Geel (stad)

Op het grondgebied van Geel zijn vondsten gedaan uit de steentijd, maar zekerheid omtrent menselijke bewoning is er vanaf de ijzertijd. Bij opgravingswerken in 2006 zijn sporen uit dit tijdvak blootgelegd. De Romeinen, die overigens nauwelijks sporen in het gebied van Geel hebben achtergelaten, brachten de streek vanaf 57 v.Chr. onder controle. Zij troffen er een Keltische bevolking aan.

Een vroege schriftelijke vermelding van Geel is in de Vita Sanctae Dimpnae, omstreeks 1247 geschreven door Petrus Cameracencis, die kanunnik was te Kamerijk. Het betreft het leven van de heilige Dimpna van Geel. De legende berust op geen enkel verifieerbaar feit, doch volgens mondelinge overlevering zouden er ten tijde van het verblijf van Dimpna in Geel 15 huizen hebben gestaan. Aanwijzingen omtrent de periode dat zij in Geel zou hebben verbleven werden echter in dit document niet gegeven. Wel zal er omtrent of direct na het schrijven van de Vita een toenemende stroom van bedevaartgangers op gang zijn gekomen. Opgegraven resten van een boerderij uit de 9e tot de 12e eeuw vormen bewijs van bewoning in dit tijdvak.

Het land van Geel was toen al een heerlijkheid, waarvan de oudste vermelding uit 1155 stamt. In dit jaar schonk de heer Wouter I Berthout gronden aan de Abdij van Grimbergen. Het was veel groter dan de huidige stad en omvatte ook Retie, Eindhout, Veerle, Varendonk, Zoerle-Parwijs, Oevel, Echelpoel (bij Bouwel), Millegem, Vorselaar en Tielen. Genoemde dorpen kwamen door huwelijken en erfrechten uiteindelijk los van de kern Geel te staan.

Wouter I Berthout was door huwelijk met Margareta van Grimbergen in het bezit van de heerlijkheid Geel gekomen die voordien in handen van de Van Grimbergens was. Over die vroege geschiedenis is nauwelijks iets bekend, maar vanaf de komst van de Berthouts werd de geschiedenis traceerbaar. Na de Berthouts volgden de geslachten Van Horne, Van Merode, Van Wittem-Van den Berg, Van Lorreinen en de Rohan als eigenaars. Armande-Victoire-Josephine de Rohan, prinses van Guéméné en vrouwe van Geel, was de laatste feodale vrouwe die de afschaffing van het ancien régime in 1795 meemaakte.

In de eerste helft van de 13e eeuw werden vrijheidsrechten aan de inwoners van Geel verleend en ook werd een schepenbank opgericht. Geel werd onder het bewind van de Hertogen van Brabant de hoofdplaats van het Kwartier van Geel, dat één der zeven kwartieren was van het Markgraafschap Antwerpen. Het omvatte de dorpen: Geel, Varendonk-Watereinde, Bel, Eindhout, Veerle, Oevel, Zoerle-Parwijs, Echelpoel, Meerbeek, Houtven, Westerlo, Olen, Hulshout en Vorselaar. Deze bestuurlijke eenheid was niet hetzelfde als de heerlijkheid Geel in zijn oude omvang.

Aan dit alles kwam een einde toen in 1794 de Franse troepen binnenvielen en de inlijving bij Frankrijk volgde op 1 oktober 1795. Het ancien régime werd opgeheven maar de inwoners van Geel konden de nieuwe, democratischer, bestuursvormen maar nauwelijks inhoud geven. Dan was er nog de Boerenkrijg tegen de Fransen. Voor wat betreft de Kempen begon deze op 15 oktober 1798 te Geel. Hier waren 10.000 brigands tezamengetrokken. Kort na 4 december 1798 werd het boerenleger definitief verslagen.

Na de Napoleontische tijd volgde de samenvoeging met de noordelijke Nederlanden en de daaropvolgende Belgische Opstand van 1830, waarbij de Gelenaren zich niet onbetuigd lieten en in 1832 een erevendel uit handen van koning Leopold I kregen uitgereikt.

