Turnhout
Turnhout is een stad in het noorden van België gelegen in de provincie Antwerpen. Het is de hoofdplaats van het arrondissement Turnhout en het gelijknamige kies- en gerechtelijk kanton. De stad telt circa 45.000 inwoners. Turnhout afficheert zichzelf als de hoofdstad van de Kempen en als de "speelkaartenstad".
Stad in België | |||||
| |||||
Geografie | |||||
Gewest | |||||
Provincie | |||||
Arrondissement | Turnhout | ||||
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere | 56.06 km² (2017) 68,47% 11,34% 20,19% | ||||
Coördinaten | 51° 20' NB, 4° 57' OL | ||||
Bevolking (bron: AD Statistiek) | |||||
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkingsdichtheid | 44.664 (01/01/2019) 49,81% 50,19% 796,66 inw./km² | ||||
Leeftijdsopbouw 0-17 jaar 18-64 jaar 65 jaar en ouder | (01/01/2019) 19,71% 60,85% 19,44% | ||||
Buitenlanders | 18,55% (01/01/2019) | ||||
Politiek en bestuur | |||||
Burgemeester | Paul Van Miert (N-VA) | ||||
Bestuur | N-VA CD&V sp.a Groen | ||||
Zetels N-VA Vlaams Belang sp.a T.I.M. CD&V Groen Open Vld PVDA | 35 8 7 5 5 4 4 1 1 | ||||
Economie | |||||
Gemiddeld inkomen | 17.338 euro/inw. (2016) | ||||
Werkloosheidsgraad | 11,28% (jan. 2019) | ||||
Overige informatie | |||||
Postcode 2300 | Deelgemeente Turnhout | ||||
Zonenummer | 014 | ||||
NIS-code | 13040 | ||||
Politiezone | Regio Turnhout | ||||
Hulpverleningszone | Taxandria | ||||
Website | www.turnhout.be | ||||
Detailkaart | |||||
Ligging binnen het arrondissement Turnhout in de provincie Antwerpen | |||||
|
Toponymie
Het toponiem Turnhout bestaat uit twee woorddelen namelijk Turn- en hout.
- Turn- zou mogelijk afgeleid zijn van het Germaanse woord durnum, dat doorn betekent.
- Het achtervoegsel -hout komt van het Germaanse woord “hulta” en betekent bos.
De naam betekent dan doornbos.
Een alternatieve verklaring, zoals verteld bij de rondleiding in het kasteel van de hertogen van Brabant in Turnhout, is dat Turn- afkomstig is van het oude woord voor toren (zie ook Torhout). De naam zou dan betekenen toren in het bos, waaromheen dan de nederzetting zou zijn ontstaan.
Het toponiem duikt voor het eerst op als Turnolt in 1186 in een document van de Abdij van Tongerlo. De daarmee aangeduide plaats bevindt zich overigens in het huidige Oud-Turnhout. Een jaar later (1187) noemt een document uit de Archives nationales te Parijs de plek Turneholt. In 1212 duikt voor eerst de huidige naam van Turnhout op in een document uit diezelfde archieven.[1]
Geschiedenis
Turnhout is ontstaan op het kruispunt van twee grote handelsroutes en in de bescherming van het jachtkasteel van de hertogen van Brabant dat reeds voor 1110 zou hebben bestaan. Dit jachtverleden wordt nog steeds weerspiegeld in het wapen van de stad. In ongeveer 1212 verkreeg de kleine gemeenschap haar stadsrechten van hertog Hendrik I van Brabant. In 1338 werd het privilege toegekend om op zaterdag een markt te organiseren, een traditie die ook nu nog in ere wordt gehouden. In 1466 beschreef een reiziger de goedgebouwde huizen en hij telde vijf kerken.
Tegen de 16e eeuw was Turnhout een rijk commercieel centrum geworden, maar het einde van de eeuw bracht oorlog, vuur, confiscaties en epidemieën. De onderdrukking en de Inquisitie deden vele progressieven naar Nederland vluchten, waardoor de streek rond Turnhout verarmd achterbleef. De stad en haar omgeving waren verscheidene keren het toneel van gevechten, en twee grote veldslagen zijn naar Turnhout genoemd: een in 1597 en een in 1789. Beide worden de Slag bij Turnhout genoemd.
