Kabinet-Den Uyl

De Lockheed-affaire in 1976 was een omkoopschandaal waarbij prins Bernhard, de echtgenoot van Koningin Juliana, was betrokken. Tijdens een hoorzitting van de Amerikaanse senaat werd op 6 februari 1976 openbaar dat een "hoge regeringsfunctionaris in Nederland" steekpenningen zou hebben ontvangen. Al snel werd duidelijk dat het hier ging om prins Bernhard. Hoewel de prins nadrukkelijk ontkende geld te hebben aangenomen, besloot het kabinet drie dagen later een commissie van wijzen in te stellen, bestaande uit mr. A.M. Donner (rechter bij het Europees hof voor Justitie), M. Holtrop (voormalig president van De Nederlandsche Bank) en de voorzitter van de Algemene Rekenkamer drs. H. Peschar.

De bevindingen van de commissie en de conclusies van de regering werden op 26 augustus 1976 door minister-president Den Uyl in de Tweede Kamer gepresenteerd, en dreigden te leiden tot een constitutionele crisis. Van vervolging van prins Bernhard werd afgezien, maar de prins moest zijn functies in het bedrijfsleven en bij de krijgsmacht neerleggen en werd geadviseerd in het openbaar niet meer in militair uniform te verschijnen. Zijn voorzitterschap van de Bilderbergconferenties legde hij per direct neer. Minister-president Joop den Uyl werd alom geprezen voor zijn behandeling van de affaire.[3][4]

In het kader van het Deltaplan vonden uitgebreide discussies plaats over het geheel of gedeeltelijk afsluiten van de Oosterschelde, waarbij milieueffecten een belangrijke rol speelden. Er werd uiteindelijk gekozen voor een afsluitbare stormvloedkering met grote schuiven die bij zware storm gesloten kunnen worden, zodat het hoogwater niet de Oosterschelde binnen kan komen.

Op het gebied van de Buitenlandse politiek zette dit kabinet zich onder meer in voor meer ontwikkelingssamenwerking en verbetering van de mensenrechten. Er ontstonden felle meningsverschillen over abortus.Minister Dries van Agt wilde de abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede sluiten, maar dat werd verhinderd door een bezetting. Er werden diverse maatregelen genomen voor de verkeersveiligheid (verplichte bromfietshelm, autogordels en alcoholtest).

Het kabinet, en met name de PvdA, kwam met een viertal hervormingsvoorstellen op sociaal-economisch gebied:

• Vermogensaanwasdeling (VAD) is het laten delen in de winst van een bedrijf door de werknemers, in de vorm van collectief beheerde aandelen.
• Wet op de Ondernemingsraden (WOR) regelt de inspraak en medezeggenschap binnen een bedrijf.
• Wet op de Investeringsrekening (WIR) stimuleert werkgevers om hun bedrijfsinvesteringen in maatschappelijk gewenste banen te leiden (zoals milieu, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling.
• Grondpolitiek. Maatregelen om speculatie te voorkomen van grond dat bestemd was voor uitbreidingsplannen.

Deze voorstellen werden niet meer aangenomen door het kabinet Den Uyl, omdat het kabinet voortijdig werd opgeheven. De Wet op de Ondernemingsraad en de Wet op de Investerings Rekening zijn wel (in gewijzigde vorm) aangenomen door het volgende kabinet-Van Agt I.De besluitvorming over de Vermogen Aanwasdeling zou behandeld worden in maart 1977, maar toen had er inmiddels al een kabinetscrisis plaatsgevonden over de grondpolitiek. De voormalige kolonie Suriname werd op 25 november 1975 een onafhankelijke republiek. Veel inwoners van dat land emigreerden naar Nederland.

Op 22 maart 1977 boden de ministers van de confessionele partijen hun ontslag in bij de koningin. Dat was twee maanden voordat de verkiezingen zouden plaatsvinden. Dat was twee maanden voordat de verkiezingen zouden plaatsvinden. Die verkiezingen werden overschaduwd door de treinkaping bij De Punt en de gijzeling van een lagere school in Bovensmilde, die beide werden uitgevoerd door Molukkers.

De politieke en karakterverschillen tussen minister-president Joop den Uyl (PvdA) en vicepremier en minister van Justitie Dries van Agt (KVP) waren zo groot dat het tot diverse aanvaringen leidde. De aanhoudende interne incidenten leidden vervolgens zelfs tot situaties waarbij Dries van Agt niet eens op de hoogte werd gesteld over beslissingen die het kabinet had genomen tijdens vergaderingen waar hij niet bij aanwezig was en hij deze moest vernemen in de pers. Diverse van deze zaken en incidenten hadden een negatieve invloed op de verstandhouding tussen de PvdA en het tijdens de kabinetsperiode opgerichte CDA (met oppositiepartij CHU), wat gezien wordt als een van de oorzaken van de moeizame kabinetsformatie van 1977, waarin uiteindelijk de poging om tot een tweede kabinet-Den Uyl te komen mislukte.[5]

Op 1 november 1973 treedt minister van Landbouw en Visserij Tiemen Brouwer (KVP) af vanwege zijn gezondheid, kort na zijn aantreden werd hij getroffen door een hersenbloeding. Bij zijn vertrek speelde ook mee dat vanuit landbouwkringen kritiek was geuit op zijn geringe bestuurskracht. Hij wordt die zelfde dag opgevolgd door staatssecretaris van Financiën Fons van der Stee (KVP) als minister van Landbouw en Visserij. Op 21 december 1973 wordt Martin van Rooijen (KVP) die tot dan werkzaam is als het hoofd van de fiscale afdeling van Royal Dutch Shell benoemd als zijn opvolger als staatssecretaris van Financiën

Op 1 maart 1974 stapt staatssecretaris van Defensie Joep Mommersteeg (KVP) op vanwege gezondheidsproblemen. Op 11 maart 1974 wordt brigadegeneraal Cees van Lent die tot dan werkzaam is als chef van de afdeling personeel van de Koninklijke Landmacht benoemd als zijn opvolger als staatssecretaris van Defensie. Van Leent was pas in januari lid geworden van de KVP.

Op 27 mei 1975 treedt staatssecretaris van Justitie Jan Glastra van Loon (D'66) af door een conflict met de ambtelijke top van het ministerie nadat hij in een interview kritiek uit op de leiding van het departement. Op 6 juni 1975 wordt hij opgevolgd door de voormalig Utrechtse wethouder Henk Zeevalking (D'66).

Op 1 september 1975 stapt staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen Antoon Veerman (ARP) op vanwege gezondheidsproblemen. Hij wordt die dag opgevolgd door Klaas de Jong Ozn. (ARP), die tot dan werkzaam is als rector van de christelijke scholengemeenschap in Amersfoort.

Op 1 januari 1977 treedt minister van Defensie Henk Vredeling (PvdA) af na dat hij was benoemd tot eurocommissaris. Hij wordt die dag opgevolgd door staatssecretaris van Defensie Bram Stemerdink (PvdA).

Op 1 mei 1977 treedt staatssecretaris van Binnenlandse Zaken Wim Polak (PvdA) af, nadat hij is benoemd tot burgemeester van Amsterdam.

Op 8 september 1977 treedt vicepremier en minister van Justitie Dries van Agt (KVP) af, omdat hij op grond van de Grondwettelijke bepalingen moet kiezen tussen het ministerschap en het Tweede Kamerlidmaatschap. Zijn functies worden overgenomen door minister van Binnenlandse Zaken en minister voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse Zaken Gaius de Gaay Fortman (ARP).[6]

Om diezelfde reden treden tevens op 8 september 1977 de staatssecretarissen van Buitenlandse Zaken Laurens Jan Brinkhorst (D'66), Justitie Henk Zeevalking (D'66), Economische Zaken Ted Hazekamp (KVP), Onderwijs en Wetenschappen Ger Klein (PvdA), Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Marcel van Dam (PvdA) en Jan Schaefer (PvdA) en Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk Wim Meijer (PvdA) af.

Presidentsvrouw Patience Dabany, Koningin Juliana, president van Gabon Omar Bongo en prins Bernhard op Paleis Soestdijk op 14 mei 1973.

Voorzitter van de Europese Commissie François-Xavier Ortoli en minister-president Joop den Uyl op het Catshuis op 22 oktober 1973.

Portugese minister van Buitenlandse Zaken Mário Soares, actrice María de Jesus Barroso Soares, minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel en minister-president Joop den Uyl bij het Catshuis op 4 mei 1974.

Premier van Suriname Henck Arron, minister-president Joop den Uyl en premier van de Nederlandse Antillen Juancho Evertsz op Schiphol op 15 mei 1974.

Premier van Zweden Olof Palme en minister-president Joop den Uyl op Schiphol op 11 september 1974.

Minister-president Joop den Uyl arriveert op het Binnenhof voor de persconferentie na de afloop van de gijzeling in de Franse ambassade in Den Haag op 16 september 1974.

Minister-president Joop den Uyl, Tweede Kamerlid Nel Barendregt en minister van Sociale Zaken Jaap Boersma na een debat over gastarbeiders in de Tweede Kamer op 30 oktober 1974.

Portugese minister van Buitenlandse Zaken Ernesto Melo Antunes en minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel op 22 mei 1975.

Minister-president Joop den Uyl en VVD-fractievoorzitter Hans Wiegel voor een debat in de Tweede Kamer op 3 juni 1975.

Minister van Financiën Wim Duisenberg presenteert de miljoenennota tijdens de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer op 9 oktober 1975.

Minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel en Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Yigal Allon op Schiphol op 7 november 1975.

Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Yigal Allon en minister-president Joop den Uyl op 10 november 1975.

Vicepremier en minister van Justitie Dries van Agt tijdens een persconferentie na de afloop van de treinkaping bij Wijster op 14 december 1975.

Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger en minister-president Joop den Uyl bij het Catshuis op 11 augustus 1976.

Koningin Juliana en prins Bernhard onderweg naar Paleis Soestdijk ten tijde van de Lockheed-affaire op 26 augustus 1976.

Minister-president Joop den Uyl tijdens een debat in de Tweede Kamer op 10 maart 1977.

Minister-president Joop den Uyl informeert de Tweede Kamer over de val van het kabinet op 22 maart 1977.

Voorzitter van de Europese Commissie Roy Jenkins en Koningin Juliana op Paleis Soestdijk op 22 maart 1977.

President van Zambia Kenneth Kaunda, minister-president Joop den Uyl en minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel in de Trêveszaal op 13 juni 1977.

Minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk en president van Zambia Kenneth Kaunda op 14 juni 1977.

Vicepremier en minister van Justitie Dries van Agt, minister-president Joop den Uyl en minister van Binnenlandse Zaken Gaius de Gaay Fortman tijdens het debat over de treinkaping bij De Punt in de Tweede Kamer op 14 juni 1977.

Minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel, premier van Spanje Adolfo Suárez en minister-president Joop den Uyl op 28 augustus 1977.

Partijvoorzitter van het Afrikaans Nationaal Congres Oliver Tambo, penningmeester van het Afrikaans Nationaal Congres Thomas Nkobi en minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk op 5 oktober 1977.