Een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van Geel vormde de Slag om Geel van 1944, een van de bloedigste gevechten tijdens de bevrijding van België. Uiteindelijk leidde de slag tot de bevrijding van het gehele grondgebied op 23 september van dat jaar, maar ze ging gepaard met ontzettend veel militaire en burgerslachtoffers. Omwille van de Geelse gezinsverpleging draagt de stad nog steeds de bijnaam de "Barmhartige Stede".

De kernen in Geel hebben eigenlijk geen strikte grenzen (wel min of meer weer te geven) en zijn van oudsher al bij Geel geweest en dus niet door fusies. Het zijn als het ware dorpskernen met ieder hun eigen parochie. Geel bestaat uit de volgende kernen:

• Geel-Centrum (4 samengegroeide parochies Sint-Amands-, Sint-Dimpna-, Holven & Elsum)
• Kievermont is geen afzonderlijke parochie, doch een afzonderlijke woonkern van St-Dimpna
• Larum, samen met Rauwelkoven
• Ten Aard met Sas Zeven
• Bel
• Winkelomheide, kortweg De Hei genoemd
• Punt
• Stelen, samen met Liessel
• Oosterlo
• Zammel

Bron: NIS - Opm:1806 t/m 1970=volkstellingen op 31 december; vanaf 1980= inwoneraantal per 1 januari

De stad Geel ligt in het kieskanton Mol en het provinciedistrict Turnhout. Deze maken deel uit van het kiesarrondissement Mechelen-Turnhout en de kieskring Antwerpen.

Geel		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Antwerpen	Turnhout			Geel
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen					Mechelen-Turnhout	Turnhout	Mol	Geel
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

Burgemeester is Vera Celis. Zij leidt een coalitie bestaande uit      N-VA en      CD&V. Samen vormen ze de meerderheid met 25 op 33 zetels.

Burgemeester is Vera Celis. Zij leidt een coalitie bestaande uit      N-VA en      CD&V. Samen vormen ze de meerderheid met 20 op 33 zetels.

• Er werd een spreekwoord aan de stad ontleend: "Naar Geel gaan" of "Van Geel komen", wat betekent: "gek worden".

• Palmenmarkt, de jaarlijks terugkerende kermis van Geel dat 5 dagen plaatsvindt startend op de vrijdag voor Palmzondag.
• Dimpnadagen, ommegang met theaterspektakel GheelaMania dat 5-jaarlijks plaatsvindt in mei.
• De Zotte 50 van Gheel, een wandeltocht door Geel die doorgaat eind mei.
• Geel Bruist, een stadsfestival tijdens het braderijweekend eind juni.
• Geel Zomert, openluchtconcerten die elke vrijdag in de zomer worden gehouden in de Bogaart.
• Reggae Geel, een 2-daags reggae-festival dat het eerste weekend van augustus plaatsvindt.
• Eurofeesten, een 5-jaarlijks evenement dat een weekend in het midden van augustus plaatsvindt.
• Geel Wintert, een winterevenement gedurende de maand december op de Markt met o.a. schaatsbaan, drankkraampjes en animatie.

• Zeunt, Vliet en Vals Paterke, bekende bieren in Geel.
• Geelse hartjes, hartvormige koekjes.

• In Geel werd het oudste weekblad van België uitgegeven, namelijk het Nieuwsblad van Geel. In 2019 werd het stopgezet.
• Geel FM is een lokale omroep gericht op Geel.

De belangrijkste economische activiteit was gedurende lange tijd de schapenteelt, die plaatsvond op de heidegronden welke een groot deel van het grondgebied uitmaakten. In 1575 werden hier nog 221 schaapskudden geteld, welke het principaalste profijt binnen in de Vrijheid vertegenwoordigden. Dit leidde tot lakenindustrie en lakenhandel. Omstreeks het jaar 1400 werd een lakenhal gebouwd, het latere gemeentehuis. Niet alleen laken, maar ook linnen werd geproduceerd, vervaardigd uit het vlas dat eveneens hier werd verbouwd. Het krijgsgeweld van de Tachtigjarige Oorlog bracht een zware slag toe aan deze nijverheid. Eind 18e eeuw werd nog gepoogd de neergang te stuiten. De gelenaar P.J. Biddeloo begon een lakenfabriek waar tientallen mensen werkten, maar die na enkele jaren alweer moest sluiten wegens gebrek aan afzet.

