Tienen

Om de stad Tienen te onderscheiden van andere gemeenten met dezelfde naam, werd Tienes uitgebreid met de Franse aanduiding le mont (wegens de Sint-Germanusheuvel). Deze naam vinden we in 1157 als Tieneslemont. Hij beantwoordt aan het Latijnse Thenis Mons uit 1099. Hieruit ontwikkelde zich de Franse benaming Tirlemont.

De poëtische benaming Blanke Stad houdt verband met een prijs van 1000 fr. voor het saneren van arbeiderswoningen, vooral in Avendoren. Over deze prijs wordt gesproken in het stadsverslag van 1851. De naam Blanke Stad komt de eerste keer voor bij J.B. Nys als Tirlemont-la-Blanche in 1900 en als Blanke Stad in het stadsverslag van 1930.

Sedert 2004 gebruikt Tienen de benaming Tintelende Stad in zijn communicatie. De letters van Tienen komen allemaal voor in Tintelend.

Tienen bestaat uit de deelgemeenten Tienen, Bost, Goetsenhoven, Hakendover, Kumtich, Oorbeek, Oplinter, Sint-Margriete-Houtem, en Vissenaken.

De stad telt een aantal wijken:

• Grimde: 956 (kopie 13de eeuw) Grimides. Gehucht ten oosten van de stad, hiervan gescheiden door de Borggracht en de Gete. Grimde is moeilijk verklaarbaar en dus oud. De naam gaat mogelijk terug op Indo-Europees *ghrem "afkrabben" + achtervoegsel ithja. Grimde kan dan betekenen "waar het vuil is", een naam die dan slaat op de vuile oevers van de Gete.
• Aandoren: 1277 spina, circa 1350 ten haeghdorne. Aandoren is een wijk in Grimde. Spina is een vertaling van haagdoorn, namelijk een grote meidoorn op het plein voor de Oudepoort op de Borggracht
• Avendoren: 1034 Eurendore (lees: Evrendore), 1129 auerendoren (lees: Averendoren). Wijk in de omgeving van het station. Het eerste lid is mogelijk terug te brengen tot de Indo-Europese wortel *abh- "krachtig, sterk". Zo kan Averendoren (nu Avendoren) betekenen: burg van de sterken
• Grijpen: 1244 Gripen. Bouw- en weiland, gedeeltelijk onder Kumtich. Misschien uit Indo-Europees *ghreib- "grijpen". Afleiding van de persoonsnaam Gripo, "iemand met een sterke greep"?
• Mulk: 1260 Mulke. Mulk is een acum-naam bij een Romeinse persoonsnaam Munilius. Mulk betekent dus: toebehorend aan Munilius
• Moespik: circa 1350 moerspic. Wijk ten zuiden van de Roos of Sint-Helenasluis. Samengesteld uit moer "slijk" + spik "smal bruggetje"
• Potterie: genoemd naar de potbakkerij van Jean Henri Poffé die in 1796 al in de straat woonde. Het eerste fabriekje van Poffé stond op de plaats van huis 83 in de Potterijstraat
• Bruinissem: 1273 brunensheem. Hoogte ten westen van de Anemonenlaan. Bruinissem is een heemnaam bij Brunin, verkleinwoord van Bruno
• Oostermeer: ca. 1350 oestermere. Blok tussen Ketelmakersstraat, Delportestraat, Violetstraat en Oude Leuvensestraat. In 1715 in twee gesneden door de aanleg van de Nieuwe Leuvensestraat. Wellicht is Oostermeer een migratienaam
• Oud-België: Sedert 1956 volkse benaming voor een wijk in de Pastorijstraat
• Rooie: 1941 Aan den Rooie. Volkse benaming voor de omgeving van het Rakkersveld in de Torsinweg. Verwijst misschien naar iemand met rood haar
• Sabooike: sedert 19de eeuw, omgeving van villa Sliksteen. Sabooike herinnert aan de familie Saboo onderaan de Sliksteenvest, vooral agent Jean Baptist Saboo, geboren in 1810, die trouwde met de 11 jaar jongere Dorothée Messemaekers. Hij woonde in een bescheiden woning en kreeg 8 kinderen
• Utsenaken

De fusiegemeente Tienen grenst aan de volgende gemeenten (in wijzerzin, te beginnen in het noorden) : Glabbeek, Kortenaken, Linter, Landen, Heilissem (in het Frans Hélécine, in de provincie Waals-Brabant), Hoegaarden, Boutersem en Lubbeek.

Aangrenzende gemeenten
Lubbeek	Glabbeek	Kortenaken
Boutersem		Linter
Hoegaarden	Hélécine (W Br)	Landen

Tienen ligt aan de Grote Gete of Tiense Gete. Deze rivier werd in 1525 bevaarbaar tot in de stad waardoor Zoutleeuw in deze periode sterk aan belang verloor.

De scheepvaart op de Gete was van korte duur : in totaal 60 jaar. Op 9 december 1517 verleende de jonge keizer Karel V de toestemming om de Grote Gete tot in Tienen bevaarbaar te maken. Rond Kerstmis 1525 vertrok het eerste schip uit Tienen, terwijl op 3 maart 1526 het eerste schip aankwam. De eerste schipper, Hendrick Deprince, kreeg hiervoor van het stadsbestuur een beloning van 38 stuivers. De nieuwe vorm van welvaart werd met lede ogen door de stad Zoutleeuw aangezien. Bovendien stak de heer van Neerlinter stokken in de wielen. Het waren echter de godsdienstoorlogen die ervoor zorgden dat de Gete verzandde.

Na de Vrede van Münster (1648) keerde de rust terug. Op 11 augustus 1650 gaf Filips IV aan Tienen de toestemming om de Gete opnieuw te kanaliseren. De werken vorderden snel en in november 1651 kwam de eerste boot te Tienen aan. De gebeurtenis werd op 24 november gevierd in de herberg van Joos Lenaerts, de "Koning van Spanje". De heropleving van de scheepvaart duurde echter niet lang. Onder het regentschap van Juan van Oostenrijk (1656) viel de scheepvaart voorgoed stil. De plaats waar de schepen aankwamen, heette al in 1544 Aende Werff. Vooraleer de schippers deze Werf bereikten, passeerden ze 7 sluizen die de stad moest onderhouden. Het Pakhuis bevond zich in de Paardenbrugstraat op de Vetterie.

• Bron:NIS - Opm:1806 t/m 1970=volkstellingen op 31 december; vanaf 1977= inwoneraantal per 1 januari

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

• Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Het college van burgemeester en schepenen bestaat sinds 1 januari 2019 uit:

De Tiense gemeenteraad bestaat uit 31 leden, waarvan de CD&V met 8 fractieleden de grootste partij is.

Tussen 2013 en een deel van 2015 werd de meerderheid gevormd door een coalitie tussen CD&V en sp.a. Marcel Logist, tevens burgemeester, was werd opnieuw gemeenteraadsvoorzitter en zat de vergadering maandelijks voor. Nadat CD&V de coalitie in december 2014 opblies, werd de structurele onbestuurbaarheid van de stad officieel vastgesteld en kon er een nieuwe meerderheid gezocht en gevormd worden.

Sinds die coalitiewissel in 2015 besturen CD&V, N-VA, Open Vld en Groen samen de stad Tienen met een meerderheid van 17 op 31 zetels. SP.A zetelt voortaan in de oppositie, samen met het Vlaams Belang.

Lijsttrekkers waren bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 respectievelijk André Moreau (PVV), uittredend burgemeester Rik Boel (BSP), Jef Coel (CVP). Vital Valkeniers was lijsttrekker voor Gemeentebelangen (GBL), de lokale Volksunie-lijst. Opvallend resultaat was er voor voormalig Kumtichs burgemeester Louis Pans, tweede op de kieslijst van de PVV, die meer stemmen behaalde dan zijn kopman.[4] Burgemeester werd Jozef Coel (CVP), hij leidde een coalitie met de PVV. Schepenen waren Gerard Janssen, Julien Thomas, Jaco Mertens (allen CVP), André Moreau, Louis Pans, Pierre Honorez en Miel Giles (allen PVV). OCMW-voorzitter was Georges Albessard (PVV).[5]

Bij de lokale verkiezingen van 1982 kwamen de liberalen in verdeelde slagorde op. Enerzijds was er de PVV met Louis Pans als lijsttrekker en anderzijds de scheurlijst VSD met André Moreau op kop. Lijstrekker bij de SP was Rik Boel, bij de CVP Jef Coel en bij de Volksunie Vital Valkeniers. Burgemeester werd Rik Boel (SP), die een coalitie sloot met de VSD en Volksunie.[4] Halfweg de legislatuur werd hij opgevolgd als burgemeester door partijgenoot André Boesmans.

Lijsttrekkers bij de lokale verkiezingen van 1988 waren Jaco Mertens (CVP), Emiel Gilis (PVV), André Boesmans (SP), André Moreau (VSD), Roland Deboes (Agalev) en Johan Rock (PVDA). Op de kieslijst van de Volksunie kandideerde Eddy Poffé. Opmerkelijke resultaten waren er voor Marcel Logist en Patrick Grootjans (respectievelijk op de 6e en de 5e plaats op de SP-kieslijst), die beide meer stemmen behaalden dan hun kopman.[4] Onder andere Annie Duroi-Vanhelmont (SP) werd verkozen als gemeenteraadslid. Burgemeester werd André Boesmans (SP), hij leidde een coalitie van de SP met de Volksunie en VSD. In 1992, na een crisis binnen de Volksunie, ruilden de twee VU-schepenen Poffé en Valkeniers hun partij voor de VLD. Hun bevoegdheden werden afgenomen en toegewezen aan andere Volksunie-mandatarissen in het schepencollege.[6]

Bij de verkiezingen van 1994 slaagden de liberalen erin om de eenheid terug te vinden. De VSD verdween en André Moreau werd lijsttrekker voor de VLD. Bij de CVP werd de lijst getrokken door Trees Merckx, bij de SP door Marcel Logist, bij Agalev door Roland Deboes en bij de Volksunie door J. Matthijs. Lijstrekkers voor het Vlaams Blok waren Michel Cologne, voor de PVDA Pieter Dewever en voor de WOW B. Serré.[4] Burgemeester werd Marcel Logist (SP).

Bij de lokale verkiezingen van 2000 vond er bij de liberalen een machtswissel plaats, Eddy Poffé werd lijsttrekker en André Moreau lijstduwer.[4] Een andere opvallende kandidaat op de liberale lijst was voormalig burgemeester van Linter Stef Goris.[6] Bij de SP werd de kieslijst getrokken door Marcel Logist, bij CVP door Jos Hermans en bij het Vlaams Blok door Wim Van Dijck. Lijsttrekker voor VU-ID was Luc Degeest en bij Agalev Roland Deboes.[4] Eddy Poffé (VLD) sloot een coalitie met de CVP en werd aangesteld als burgemeester. In 2007 verliet Stef Goris de VLD en sloot hij aan bij Lijst Dedecker (LDD), hij werd hierin gevolgd door André Hoebrechts, Arthur Dumont en Philippe Smets.[6]

Na het uiteenspatten van de Volksunie tijdens de vorige legislatuur kwamen de etnisch nationalisten bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 in verdeelde slagorde op. Spirit vormde een kartel met de sp.a en de N-VA kwam samen met de CD&V op. VLD van zijn kant sloot een kartel met Vivant. Lijsttrekkers waren Marcel Logist (sp.a-Spirit), Eddy Poffé (VLD-Vivant), Jos Hermans (CD&V-N-VA), Bernadette Stassens (Groen) en Johny Van Stiphout (Vlaams Belang). Opmerkelijke kandidaat op de kieslijst van CD&V-N-VA was voormalig Vlaams Blokker Michel Cologne, ook Katrien Partyka stond deze verkiezingen op deze lijst.[4] Burgemeester werd Marcel Logist (sp.a), die een coalitie sloot met CD&V-N-VA.

Bij de verkiezingen van oktober 2012 trokken de liberalen opnieuw in verdeelde slagorde naar de kiezer. Enerzijds was er de Open Vld-lijst met Bram Delvaux en anderzijds de scheurlijst Libertas-Blauw met Marc Dewaelheyns als lijsttrekker. Deze kieslijst werd gesteund door André Moreau,[4] ook voormalig LDD'ers Hoebrechts en Smets stonden op deze kieslijst.[6] Lijsttrekker bij sp.a was Marcel Logist, bij Groen Tom Roovers en bij CD&V Katrien Partyka. De kieslijst van Vlaams Belang werd getrokken door Johny Vanstiphout, die van N-VA door Johan Dewolfs en die van VLOTT door Marc Moorhem.[4] Opvallende kandidaat bij sp.a was voormalig LDD'er Dumont.[6] Er werd een coalitie gevormd tussen sp.a en CD&V, met Marcel Logist (sp.a) als burgemeester en Katrien Partyka (CD&V) als eerste schepen. In het college van burgemeester en schepenen waren er van de 6 andere schepenen 2 christendemocraten en 4 socialisten. De partijen hadden samen 17 van de 31 zetels in de gemeenteraad.

Kort na de verkiezingen verliet voormalig schepen Marc Soens de sp.a, en richtte zijn eigen partij op, de 'Partij van en voor Inwoners' (PVI).[7] In 2014 verliet Annemie Minten de N-VA en richtte samen met voormalig (niet-verkozen) partijgenoot Danny Puyneers Tienen+ op.[8][9] Bij het opmaken van de begroting 2015, leidde de meerderheid eind 2014 tot politieke instabiliteit nadat CD&V de coalitie uit onenigheid opblies. Daarop werd beslist de structurele onbestuurbaarheid vast te stellen en nieuwe coalitiegesprekken op te starten. CD&V probeerde de krachten te bundelen met N-VA, Open Vld en Groen, maar slaagde er niet in om een finaal akkoord te bereiken.[10] Op 29 december 2014 sloten de lokale afdelingen van de partijen Groen, sp.a en Open Vld een nieuw bestuursakkoord en vormden een nieuwe meerderheid met 18 van de 31 zetels. Wanneer de onbestuurbaarheid zou zijn vastgesteld door de Vlaamse Regering zou de gemeenteraad met Bram Delvaux een nieuwe burgemeester voordragen en nieuwe schepenen kiezen. Het schepencollege zou vanaf dan bestaan uit een liberale burgemeester, 3 liberale schepenen, 4 socialistische schepenen en 1 groene schepen.[11] Echter was er bij de installatievergadering geen meerderheid in de gemeenteraad om deze nieuwe weg voor Tienen op te gaan. De coalitie verloor haar meerderheid door interne onenigheid bij de sp.a. Schepen Grootjans stemde tegen en raadslid Marie-Claire Loozen bleef afwezig op de zitting.[12] Daarop werden door sp.a nieuwe coalitiegesprekken opgestart met CD&V en N-VA, maar ook dit leidde tot niets. Vervolgens werden gesprekken opgestart tussen CD&V, N-VA, Open Vld en Groen. Deze vier partijen bereikten na een eerdere mislukte poging een finaal akkoord in de nacht van 9 op 10 juli 2015. Na 10 jaar meerderheid werden de socialisten naar de oppositiebanken verwezen. CD&V leverde de nieuwe burgemeester van Tienen, met name Katrien Partyka. In september 2015 nam Logist ontslag als gemeenteraadslid.[13]

In maart 2015 werd voormalig schepen Grootjans uit de sp.a gezet en zetelde vanaf dan als onafhankelijk raadslid.[14] In juli 2015 trad Puyneers, na het overlijden van Kurt Fontaine (N-VA), toe tot de gemeenteraad. Hierdoor telde Tienen+ voortaan twee verkozenen.[15] In mei 2017 kwam daar een derde raadslid bij, na de overstap van Loozen[16] die in januari 2016 uit de sp.a was gezet.[17] In augustus 2017 kwam het tot een breuk binnen Tienen+, waarbij Loozen uit Tienen+ werd gezet. Samen met o.a. Minten richtte ze vervolgens de 'Burgerbeweging' op.[18] Eveneens in augustus 2017 verlieten schepen Jos Mombaers (Open VLD) en voormalig schepen Bernard Vandereyken (CD&V) hun partij om Tienen Vooruit! op te richten.[19][20] In juni 2018 maakte ook Minten bekend aan te sluiten bij deze partij.[21] Dezelfde maand ten slotte maakte Grootjans zijn overstap naar Tienen+ bekend.[22]

De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen.

• Stadhuis
• Het Suikermuseum
• Museum Het Toreke
• Onze-Lieve-Vrouw-Ten Poelkerk
• Sint-Germanuskerk
• Paterskerk
• Sint-Maartenskerk te Vissenaken
• Sint-Pieterskerk te Vissenaken
• Cultuurcentrum de Kruisboog
• Kapel van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen (Grimde)
• Sint-Lambertuskerk (preromaans uit de 10° eeuw of eerder) te Groot-Overlaar, als een van de oudste kerkjes van het land
• De Tinnen Schotel, een huis op de Grote Markt te Tienen, waar zowel Napoleon Bonaparte, als de hertog van Wellington en Blücher ooit waren
• Ruine van de begijnhofkerk (met begijnhof)
• Het Bogaardenklooster
• Het weeshuis van Tienen
• Standbeeld "De Groene"

• De drie tumuli
• Bietenroute
• Hagelandse rolskiroute
• Suikerroute
• Rozendaal vallei
• Viander

• Tiens

In ART wordt er aan muziek, beeld, dans, woord en muvo gedaan.[26]

• Het Dertienmaal: Bedevaart tussen Hakendover en Grimde (nacht van 16 op 17 januari)
• Kweikersparade: Feest met een parade die de historiek en eigenheden van Tienen uitbeeldt met als hoogtepunt de strijd tussen Thuinas en Oswaldus de draak (elke vijf jaar op of rond 10 oktober)
• Karnavalkermis (van het weekend voor tot het weekend na Aswoensdag)
• Karnavalstoet: door het centrum van Tienen (zaterdag voor Aswoensdag). In de stoet lopen ook Stadsreuzen mee.
• Palmprocessie Sint-Germanus kerk (Palmzondag)
• Paardenprocessie te Hakendover (Paasmaandag)
• Erfgoeddag (in de loop van de maand april)
• Hagelanddag: toeristische activiteiten in de 20 gemeenten van het Hageland (1e zondag van juni)
• Tienen kermis (van het voorlaatste weekend tot het laatste weekend van juni, inclusief de daaropvolgende maandag)
• Beiaardconcerten: op de Witlockxbeiaard van de Sint-Germanuskerk op de Veemarkt (iedere woensdagavond in juli en augustus)
• 11 juli-viering: Tienen viert mee met de Vlaamse gemeenschap (ieder jaar rond 11 juli)
• Suikerrock (laatste weekend van juli)
• Folklorestoet (1e zondag van september)
• Open Monumentendag (2e zondag van september)
• Internationale postzegelbeurs (najaar)
• Internationale muntenbeurs - Numismatica (najaar)

Tienen heeft verschillende jeugdbewegingen. Zoals de Bergrakkers, FOS 213 De Hinde (FOS Open scouting), Kriko-Bea en Akabé (scouts) Chiro, KSA en de KLJ in Hakendover, Oplinter, Vissenaken,...