In 1830 werd België onafhankelijk, en Turnhout viel net onder de nieuwe grens met Nederland. In de periode van vrede tussen 1831 en 1914 werden het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten (1844-1846) en de spoorlijn aangelegd (1855).
Op 1 januari 1859 verloor Turnhout een deel van zijn grondgebied aan Oud-Turnhout dat vanaf toen als zelfstandige gemeente bestaat. Het plan om Turnhout bij de fusie van gemeenten vanaf 1 januari 1977 samen te voegen met Vosselaar, Oud-Turnhout en Beerse ging uiteindelijk niet door.
Geografie
De stad telt ruim 45.000 inwoners, waarvan 1448 inwoners (3,36%) met Nederlandse nationaliteit. Ze is hiermee de op twee na grootste stad van de provincie en een van de 13 Vlaamse centrumsteden.
Kernen
Turnhout heeft een aantal gehuchten, onder andere Schorvoort, Parkwijk en Zevendonk. Turnhout grenst aan de volgende gemeenten: Ravels, Oud-Turnhout, Kasterlee (deelgemeenten Tielen en Lichtaart), Vosselaar, Beerse, Merksplas, Baarle-Hertog (dorp Zondereigen) en over een kleine afstand aan de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau.
Samen met de gemeenten Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar maakt de stad Turnhout sinds 1999 deel uit van het samenwerkingsverband Stadsregio Turnhout.
Aangrenzende gemeenten
Aangrenzende gemeenten | ||
---|---|---|
Baarle-Hertog en Merksplas | Baarle-Nassau (NL) | Ravels |
Beerse en Vosselaar | Oud-Turnhout | |
Kasterlee |
Demografie
Demografische ontwikkeling
- Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari
Politiek
Structuur
De stad Turnhout ligt in het kieskanton Turnhout en het provinciedistrict Turnhout. Deze maken deel uit van het kiesarrondissement Mechelen-Turnhout en de kieskring Antwerpen.
Geschiedenis
(Voormalige) Burgemeesters
Tijdspanne | Burgemeester | |
---|---|---|
1800 - 1802 | Jean François Luyckx | |
1802 - 1808 | Pierre François Borghs[2] | |
1808 - 1824 | Willem (Guillaume Joseph) Sanen[3] | |
1824 - 1830 | Johan Franciscus Theodorus Dierckx | |
1830 - 1844 | Joseph Van Lieshout | |
1844 - 1865 | Joseph Dierckx | |
1866 - 1889 | Jacobus Hoefnagels[4] | |
1889 - 1895 | Petrus Dierckx (Kath.Partij) | |
1895 - 1918 | Victor Van Hal (Kath. Partij) | |
1919 - 1932 | François du Four (Kath. Partij) | |
1932 - 1946 | Alphonse Van Hoeck (UCB) | |
1946 - 1970 | Henricus Bauweraerts (CVP)[5] | |
1970 - 1976 | Alfons Boone[6] (CVP) | |
1976 - 1995 | Richard Proost (CVP) | |
1995 - 2008 | Marcel Hendrickx (CVP / CD&V) | |
2008 - 2012 | Francis Stijnen (CD&V) | |
2013 | Erwin Brentjens[7] (N-VA) | |
2013 - 2018 | Eric Vos[8] (T.I.M.) | |
2019 - heden | Paul Van Miert (N-VA) |
Legislatuur 2007 - 2012
Kort na de verkiezingen stapte Peter Reniers van Turnhout Vooruit over naar LDD. Later maakte de partij bekend toch onder eigen vlag verder te gaan.[9]
De Stad Turnhout werd sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 bestuurd door een coalitie van christendemocraten (CD&V) en socialisten (sp.a). Voordien bestuurden christendemocraten en liberalen (VLD) de stad samen 24 jaar lang. Tijdens de gemeenteraad van 28 februari 2011 werd een nieuw mobiliteitsplan niet goedgekeurd door 3 onthoudingen van gemeenteraadsleden van CD&V. Hierdoor verloor Turnhout zijn meerderheid. Om terug tot een stabiele meerderheid te komen, werden gesprekken aangeknoopt om een derde partij mee op te nemen in de coalitie. Deze gesprekken resulteerden o.m. in een bestuursakkoord tussen CD&V, sp.a en Groen! onder de titel ‘Turnhout, parkstad op mensenmaat. Van centrumstad naar stadsregionaal centrum’. Op 16 mei legde Astrid Wittebolle de eed af als eerste groene Schepen ooit in de stad.
Legislatuur 2013 - 2018
In de aanloop naar de lokale verkiezingen kwam het tot een breuk binnen de CD&V. Voormalig schepen Eric Vos en gemeenteraadslid Luc Debondt kwamen op met de scheurlijst 'Turnhout Iedereen Mee' (TIM) met daarop voornamelijk ACW-militanten. Eerder hadden ook al Toon Otten en An Van Tornout de CD&V verlaten.[10][11] Even zag het er naar uit dat Turnhout Vooruit van Peter Reniers (ex-LDD) in een kartel zou stappen met Open Vld onder de naam Democratische Eenheid Stadslijst (DE Stadslijst). Na onenigheid over lijsttrekster Bieke Matheussen (ex-CD&V schepen in Vosselaar) kwam het in extremis niet tot een kartel. En trokken beide partijen apart naar de kiezer.[9] Burgemeester werd Erwin Brentjens (N-VA), hij leidde een coalitie van N-VA, CD&V en sp.a.
In oktober 2013 verliet een meerderheid van de N-VA-mandatarissen (6) de partij na een conflict met de nationale partijleiding over een vertrouwensstemming in september waarbij ze tegen hun eigen burgemeester hadden gestemd.[12][13] Hierdoor werd de coalitie tussen N-VA, CD&V en sp.a ontbonden en werd de nationalistische partij naar de oppositie verwezen en vervangen in de coalitie door Groen en TIM.[14] Eric Vos (TIM) werd aangesteld als nieuwe burgemeester.[15] De nieuwe bestuursploeg bestaat verder uit Luc Hermans en Francis Stijnen (beiden CD&V), Peter Segers en Hannes Anaf (beiden sp.a), Marc Boogers en Astrid Wittebolle (beiden Groen) en Luc Debondt (TIM). OCMW-voorzitter is Luc Op de Beeck (CD&V).[16] In april 2015 werd Toon Otten uit TIM gezet na een vechtpartij in de toiletten van het stadhuis.[17] In maart 2016 verliet Erwin Brentjens (N-VA) de lokale politiek.[18]
Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976
Partij of kartel | 10-10-1976 | 10-10-1982 | 9-10-1988 | 9-10-1994 | 8-10-2000[20] | 8-10-2006 | 14-10-2012[21] | 14-10-2018[22] | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Stemmen / Zetels | % | 33 | % | 33 | % | 33 | % | 33 | % | 33 | % | 33 | % | 35 | % | 35 | |
CVP1 / CD&V2 | 48,20 | 17 | 35,78 | 13 | 39,14 | 16 | 37,45 | 15 | 35,19 | 13 | 30,842 | 12 | 15,062 | 6 | 122 | 4 | |
SP1 / sp.a2 | 25,451 | 9 | 24,891 | 9 | 22,991 | 8 | 17,051 | 6 | 15,952 | 5 | 16,712 | 6 | 11,352 | 4 | 13,82 | 5 | |
Stad voor de Mens1 / AGALEV2 / Groen!3 / Groen4 | 7,781 | 2 | 13,971 | 4 | 8,832 | 2 | 12,372 | 4 | 14,742 | 4 | 10,803 | 3 | 10,734 | 4** | 124 | 4 | |
PVDA / PVDA+ | 0,60 | 0 | 0,90 | 0 | 0,65 | 0 | 2,03 | 0 | 5,2 | 1 | |||||||
PVV1 / VLD2 / Open Vld3 / DE Stadslijst4 | 14,351 | 5 | 17,181 | 6 | 13,902 | 4 | 21,262 | 7 | 13,393 | 4 | 5,254 | 1 | 5,93 | 1 | |||
Vlaams Blok1 / Vlaams Belang2 | 1,181 | 0 | 3,531 | 0 | 12,861 | 4 | 13,861 | 4 | 19,172 | 7 | 10,122 | 3 | 17,52 | 7 | |||
Turnhout Vooruit | 4,72 | 1 | 3,53 | 0 | |||||||||||||
N-VA | 4,38 | 0 | 25,60 | 11* | 18,2 | 8 | |||||||||||
T.I.M. | 16,33 | 6** | 13,4 | 5 | |||||||||||||
Stadsbelangen | 1,9 | 0 | |||||||||||||||
VU | 7,82 | 2 | 5,18 | 1 | 2,71 | 0 | |||||||||||
WOW | 3,01 | 0 | |||||||||||||||
KPB1 / KP-PVDA2 | 1,541 | 0 | 1,111 | 0 | 1,052 | 0 | |||||||||||
OT | 2,08 | 0 | |||||||||||||||
CNT | 16,43 | 5 | |||||||||||||||
Totaal stemmen | 24.566 | 24.889 | 25.710 | 25.971 | 26.163 | 27.173 | 26.826 | 27.546 | |||||||||
Opkomst % | 95,26 | 94,14 | 92,88% | 93,35 | 91,03 | 91,4 | |||||||||||
Blanco en ongeldig % | 4,44 | 5,26 | 5,03 | 4,44 | 4,36 | 3,84 | 2,98 | 3,6 |
Het resultaat van de partij(en) die een bestuursmeerderheid vormde(n), staat vetjes in de tabel. De grootste partij is in kleur.