De landbouw was vooral vanaf de 17e eeuw van groot belang. Vooral rogge, maar ook haver, gerst en boekweit werden verbouwd. Daarnaast werd boter geproduceerd en verhandeld. Van 1921 tot na de Tweede Wereldoorlog was er in Geel een boter-, eier- en kiekenmarkt.

Na de Tweede Wereldoorlog was Geel economisch sterk achterop geraakt. De landbouw werd gestimuleerd vanaf de jaren 50 van de 20e eeuw, door de aanleg van modelboerderijen op het Kempisch Domein, waarvan 300 ha op het grondgebied van Geel lagen. Deze boerderijen waren gebaseerd op veeteelt. Dit voormalig heidegebied, nabij Ten Aard, werd vanaf het midden van de 19e eeuw ontgonnen, waarbij koning Leopold I en de Gentse baron Coppens een belangrijke rol speelden. Voorts werd de landbouw versterkt door de ontginning van de moerassen in het dal van de Kleine Nete, hetgeen echter ten koste ging van een belangrijk natuurgebied.

Tijdens jaren 70 van de 20e eeuw werd ook een groot bedrijventerrein aangelegd in het zuiden van de stad, tussen het Albertkanaal en de Boudewijnsnelweg. Een belangrijk bedrijf is BP dat hier tereftaalzuur, isoftaalzuur en paraxyleen produceert en 400 eigen medewerkers heeft.

Geel vervult verschillende functies: een agrarische, een industriële en ook een handelsfunctie. Ruim 250 vestigingen, waarvan het merendeel geconcentreerd ligt rond de vier centrumparochies, zijn hiervan het beste bewijs. Ook de centrumfunctie is van groot belang. Dit komt tot uiting langs de diensten van de brandweer, de politie, de ziekenhuizen en het onderwijs. Mede dankzij de Katholieke Hogeschool Kempen - thans Thomas More - is Geel uitgegroeid tot een onderwijscentrum. Voorts is de economie van Geel altijd verbonden geweest met haar centrumfunctie, het onderwijs, de gezondheidszorg en de verpleging van psychiatrische patiënten.

Geel maakt deel uit van het Economisch Netwerk Albertkanaal.

De stad Geel is vanouds wereldberoemd vanwege haar gezinsverpleging van psychiatrische patiënten. De Heilige Dimpna, die in Geel vanouds wordt vereerd, wordt aangeroepen bij krankzinnigheid. Dit komt doordat Dimpna volgens de legende door haar vader werd vermoord in een vlaag van krankzinnigheid. Bedevaartgangers namen krankzinnige familieleden mee en hoopten aldus op genezing. De patiënten werden ondergebracht in de ziekenkamer die tegen de Sint-Dimpnakerk aan werd gebouwd. Zij bleven daar negen dagen en ondergingen een aantal rituelen. Vanaf de 18e eeuw werden de patiënten in toenemende mate rechtstreeks bij gezinnen ondergebracht, zonder dat er nog rituelen aan te pas kwamen. Zij kregen hiervoor een vergoeding. Geleidelijk aan werd deze Gezinsverpleging tot een moderne psychiatrische zorg omgevormd. In 1838 werd ze gemeentelijk georganiseerd en in 1850 door de Belgische Staat. Begin jaren 80 van de 20e eeuw werd bovendien de Sanokliniek te Geel opgericht die samenwerkte met de Gezinsverpleging. In 2002 kwam er kinder- en jeugdverpleging bij en in 2007 werd de instelling omgevormd tot Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel (OPZ). Aan de voor Geel kenmerkende Gezinsverpleging heeft Geel haar bijnaam: De Barmhartige Stede te danken.