Informateur

Nergens staan er bepalingen betreffende de informateur. De Koning der Belgen kan naar eigen goeddunken iemand aanwijzen. Meestal is dit een politicus. Hierbij laat de Koning zich meestal leiden door de partij met het beste resultaat in de verkiezingen. Dikwijls is het ook een persoon van een ander taalgebied.

Deze informateur brengt op regelmatige tijdstippen verslag uit aan de Koning en stelt na zijn opdracht ook een formateur voor aan de Koning, die deze dan kan benoemen.

Hij tast de mogelijke coalities af en start gesprekken met woordvoerders van politieke partijen om te polsen of er een akkoord mogelijk is tussen de desbetreffende partijen.

Deze informatie is verouderd. Sinds de verkiezingen van 2012 wordt de informateur niet langer benoemd door het staatshoofd, maar door de Tweede Kamer. De consultatie bij het staatshoofd is daarmee vervallen, hoewel de vaste adviseurs nog wel op bezoek zijn geweest.

Staatsrechtelijk gezien is nergens voorgeschreven hoe een informateur dient te opereren.[1] Hieronder staat echter de wijze hoe de informateur meestal te werk gaat.

Nadat de uitslag van de verkiezingen bekend is geworden (of wanneer een Kabinet gevallen is), brengen de gekozen fractieleiders van de politieke partijen, alsmede een aantal vaste adviseurs van de koning of koningin (zoals de voorzitters van de kamers van het parlement, de Vice-President van de Raad van State en eventueel de Ministers van Staat), een consultatie-bezoek aan het staatshoofd om hem of haar hun adviezen te geven over het te volgen (in)formatie-traject.

In sommige gevallen worden er, indien gewenst, achtereenvolgens één of meerdere informateurs benoemd door het staatshoofd. Als de situatie daar aanleiding voor geeft, kan er een soort van voorverkenning gewenst zijn. Dit wordt ook weleens pré-informatieronde genoemd, onder leiding van een pré-informateur. De informateur krijgt alle aan het staatshoofd uitgebrachte adviezen. Vervolgens voert hij gesprekken met politici, deskundigen en natuurlijk met de fractievoorzitters van de partijen die wellicht samen een kabinet kunnen vormen. De informateur kijkt welke problemen er daarbij overwonnen moeten worden. Hoe ver deze opdracht reikt, hangt af van de verkiezingsuitslagen. Als twee partijen een duidelijke meerderheid hebben en het eens zijn, kan de informateur een beperkte opdracht krijgen. In een verslag adviseert hij het staatshoofd welk nieuw kabinet een goede kans van slagen heeft. De Kamer kan de informateur verzoeken zijn advies in een debat toe te lichten.

Als regel spreekt de informatie-opdracht van een kabinet "dat kan rekenen op een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal". In de praktijk betekent dit dat de mogelijkheden van een meerderheidskabinet moeten worden onderzocht. Vaak bestaat een dergelijk kabinet uit meerdere fracties in de Tweede Kamer welke een coalitie aangaan en vervolgens de ministers en staatssecretarissen leveren in het kabinet.

De opdracht kan ook zo ruim zijn dat de informateur het regeerakkoord opstelt. Ook kan hiervoor een nieuwe informateur worden aangesteld. De informateur onderhandelt met de coalitiepartijen over de gezamenlijke en tegenstrijdige belangen. Als men het eens is, worden de afspraken vastgelegd in het akkoord.

Waren in vroegere jaren formateurs degenen die het hele proces tot de vorming van een nieuw kabinet begeleidden, inmiddels is gegroeid dat als de informatie-fase slaagt, de informateur of informateurs een formateur aanbevelen. Officieel wordt deze door de koning of koningin benoemd. De formateur formeert het toekomstig kabinet; vaak wordt hij de nieuwe minister-president of eerste minister, welke zal worden beëdigd door het staatshoofd.

Het nieuwe kabinet is niet gebonden aan het regeerakkoord en hoeft dus de vastgelegde afspraken niet verplicht om te zetten in beleid. Bij een stemming binnen de Kamer zullen de coalitiepartijen geneigd zijn vóór het wetsvoorstel van het kabinet te stemmen. Toch kan er een meerderheid tegen een bepaald wetsvoorstel ontstaan: de oppositiepartijen zullen mogelijk tegen stemmen en de coalitiepartijen zijn niet verplicht vóór te stemmen, omdat er sprake is van dualisme. Het is echter wel de gewoonte, omdat er anders kans is op een kabinetscrisis.

Sommigen vinden het bezwaarlijk dat de informateur aan niemand, behalve de Koning, verantwoording dient af te leggen. Daarom stelden de staatscommissie-Biesheuvel en de commissie-De Koning voor hem verantwoording te doen afleggen in de Tweede Kamer. De laatste jaren geeft de informateur tekst en uitleg in de Tweede Kamer, zonder dat daar overigens een verbindende regel voor is.[1]

Zeker na de invoering van de Wet dualisering gemeentebestuur in 2002 en de Wet dualisering provinciebestuur in 2003, waarbij in gemeenten en provincie het dagelijks en algemeen bestuur uit elkaar zijn gehaald, hebben ook hier de informateur en de formateur hun intrede gedaan. Het was voorheen gebruikelijk dat na de Raads- of Provinciale Statenverkiezingen de grootste partij het voortouw nam in de besprekingen om te komen tot een nieuwe coalitie. Inmiddels wordt er vaak van buiten een informateur aangesteld door de betrokken partijen om hen zo als een meer neutraal 'voorzitter' te ondersteunen in het formatieproces voor een nieuw college van burgemeester en wethouders c.q. College van Gedeputeerde Staten en de coalitie-onderhandelingen.

In de toekomst zal, zeker bij invoering van de gekozen burgemeester, in Nederland deze een meer nadrukkelijker rol krijgen bij de vorming van een nieuw dagelijks bestuur op gemeentelijk- en provinciaal niveau.

Sinds 1948 zijn onderstaande personen aangezocht als (in)formateur in Nederland: