Nicolaas van Myra

De informatie die over het leven van de heilige Nicolaas beschikbaar is, is hoogstwaarschijnlijk eerst mondeling overgeleverd en in een later stadium op schrift gesteld. Ze komt uit de verschillende levensverhalen. Historisch bewijs over het leven van Nicolaas van Myra is nooit gevonden. Vanaf de 6e eeuw werd hij vereerd.[10] De voornaamste vitae zijn die van Michaël de Archimandriet uit de 9e eeuw en die van Simeon de Logotheet uit de 10e eeuw. De vita van Michael de Archimandriet is de oudste en eerste "complete" levensbeschrijving.[11] Uit deze bron komt de informatie dat Nicolaas in 280 in Patara, niet ver van Myra – het huidige Demre – in Klein-Azië werd geboren. Volgens de Vita Compilata, een derde belangrijke vita, was hij kind van welgestelde, zeer gelovige ouders.

Aan de kleine Nicolaas werden al vanaf de geboorte wonderen toegewezen. Zo kon hij direct na de geboorte rechtop in zijn badje staan, de handen ten hemel geheven, alsof hij God dankte voor het mirakel van zijn geboorte, en wilde hij op de vastendagen – woensdag en vrijdag – niet van moeders borst drinken. Verder kende hij op vroege leeftijd de namen van de hemellichamen uit zijn hoofd.[11] Het was al snel duidelijk dat Nicolaas – vernoemd naar zijn oom, die bisschop was in een naburige gemeente en met wie hij vaak verward wordt – zijn leven aan de dienst van God zou gaan wijden. Er werd een verband gezien met de Bijbelse figuur Samuel. Nicolaas' moeder kon net als de moeder van Samuel geen kinderen krijgen en kreeg uiteindelijk een kind in ruil voor de belofte dat het in dienst van God zou treden. Net als Samuel was Nicolaas al op vroege leeftijd geliefd bij de bevolking. Hij begreep snel dat hij een hogere taak te vervullen had. Samuel was de laatste en belangrijkste der Richteren, die ook koningen zou zalven. Ook hier ligt een overeenkomst, want tijdens Nicolaas' leven zou het christendom in het Romeinse Rijk belangrijk worden.

Volgens de Vita per Metaphrasten van de heilige Simeon de Logotheet was Nicolaas een goede leerling, ging hij met regelmaat naar de kerk en was hij – waar nodig – behulpzaam. Al op negentienjarige leeftijd werd Nicolaas door zijn oom tot priester gewijd en legde hij de kloostergeloften af. Zijn oom sprak de verwachting uit dat Nicolaas zelf óók bisschop zou worden en een leven van verlichting zou leiden. Door zijn strenge discipline inzake de vasten, zijn goede wil en zijn gebeden voor iedereen was hij een voorbeeld voor anderen. Toen zijn oom een reis maakte naar Jeruzalem werd de jonge Nicolaas benoemd tot gevolmachtigde in zijn klooster Nieuw Zion. Volgens de overlevering bestuurde hij het klooster zó goed dat het leek alsof de bisschop zelf aanwezig was.

Volgens dezelfde Simeon de Logotheet heeft de heilige meermaals het Heilige Land bezocht, en vatte hij telkens het plan op om er meerdere weken te verblijven, maar een "engel des Heeren beval hem om huiswaarts te keren". Dit betekende dat zijn parochie in gevaar was en hij zijn bovenmenselijke krachten aldaar moest gebruiken. Eens probeerde bij zo'n gelegenheid een zeeman hem te bedriegen, maar Nicolaas verijdelde dat plan, en sprak streng: "Probeer nu nooit meer iemand te bedriegen. Vaar naar huis, en mijn zegen zal je vergezellen." Vandaar staat hij bekend als vergevingsgezind.

Aan de vooravond van zijn bisschopswijding ontving Nicolaas volgens de Vita Compilata een versie van de Bijbel uit de handen van Jezus.

In 325 zou hij als bisschop deelgenomen hebben aan het concilie van Nicaea.[12] De voornaamste aanleiding tot bijeenroepen van het concilie was de onrust ontstaan door de leer verspreid door Arius. Nicolaas, een fervent tegenstander van Arius, zou deze laatste een klap in het gezicht hebben gegeven tijdens het concilie. Hierna werd Nicolaas in de kerker gegooid, maar 's nachts uit zijn boeien bevrijd door Maria, van wie hij zijn bisschoppelijke gewaden terugkreeg alsook een bijbel. Gedurende de verdere duur van het concilie werd er bij grote vraagstukken beslist volgens de mening van Nicolaas. Hoewel de gebeurtenissen van het concilie van Nicea goed gedocumenteerd zijn, wordt er in de concilieverslagen helemaal geen melding gemaakt van dit incident. Men vindt zelfs geen aanwijzing dat Nicolaas aanwezig was. Het verhaal wordt aldus meestal als een mythe beschouwd.[13]

Gedurende zijn leven zou Nicolaas vele malen de bevolking tegen demonen hebben beschermd, maar ook na zijn dood zou hij verder voor zijn mensen hebben gezorgd. Zo zou hij tijdens hongersnoden schepen hebben behoed voor de ondergang.

Hij werd begraven in Myra, waar de betreffende basiliek nog steeds te bezichtigen is, al zou het grootste deel van zijn botten zijn overgebracht naar andere plaatsen.[14]

Sint-Nicolaasbasiliek in Bari.

Beeld van Sint-Nicolaas in Baška Voda.

Nicolaas van Myra zou gestorven zijn op 6 december en begraven in zijn bisschopsstad Myra, nabij het huidige Demre, in het zuidwesten van Turkije. Het duurde nog enige enige tijd, tot de 6e eeuw, vóór hij als heilige werd vereerd in het Byzantijnse Rijk.[16] In deze 6e-eeuwse legendevorming circuleerde een verhaal over het redden van drie van hoogverraad beschuldigde generaals onder keizer Constantijn. De verering ging voort in de Grieks-Orthodoxe Kerk en was bijzonder verspreid in Rusland.

De faam van de heilige begon zich gaandeweg ook in West-Europa meer en meer te manifesteren. Reeds in de 7e eeuw was de verering van Nicolaas uit Klein-Azië over Griekenland in Rome terechtgekomen. Het huwelijk van de Byzantijnse prinses Theophanu met keizer Otto II zorgde in de 10e en 11e eeuw voor een verdere verspreiding naar het noorden. Na de slag bij Manzikert in 1071 viel Myra in handen van de islamitische Seltsjoeken en begonnen de Grieken in de hiel van Italië zich zorgen te maken over de relieken van de populaire heilige. In 1087 landde een groep kooplieden in Myra om de beenderen al dan niet te ontvreemden en over te brengen naar Bari.[17] Hun terugkomst op 9 mei werd het feest van de translatie. Twee jaar later kon paus Urbanus II een speciaal gebouwde kerk inwijden, de Basiliek van Sint-Nicolaas. Mede doordat Bari geliefd was bij veel pelgrims op doortocht en een belangrijke startplaats was voor de kruistochten, breidde de verering van Sint-Nicolaas zich hierna snel uit naar andere delen van Europa, zoals Spanje, Frankrijk en vervolgens Engeland, het gebied rond de Alpen, Tsjechië, het Heilige Roomse Rijk en de Nederlanden. Tegen 1200 was de verering van de heilige Nicolaas in Europa heel alomtegenwoordig geworden. In West-Europa kreeg deze verering hierna steeds meer een volks karakter, terwijl zij in Oost-Europa voor alles kerkelijk en sacraal bleef.[18]

In de middeleeuwen ontstonden Sint-Nicolaasbroederschappen, waarvan de leden de naamdag van hun beschermheiligen vierden.[19]

Met de hervorming van de katholieke feestkalender door het Tweede Vaticaans Concilie van 1969 werd de liturgie van de heilige Nicolaas gedegradeerd van 'algemeen' tot 'particulier'.[20][21]

De vermoedelijke sterfdag 6 december is Sint-Nicolaasdag, de naamdag van de heilige geworden. Vroeger werd ook 9 mei, de dag van de translatie, gevierd.

Sint-Nicolaas is de beschermheilige van schippers, scheepsbouwers, vissers, gevangenen, onschuldig veroordeelden, advocaten, deurwaarders, bankiers,[23] dokwerkers, graanhandelaars, kuipers, wijnhandelaars, schilders, parfumeurs, apothekers, bakkers, clerici, vrijers, kinderen en kooplieden. Veel havensteden hebben Sint-Nicolaas als beschermheilige:

• Aberdeen
• Amsterdam
• Bari
• Sint-Niklaas
• Kampen (Overijssel)

Sint-Nicolaas wordt in de oosters-orthodoxe kerken zeer vereerd en zijn beeltenis is op veel iconen te vinden. Hij is een van de beschermheiligen van het belangrijkste orthodoxe land, Rusland.

Na de Russische Revolutie werden meerdere ridderorden ingesteld met Nicolaas als bescherm- en naamheilige. Zie: de Orde van Sint-Nicolaas de Wonderdoener.

In Oost-Europa wordt Nicolaas afgebeeld als een rijzige gestalte, met breed voorhoofd, ingevallen gezicht, een krullende baard en een blos op de wangen. Hij draagt een misgewaad, sakkos en omoforion met drie zwarte kruizen. In West-Europa wordt hij voorgesteld als oude man met staf, mijter, en rode mantel. Hij draagt ter herkenning vaak drie gouden ballen, appels of zakjes. Ook wordt hij wel afgebeeld met drie kinderen in een tobbe.

• 
  Egyptisch, 13e eeuw
• 
  Russisch, 13e eeuw
• 
  Wit-Russisch, 17e eeuw
• 
  Grieks, 18e eeuw
• 
  Servisch, 20e eeuw

• Nicolaas van Myra wordt ten onrechte vereenzelvigd met Nicolaas van Sion (waarschijnlijk gestorven op 10 december 564), een abt uit Sion en later bisschop van Pinara in Lycië.[25] Het is door gebrek aan bronnen onduidelijk aan welke van de twee mannen de verschillende overleveringen moeten worden toegeschreven.

• Sinterklaas, folkloristisch figuur, gebaseerd op Nicolaas van Myra
• Sint Nicolaasga, dorp in Nederland, genoemd naar Nicolaas van Myra
• Sint-Niklaas, Vlaamse stad onder het patronaat van de heilige Nicolaas van Myra
• Sint-Niklaaskerk, pagina met vele kerken die genoemd zijn naar Nicolaas van Myra

Zie de categorie Sint-Nicolaas van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.