Bezienswaardigheden
Burgerlijke bouwwerken
- Het middeleeuwse kasteel van de hertogen van Brabant, nu een gerechtshof
- Het station Turnhout
- Het neoclassicistische stadhuis van Turnhout
Religieuze bouwwerken
- De Sint-Pieterskerk uit de 15e en de 18e eeuw met een 19e-eeuwse preekstoel, een koorgestoelte (1713) en biechtstoelen uit 1740
- Het Begijnhof (dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO is opgenomen)
- De Theobalduskapel
- De Heilig-Hartkerk
Musea
- Nationaal Museum van de Speelkaart
- Taxandriamuseum (heemkundig museum)
- Begijnhofmuseum
- Natuurpuntmuseum
Cultuur
Turnhoutse ensembles
- Harmonie 'Vermaak Na Arbeid'
- Xaverianen
- De Volkswil
Evenementen
- 's Zomers zijn er in Turnhout de Augustusfooren en op enkele zondagen het evenement 'Turnhout terrast'.
- Tijdens de zomermaanden hebben op de Grote Markt ook diverse evenementen van verscheidene genres, zoals dans, sport, kinderanimatie en muziek, plaats onder de noemer "Turnhout Zomert".
MOOOV
Het jaarlijkse filmfestival MOOOV, voorheen Open Doek, presenteert een brede waaier aan films, documentaires en animatie uit de 'wereldcinema'. Het filmfestival is gegroeid vanuit de overtuiging dat kwalitatieve, artistieke producten meestal een 'evenement' nodig hebben om brede aandacht en een ruim publiek te bereiken. De opdracht is duidelijk: de broze wereldfilm delen met een breed publiek, een representatieve staalkaart van het rijke aanbod aan actuele wereldcinema presenteren, het publiek uitnodigen om over de eigen grenzen te kijken en zorgen voor een warmbloedige festivalsfeer. Elk voorjaar worden in de Warande en Utopolis in verschillende secties een 70-tal films uit alle hoeken van de wereld getoond tijdens een tien dagen durend feest voor filmliefhebbers. Door de enorme inzet van een kleine ploeg professionelen en vele enthousiaste vrijwilligers is het filmfestival op de culturele landkaart gezet en een filmfeest geworden voor jong en oud, waar zowel de cinefiel als de sporadische filmbezoeker aan zijn trekken komt.
Stripgids Festival
Stripgids Festival (voordien ook wel Strip Turnhout en Stripgidsdag(en) genoemd) is een tweejaarlijks stripfestival dat sinds 1979 georganiseerd wordt in Turnhout. Daarmee is het oudste stripfestival van de Benelux. Op het festival wordt tevens de tweejaarlijkse prijs de Bronzen Adhemar uitgereikt die al bestaat sinds 1977. Sinds 2003 is die prijs een staatsprijs.
Sinds 1 januari 2005 heeft Turnhout ook een stadstekenaar: dat werd Koen De Maesschalk. Ook dat is een wereldprimeur. Geen enkele andere stad ter wereld heeft een officiële stads(strip)tekenaar. Inmiddels is De Maesschalk opgevolgd door Conz (Constantijn Van Cauwenberghe) in 2006, Jan Van Der Veken in 2007, Pieter De Poortere in 2008, Serge Baeken in 2009, Reinhart Croon in 2010 en Lectrr in 2011.
Turnhout 2012
In 2012 droeg Turnhout een jaar lang de titel ‘Vlaamse Cultuurstad’. Dat had Turnhout vooral aan zichzelf te danken. Het idee om naast Europese ook Vlaamse cultuursteden te kiezen, is geboren in Turnhout. Oostende beet in 2010 de spits af. Turnhout volgde in 2012, precies het jaar waarin de stad 800 jaar stadsrechten had.
Stadsdichters
Sinds 31 januari 2011 heeft Turnhout een stadsdichter: dat werd Wim Paeshuyse. In 2013 werd hij opgevolgd door Steven Woestenborghs, daarna waren Tom Driesen vanaf 2015 en Iris Wynants vanaf 2017 aan de beurt. De huidige stadsdichter vanaf 2019 is Wouter van Peer.
Mobiliteit
Turnhout heeft een stadsnet (zie Turnhoutse stadsbus) en is het begin- en eindpunt van vele streeklijnen. De R13, in de volksmond "de ring" genoemd, vormt geen volledige lus rond Turnhout: het gedeelte ten noorden van het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten ontbreekt. De N12 Turnhout-Westmalle begint aan het einde van de Merodelei. Het station van Turnhout is de terminus van de Turnhout-Herentals en er is een verbinding met Brussel-Zuid en Antwerpen-Centraal. Er wordt over nagedacht om een station Turnhout-Zuid te openen om de druk tijdens de spits te verminderen.
Economie
In de late middeleeuwen was Turnhout een gekend centrum voor het weven van bedlinnen en de handel in linnen. Aan het begin van de 19e eeuw werden deze industrieën verdrongen door die gebaseerd op papier. Philippus Jacobus Brepols wordt beschouwd als de stichter van die industrie. Veel van die industrie blijft tot op vandaag behouden met verschillende grafische en logistieke bedrijven waaronder Cartamundi, de wereldleider van speelkaarten. Andere bekende bedrijven met een hoofdzetel in Turnhout zijn Soudal en Miko. In 2011-2012 vond de uitbreiding van de industriezone plaats waar op dit moment de eerste bedrijven worden opgetrokken.
Medisch
Turnhout telt op 25 september 2011 1.857 geregistreerde orgaandonoren, of 4,45% van de bevolking. Dit is momenteel het hoogste percentage orgaandonoren van alle gemeenten in België en het resultaat van een jaarlijkse registratieactie, Beldonor genaamd, sedert 2007. In dit 5de actiejaar wil de Stad graag 5% orgaandonors hebben tegen eind oktober 2011.[23]
Turnhout beschikt tevens over een ziekenhuis: het AZ Turnhout.
Sport
Faciliteiten
Voor sportieve activiteiten is er het Schaatsbaan Turnhout, het Stedelijk Zwembad en het Stadsparkstadion (thuisbasis van KFC Turnhout).
Bekende Turnhoutenaars
Externe links
- Website stad Turnhout
- Website Turnhout Zomert
- Website Turnhout 2012
- Archiefsite Gazet van Turnhout, de internetkrant van de stadsregio 2005-2015
Zie de categorie Turnhout van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Gemeenten in de provincie Antwerpen | ||
---|---|---|
Aartselaar · Antwerpen · Arendonk · Baarle-Hertog · Balen · Beerse · Berlaar · Boechout · Bonheiden · Boom · Bornem · Borsbeek · Brasschaat · Brecht · Dessel · Duffel · Edegem · Essen · Geel · Grobbendonk · Heist-op-den-Berg · Hemiksem · Herentals · Herenthout · Herselt · Hoogstraten · Hove · Hulshout · Kalmthout · Kapellen · Kasterlee · Kontich · Laakdal · Lier · Lille · Lint · Malle · Mechelen · Meerhout · Merksplas · Mol · Mortsel · Niel · Nijlen · Olen · Oud-Turnhout · Putte · Puurs-Sint-Amands · Ranst · Ravels · Retie · Rijkevorsel · Rumst · Schelle · Schilde · Schoten · Sint-Katelijne-Waver · Stabroek · Turnhout · Vorselaar · Vosselaar · Westerlo · Wijnegem · Willebroek · Wommelgem · Wuustwezel · Zandhoven · Zoersel · Zwijndrecht |