Omstreeks de eeuwwisseling 19de/20ste eeuw werden drie buurtspoorweglijnen aangelegd. Dit zijn de volgende lijnen:[27]

• 21 januari 1898: Haacht – Aarschot – Tienen
• 16 juni 1902: Tervuren – Bevekom – Tienen
• 29 september 1907: Sint-Truiden – Tienen (Deze lijn loopt vanaf de suikerfabriek samen met de particuliere normaalsporige aansluiting van de suikerfabriek, tot dicht bij het station Grimde.)

De eerste twee lijnen kregen een tracé door de binnenstad, maar er werd tegelijk een ringlijn aangelegd in verbinding met de suikerfabrieken zodat de zware goederentrams met hun bieten niet door de binnenstad hoefden te rijden. Voor de laatst aangelegde buurtspoorweglijn uit Sint-Truiden in 1907 werd wel een tracé voorgesteld door de binnenstad, maar deze route werd geweigerd en trams moesten de reeds bestaande ringlijn gebruiken. De reizigerstrams bedienden het spoorwegstation aan de stadszijde. Na een spoorvernieuwing in 1930 werden de trams uit de binnenstad geweerd maar konden wel het spoorstation bereikten. De trams uit Bevekom moesten hiervoor wel een omweg maken langs de ringlijn en de stelplaats aan de achterzijde van het spoorstation. Sommige trams eindigden dan ook bij de stelplaats die redelijk dicht bij het spoorstation gelegen was. Het massale bietenvervoer was het belangrijkste vervoer van de buurtspoorwegen in de streek. Tijdens het oogstseizoen werden de goederenwagens geparkeerd langs de talrijke spooremplacementen in de streek, zodat de boeren deze konden vullen. De goederenwagens werden dan opgehaald en in lange treinen vervoerd naar de suikerfabriek aan de oostkant van Tienen. De meevervoerde aarde werd afgespoeld en teruggebracht naar de boerderijen. De suikerfabriek bestelde in 1915 haar eerste stoomlocomotief. Vanaf 1930 werden de stoomlocomotieven voor reizigerstrams vervangen door motortrams.

In de jaren vijftig van de 20ste eeuw werd het buurtspoorwegnet afgebouwd:

• 16 mei 1953: sluiting lijn naar Aarschot voor het reizigersverkeer
• 2 oktober 1954: sluiting lijn naar Sint-Truiden voor het reizigersverkeer
• 29 september 1955: sluiting lijn naar Aarschot voor het goederenverkeer
• 29 november 1959: sluiting lijn naar Bevekom voor het reizigersverkeer. Dit was de laatste spoorlijn met motortrams in Brabant.
• 2 mei 1962: opheffing van de laatste goederentrams op het overblijvende spoornet. Dit was van Nethen (lijn Bevekom) tot Halle-Booienhoven (lijn Sint-Truiden) en Nodevoorde (lijn Geldenaken Sint-Truiden). Op het laatst werden de goederentrams alleen ingezet voor het bietenvervoer in het voorjaar. Na 1962 waren de sporen in zo een slechte staat dat de sporen opgebroken werden.

Ten zuidwesten van Tienen loopt de snelweg A3/E40. De stad ligt op spoorlijn 36 (Brussel-Luik). In het stadscentrum staat het station Tienen. Vanuit het busstation gelegen naast het spoorstation vertrekken zowel Vlaamse streekbussen van De Lijn als Waalse bussen van de TEC. Een stadsnet is er echter nooit geweest. Wel zijn er streeklijnen die rechtstreeks industrieterreinen bedienen en niet doorrijden naar het station of het centrum.