bestaat grotendeels uit vlak terrein met de vruchtbare Pontische Steppe in het zuiden en uit verschillende plateaus. De belangrijkste daarvan is het Donets(Donbass)plateau in het uiterste oosten van het land. De enige bergen vindt men in het westen (Karpaten: 2061 meter). De kust van de Zwarte Zee bestaat uit vele baaien en riviermondingen. De kust aan de Zee van Azov is net als die aan de Zwarte Zee vooral laag, met hier en daar zandplaten.

In Oekraïne heerst een gematigd landklimaat met gemiddelde temperaturen in de winter van -7 à -8 graden Celsius in het noordoosten. In de zomer schommelt de gemiddelde temperatuur rond 18 graden Celsius in het noordwesten en 24 graden Celsius in het zuidoosten (subtropisch). De zomers zijn daarmee in het algemeen warm en de winters niet te koud.

Steden

Lviv, qua inwonertal de zevende stad van Oekraïne

67% van de bevolking leeft in steden, de overige 33% op het platteland. De grootste van de 454 steden in Oekraïne zijn:

• Kiev (Kyjiv) (3 miljoen inwoners)
• Charkov (1,5 miljoen inwoners)
• Dnipro (1,1 miljoen inwoners)
• Odessa (1 miljoen)
• Donetsk[7] (1 miljoen)
• Zaporizja (800.000)
• Lviv (700.000)

Sint-Michielsklooster in Kiev, een voorbeeld van de Oekraïense architectuur.

Een verzameling van traditionele paaseieren uit Wolynië

De Oekraïense gewoonten worden sterk beïnvloed door het christendom dat de dominante religie in het land is.[12] De rolpatronen neigen ook wat meer traditioneel te zijn en de grootouders spelen een grotere rol bij de opvoeding van de kinderen dan in het Westen.[13] De cultuur van Oekraïne is ook beïnvloed door de oostelijke en westelijke buurlanden, wat wordt weerspiegeld in de architectuur, muziek en kunst.

Het communistische tijdperk had een heel sterk effect op de kunst en de literatuur van Oekraïne.[14] In 1932 maakte Stalin het socialistisch realisme overheidsbeleid in de Sovjet-Unie toen hij het decreet "Op de Wederopbouw van werken van letterkunde en kunst Organisaties" afgekondigde. Deze verstikte de creativiteit. Tijdens de glasnost van de jaren 1980 werden de Sovjet kunstenaars en schrijvers opnieuw vrij om zich te uiten zoals ze wilden.[15]

Oekraïne had in 2014 een bruto binnenlands product (bnp) van $ 131 miljard (2011:$ 165 miljard).[16] In de kredietcrisis kreeg het land een zware economische klap. In 2009 daalde de economische activiteit met 15%, maar er trad herstel op en de economie groeide in 2010 met 4,1% en 5,2% in 2011.[16] In 2011 was het bnp per hoofd van de bevolking circa $ 3600, dit is 10% van het gemiddelde in de Europese Unie. De werkloosheid was zo’n 8% van de beroepsbevolking in 2011.[16] Door de annexatie van de Krim en de veiligheidssituatie in het oosten van het land kreeg de economie zware klappen in 2014 en 2015 en liep de inflatie sterk op. In 2016 was het bnp gedaald naar $ 93 miljard of $ 2200 per hoofd.

Het heeft een open economie, de export heeft een waarde van $ 75 miljard en bestaat voor 60% uit grondstoffen, zoals chemicaliën, landbouwproducten, hout, mineralen en metalen.[16] Rusland is de belangrijkste handelspartner en 30% van de export gaat hiernaartoe. Oekraïne importeert op zijn beurt weer veel aardgas uit Rusland waarmee ongeveer twee derde van zijn gasbehoefte wordt gedekt. Het land produceert voldoende steenkool om in de eigen behoefte te voorzien, maar de eigen gasreserves worden onvoldoende geëxploiteerd. Oekraïne verdient nog veel geld met de doorvoer van Russisch aardgas naar West-Europa, maar deze inkomsten lopen terug door de aanleg van nieuwe pijpleidingen buiten het land om, zoals de Nord Stream pijplijn. Het staatsbedrijf Naftogaz is verantwoordelijk voor de winning van olie en aardgas in het land en ook voor de distributie. Het gasverbruik wordt zwaar gesubsidieerd en de overheid legt hier zo’n 1,5% van het bnp op toe.[16] De lage prijzen leiden tot een hoog verbruik en energieverspilling.

De overheidsbegroting laat al jaren een tekort zien mede door de gassubsidie. De staatsschuld was relatief laag, de schuld was 35% van het bnp in 2011 en lag ver onder het Europese gemiddelde.[16] Door de crisis is de staatsschuld in 2014 fors opgelopen. Corruptie is een groot probleem, het land staat op de 120e plaats van de Transparency International corruptie-index.[18]

In enkele oblasten is er wijnbouw, met name op de Krim.

In het Nederlands wordt het land Oekraïne vaak aangeduid als de Oekraïne. Dit is volgens de Taaladviesdienst van het Genootschap Onze Taal allebei correct, alleen gaat de voorkeur uit naar Oekraïne zonder lidwoord. Het lidwoord is een overblijfsel van de Oekraïne als streeknaam, vergelijkbaar met de Veluwe en de Provence. Deze streeknaam wordt nu gebruikt als aanduiding voor het land, nadat dit onafhankelijk is geworden. Het volledig verdwijnen van dit lidwoord ligt in de lijn met andere geografische namen die nu als naam van een land gebruikt worden, zoals Libanon, afgeleid van een gelijknamig gebergte.[20] In het Oekraïens zelf bestaan geen lidwoorden, zoals in de meeste Slavische talen.

Volgens de Technische Handleiding van de Nederlandse Taalunie zijn namen van landen, dorpen en steden onzijdig (het).[21] De Algemene Nederlandse Spraakkunst voegt hier aan toe dat dit ‘blijkt bij het gebruik van een nadere bepaling, bijv. het Nederland van voor de oorlog, het prachtige Gent’.[22] In juni 2010 heeft de Nederlandse Taalunie in de vierde oplage van de huidige editie van de papieren uitgave van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje) een erratum opgenomen, waarbij het lidwoord ‘de’ bij Oekraïne is vervallen en de woordsoort is aangepast naar eigennaam.[23] Daaruit kan worden afgeleid dat vanaf juni 2010 Oekraïne in het Nederlands wordt aangeduid zonder lidwoord, of als het Oekraïne bij het gebruik van een nadere bepaling.

• Monumenten op de Werelderfgoedlijst
• Kernramp van Tsjernobyl
• Oekraïners | Oekraïners in Nederland
• Wegen in Oekraïne
• Oranjerevolutie
• Categorie Oekraïens persoon

• (en) President Oekraïne
• (uk) Ministerie van Buitenlandse Zaken
• (en) Website regering Oekraïne
• (en) Oekraïense steden en regio's gids
• (nl) Oekraïne-referendum