Kabinet-Van Agt I

Het kabinet krijgt te maken met grote financieel-economische problemen en oplopende werkloosheid. De financiële tegenvallers haalden, mede door het uitbreken van de Tweede Oliecrisis, de bezuinigingen steeds weer in. Daarnaast dreigen er massaontslagen bij in de probleem geraakte Nederlandse bedrijven zoals de scheepsbouwbedrijven Rijn-Schelde-Verolme (RSV) en Amsterdamsche Droogdok Maatschappij (ADM) en vrachtautofabrikant DAF. Ook de productie in de bouwsector valt terug. Om dit tegen te gaan kondigt minister van sociale zaken Wil Albeda enkele keren een loonpauze af. In 1978 stelt minister Frans Andriessen het ombuigingspakket Bestek'81 op waarin ombuigingen worden aangekondigd. Centrale punten waren de loonontwikkeling in het bedrijfsleven, ook moest de markt meer ruimte krijgen. Er wordt verder ook gekort op uitkeringen en op onderwijs- en ambtenarensalarissen. Daarnaast worden studenten geconfronteerd met hogere studiekosten, het plan stuit op hevig verzet in de samenleving. Van de uitvoerig kwam weinig tot niets terecht.

Een belangrijke beleidsbeslissing die het kabinet neemt is om structureel plannen te maken voor grootschalige bestuurlijke herindelingen van de provincies. Op 16 oktober 1978 kondigde vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel per brief aan dat het ingediende voorstel van het vorige kabinet om over te gaan naar 17 provincies zou worden vervangen door een nieuw plan. In dit nieuw voorstel zouden Overijssel, Gelderland, Noord-Holland en Zuid-Holland in tweeën worden gedeeld en Noord-Brabant in drieën. Na verzet vanuit de provincies handhaafde minister Hans Wiegel in 1979 alleen het voorstel tot splitsing van Zuid-Holland. In 1981 diende minister Hans Wiegel een nieuwe wetsvoorstel in voor de splitsing van Zuid-Holland, waarbij het Openbaar Lichaam Rijnmond moest worden omgevormd tot een nieuwe provincie Zuid-Holland en het overige deel van Zuid-Holland zou de naam Midden-Holland krijgen. Ook werd er een voorstel ingediend voor een gemeentelijke herindeling van Friesland.

Het streven van minister-president Dries van Agt om de vertoning van erotische films slechts toe te staan in bioscopen met minder dan vijftig stoelen, sloot niet meer aan bij de geest van de tijd. Minister-president Dries van Agts ethisch reveil stierf dan ook een stille dood.

In deze periode vond de troonsafstand plaats van Koningin Juliana. De inhuldiging van haar dochter Beatrix als koningin leidde in een rumoerig Amsterdam tot enorme rellen.

Er zijn enkele keren 'bijna-crises', onder meer het NAVO-besluit om kruisraketten te plaatsen in West-Europa, over de regeling van abortus, en over het instellen van een olieboycot tegen Zuid-Afrika.

Personele wijzigingen

Op 5 maart 1978 stapt minister van Defensie Roelof Kruisinga (CDA) op omdat hij vindt dat het kabinet krachtiger stelling moet nemen tegen het Amerikaanse voornemen om een neutronenbom te gaan produceren. De neutronenbom (N-bom) is een wapen dat mensen doodt, terwijl gebouwen onbeschadigd blijven. Op 8 maart 1978 wordt Willem Scholten (CDA) die tot dan lid van de Raad van State is benoemd als zijn opvolger.

Op 1 april 1979 overleed minister voor Wetenschapsbeleid Rinus Peijnenburg (CDA) onverwachts aan de gevolgen van een hartaanval op slechts 51–jarige leeftijd. Op 3 mei 1979 wordt Ton van Trier die tot dan werkzaam is als hoogleraar voor elektrotechniek op de Technische Hogeschool Eindhoven benoemd als zijn opvolger. Van Trier die tot dan partijloos is wordt die zelfde maand nog lid van het CDA.

Op 22 februari 1980 treedt minister van Financiën Frans Andriessen (CDA) af omdat hij vindt dat er een krachtiger bezuinigingsbeleid moet worden gevoerd. Staatssecretaris van Financiën Ad Nooteboom (CDA) verklaart zich solidair met hem en stapt ook op. Op 5 maart 1980 wordt minister van Landbouw en Visserij Fons van der Stee (CDA) benoemd als minister van Financiën. Hij wordt diezelfde dag opgevolgd door CDA–Tweede Kamerlid Gerrit Braks als minister van Landbouw en Visserij. Op 16 april 1980 wordt Tweede Kamerlid Marius van Amelsvoort (CDA) beëdigd als staatssecretaris van Financiën.

Op 25 augustus 1980 treedt minister van Defensie Willem Scholten (CDA) af, nadat hij is benoemd tot vice-president van de Raad van State. Hij wordt diezelfde dag opgevolgd door voormalig Maassluis gemeenteraadslid Pieter de Geus (CDA), die tot dan werkzaam is als topambtenaar op het ministerie van Defensie.

Op 1 september 1981, tien dagen voor de beëdiging van het kabinet-Van Agt II, treedt minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Pieter Beelaerts van Blokland (CDA) af nadat hij is benoemd tot burgemeester van Apeldoorn. Minister van Verkeer en Waterstaat Dany Tuijnman (VVD) neemt de functie waar tot het aantreden van het nieuwe kabinet op 11 september 1981.

De bewindslieden van het kabinet-Van Agt I na de beëdiging bij Paleis Soestdijk op 19 december 1977.

Vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel tijdens een persconferentie na de beëindiging van de gijzeling in het provinciehuis in Assen op 15 maart 1978.

Minister-president Dries van Agt en Spaanse minister van Europese Zaken Leopoldo Calvo-Sotelo op 17 mei 1978.

Vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel presenteert een nieuwe bestuurlijke herindeling op 25 mei 1978.

Staatssecretaris van Volksgezondheid en Milieuhygiëne Els Veder-Smit en minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne Leendert Ginjaar tijdens een begroting debat in de Tweede Kamer op 2 november 1978.

Staatssecretaris van Financiën Ad Nooteboom en Koningin Juliana tijdens een bezoek aan de Koninklijke Nederlandse Munt op 17 november 1978.

President van Gambia Dawda Kairaba Jawara en minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan de Koning op 21 november 1978.

Vicepresident van de Verenigde Staten Walter Mondale en minister-president Dries van Agt op Schiphol op 21 april 1979.

Minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan de Koning, president van Bangladesh Ziaur Rahman en minister-president Dries van Agt op 23 april 1979.

Minister-president Dries van Agt en minister van Financiën Frans Andriessen tijdens een debat in de Tweede Kamer op 23 mei 1979.

President van Kameroen Ahmadou Babatoura Ahidjo en vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel bij het Catshuis op 5 juli 1979.

Japanse minister van Buitenlandse Zaken Sunao Sonoda en minister van Buitenlandse Zaken Chris van der Klaauw op Schiphol op 31 juli 1979.

Sovjet-Unie ambassadeur voor Nederland Vasily Tolstikov en minister van Buitenlandse Zaken Chris van der Klaauw op 23 januari 1980.

Minister van Verkeer en Waterstaat Dany Tuijnman en staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes tijdens een debat in de Tweede Kamer op 24 januari 1980.

Minister-president Dries van Agt, Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean François-Poncet en premier van Frankrijk Raymond Barre op 18 maart 1980.

Vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel, minister-president Dries van Agt, prins Bernhard, prinses Juliana, Koningin Beatrix en prins Claus na het tekenen van de abdicatie tijdens de troonswisseling op het Paleis op de Dam op 30 april 1980.

President van Rwanda Juvénal Habyarimana en minister-president Dries van Agt op het Catshuis op 13 mei 1980.

Minister van Sociale Zaken Wil Albeda en staatssecretaris van Sociale Zaken Louw de Graaf tijdens een commissievergadering over Sociale Zaken in de Tweede Kamer op 2 oktober 1980.

Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken Gaston Thorn en minister-president Dries van Agt op het Catshuis op 22 oktober 1980.

Minister van Onderwijs en Wetenschappen Arie Pais tijdens een commissievergadering in de Tweede Kamer op 1 december 1980.

Staatssecretaris van Justitie Bert Haars en minister van Buitenlandse Zaken Chris van der Klaauw tijdens een debat over het Suriname-beleid in de Tweede Kamer op 27 januari 1981.

Minister-president Dries van Agt op Andrews Air Force Base op 31 maart 1981.

Premier van Japan Zenko Suzuki en minister-president Dries van Agt op het Catshuis op 18 juni 1981.

• Tweede Kamerverkiezingen 1977: 25 mei 1977
• Beëdiging kabinet: 19 december 1977
• Duur formatie: 208 dagen
• Formateur
  • drs. J.M. (Joop) den Uyl (PvdA), (1 juni 1977 – 15 juli 1977) 45 dagen
• Informateur
  • dr. W. (Wil) Albeda (CDA), (20 juli 1977 – 26 juli 1977) 7 dagen
• Formateur
  • drs. J.M. (Joop) den Uyl (PvdA), (27 juli 1977 – 25 augustus 1977) 30 dagen
• Informateur
  • dr. G.H. (Gerard) Veringa (CDA), (26 augustus 1977 – 1 september 1977) 7 dagen
• Formateurs
  • drs. J.M. (Joop) den Uyl (PvdA), (2 september 1977 – 6 oktober 1977) 35 dagen
  • dr. G.H. (Gerard) Veringa (CDA), (2 september 1977 – 6 oktober 1977) 35 dagen
• Informateurs
  • mr.dr. P.J. (Koos) Verdam (CDA), (11 oktober 1977 – 25 oktober 1977) 15 dagen
  • mr. M. (Maarten) Vrolijk (PvdA), (11 oktober 1977 – 25 oktober 1977) 15 dagen
• Formateur
  • drs. J.M. (Joop) den Uyl (PvdA), (26 oktober 1977 – 4 november 1977) 10 dagen
• Informateur
  • mr.dr. W.Ch.L. (Wim) van der Grinten (CDA), (8 november 1977 – 6 december 1977) 29 dagen
• Formateur
  • mr. A.A.M. (Dries) van Agt (CDA), (8 december 1977 – 18 december 1977) 10 dagen

De extreem lange duur van de formatie van 1977 was al een aanwijzing voor de grote politieke problemen van dat jaar. De verkiezingsuitslag leek de grote winnaars PvdA en CDA tot samenwerking te veroordelen. Maar de breuk op de valreep van het kabinet-Den Uyl had diepe wonden achtergelaten. De formatie van het tweede kabinet-Den Uyl strandde ten slotte toen formateur Joop den Uyl zijn opdracht teruggaf omdat er geen overeenstemming bereikt kon worden over de ministerskandidaten, ondanks een tot stand gekomen regeerakkoord tussen Partij van de Arbeid (PvdA), Christen-Democratisch Appèl (CDA) en de Democraten 66 (D'66).

De verkiezingsuitslag liet echter ook de mogelijkheid open van een CDA–VVD kabinet, zij het met een minimale meerderheid (77 van de 150 zetels). Die optie werd nu onderzocht, na een etentje van CDA–leider Dries van Agt met VVD–voorman Hans Wiegel in restaurant Le Bistroquet. Van dit samenzijn is een later legendarische persfoto gemaakt door een journalist van het weekblad Vrij Nederland. De formatie-Van Agt had slechts één tegenslag: de weigering van Bob Goudzwaard (ARP) om tot het kabinet toe te treden. De bereidheid van zijn partijgenoot Wil Albeda om minister van Sociale Zaken te worden, maakte de weigering van Goudzwaard weer goed.[5][6]

Einde van de parlementaire periode.

• Hans Wiegel was met een leeftijd van 36 jaar en 156 dagen de jongste vicepremier in de parlementaire geschiedenis. Anno 2020 staat dit record nog steeds.
• Pieter Beelaerts van Blokland was van 1981 tot 2017 de laatste ambtsbekleder die het adellijk predicaat van Jonkheer had tot het aantreden van Jonkvrouw Kajsa Ollongren als minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte III.
• Maar liefst zes ambtsbekleders van het kabinet; Van Agt, De Ruiter, Pais, Albeda, Van Trier en Nooteboom waren werkzaam geweest als hoogleraar.
• Het kabinet was na het kabinet-De Jong het tweede naoorlogse kabinet dat een volledige termijn uitzat zonder grote interne conflicten.
• Van de 24 CDA bewindslieden waren er 11 van KVP huize en 6 afkomstig van zowel de ARP als de CHU.

• In gesprek met het kabinet-Van Agt door G. Puchinger, Kampen : Kok, 1980, ISBN 90-242-0376-7
• Het beleid van het kabinet Van Agt themanummers van het blad Civis Mundi, jrg. 19 nr. 5 (sept 1980) en jrg. 20 nr. 1 (jan. 1981), ISSN 0030-3283

• Tweede Kamerverkiezingen 1977
• Samenstelling Tweede Kamer 1977-1981

Zie de categorie Cabinet Van Agt I van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Nederlandse kabinetten

Schimmelpenninck · De Kempenaer-Donker Curtius · Thorbecke I · Van Hall-Donker Curtius · Van der Brugghen · Rochussen · Van Hall-Van Heemstra · Van Zuylen van Nijevelt-Van Heemstra · Thorbecke II · Fransen van de Putte · Van Zuylen van Nijevelt · Van Bosse-Fock · Thorbecke III · De Vries-Fransen van de Putte · Heemskerk-Van Lynden van Sandenburg · Kappeyne van de Coppello · Van Lynden van Sandenburg · Heemskerk Azn. · Mackay · Van Tienhoven · Röell · Pierson · Kuyper · De Meester · Heemskerk · Cort van der Linden · Ruijs de Beerenbrouck I · Ruijs de Beerenbrouck II · Colijn I · De Geer I · Ruijs de Beerenbrouck III · Colijn II · Colijn III · Colijn IV · Colijn V · De Geer II · Gerbrandy I · Gerbrandy II · Gerbrandy III · Schermerhorn-Drees · Beel I · Drees-Van Schaik · Drees I · Drees II · Drees III · Beel II · De Quay · Marijnen · Cals · Zijlstra · De Jong · Biesheuvel I · Biesheuvel II · Den Uyl · Van Agt I · Van Agt II · Van Agt III · Lubbers I · Lubbers II · Lubbers III · Kok I · Kok II · Balkenende I · Balkenende II · Balkenende III · Balkenende IV · Rutte I · Rutte II · Rutte III