Europees Parlement

Bij de gewone wetgevingsprocedure moet het Parlement samen met de Raad beslissen over een voorstel van de Europese Commissie.

Het Europees Parlement deelt samen met de Raad van de Europese Unie de wetgevende macht van de EU. Het kan Europese wetten (richtlijnen, verordeningen en besluiten) aannemen, wijzigen of verwerpen. Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon is de beslissingsbevoegdheid van het Parlement uitgebreid, waardoor het parlement via de gewone wetgevingsprocedure zijn goedkeuring moet verlenen aan de meeste bindende Europese wetgeving.

In tegenstelling tot de meeste andere gekozen parlementen heeft het Europees Parlement echter géén initiatiefrecht bij het opstellen van wetten. Binnen de EU is dit de exclusieve bevoegdheid van de Europese Commissie, afgezien van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid, waar de Commissie dit recht deelt met de Raad van Ministers. Het parlement kan niet-bindende resoluties aannemen die de Europese Commissie aansporen een bepaald wetsvoorstel in te dienen.[3]

Krachtens de EU-verdragen heeft het Europees Parlement ook de bevoegdheid om goedkeuring te onthouden aan internationale verdragen die door de Europese Unie worden aangegaan met derde partijen, zoals vrijhandelsakkoorden of verdragen met lidstaten die hun lidmaatschap van de Unie willen beëindigen.[4]

Sinds de jaren zeventig beslist het Parlement samen met de Raad over de zesjarige Europese begroting, het zogenoemde "meerjarig financieel kader", alsmede over de jaarlijkse begroting die concrete invulling aan de zesjarige kaders geeft.[5] Begrotingsvoorstellen maken is voorbehouden aan de Commissie. Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon moeten de Europarlementariërs hun goedkeuring verlenen aan de gehele begroting; vóór 2009 waren bepaalde onderdelen van het budget, waaronder het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, enkel onderworpen aan goedkeuring door de lidstaten in de Raad van de Europese Unie.

De huidige regelgeving bepaalt dat, als het Parlement en de Raad het niet eens kunnen worden over de begroting, er een bemiddelingscomité wordt opgezet.[6] Als de delegaties van de Raad en het Parlement ook in dit comité niet tot overeenstemming kunnen komen, moet de Commissie een nieuwe ontwerpbegroting opstellen en begint de procedure opnieuw.

Het Parlement is ook verantwoordelijk voor verlening van kwijting aan de Europese Commissie over de jaarlijkse uitvoering van de begroting. De afweging of de verlening gegeven wordt, is afhankelijk van het twaalf-maandelijkse rapport van de Europese Rekenkamer, die steekproefsgewijs onderzoekt of de Commissie de EU-gelden goed besteed heeft.[7] Het Parlement heeft de kwijting slechts in 1984 en 1998 onthouden, waarbij dit in het laatste geval leidde tot de collectieve aftreding van de Europese Commissie onder leiding van voorzitter Jacques Santer.

De benoeming van alle leden van de Europese Commissie, inclusief de voorzitter en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, moet worden goedgekeurd door het Parlement voordat ze aan de slag kunnen. Voorafgaand aan de benoeming van iedere Commissaris moet de kandidaat voor een hoorzitting in het Europees Parlement verschijnen voor een ondervraging door de Europarlementariërs. Het Parlement kan echter geen individuele kandidaten afwijzen, maar enkel weigeren de gehele aspirant-Commissie goedkeuring te verlenen. De dreiging om de hele Commissie af te wijzen kan echter een effectief drukmiddel zijn om individuele kandidaten te vervangen, zoals bleek in 2004 toen voorzitter José Manuel Barroso de Italiaanse politicus Rocco Buttiglione, voorgedragen als kandidaat voor de post van Commissaris voor Justitie, Vrede en Veiligheid, verving nadat was gebleken dat het Parlement zich niet kon vinden in diens conservatieve uitspraken over homoseksuelen en alleenstaande moeders.[8]

De controlerende macht van het Europees Parlement over de Commissie breidt zich ook uit naar diens functioneren tijdens de ambtsperiode, aangezien het parlement met een tweederdemeerderheid een motie van afkeuring kan aannemen tegen de Commissie en daarmee het aftreden van het gehele College van Commissarissen afdwingt.[9][10] Deze bevoegdheid is tot op heden (2019) nog nooit gebruikt, alhoewel ermee gedreigd werd ten tijde van het corruptieschandaal in de Commissie-Santer, die vervolgens besloot op eigen initiatief af te treden en zo een motie van afkeuring te voorkomen.

Per 1 april 2012 trad een EU-verordening betreffende het Europees Burgerinitiatief in werking. Een dergelijk initiatief bestaat uit een petitie die is ondertekend door ten minste één miljoen EU-burgers, en roept de Commissie op een wetsvoorstel te publiceren over een bepaald onderwerp. Als zo'n initiatief het benodigde aantal steunbetuigingen bereikt, hebben de organisatoren het recht een publieke hoorzitting over hun petitie te organiseren in het Europees Parlement.[11]

Door vertragingen in de ratificatie van het Verdrag van Lissabon, is het laatste parlement nog verkozen onder het Verdrag van Nice. Tijdens de laatste verkiezingen werden 736 verkozenen lid van het Europees Parlement. Dit werd ondertussen uitgebreid tot 766 sinds de toetreding van Kroatië. Sinds de volledige inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in 2012 telt het Europees Parlement 751 leden (waaronder de voorzitter). Het aantal zetels van Duitsland is na de verkiezingen van 2014 teruggebracht van 99 naar 96.

De parlementsleden zijn georganiseerd in zeven verschillende fracties; leden die zich niet bij een fractie hebben aangesloten worden aangeduid als niet-fractiegebonden leden. De twee grootste fracties zijn de Europese Volkspartij (EVP) en de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D). Deze twee fracties hebben het Parlement voor het grootste deel van zijn geschiedenis gedomineerd omdat ze continu samen tussen de 50 en de 70 procent van de zetels in handen hadden. Geen enkele fractie heeft ooit een absolute meerderheid gehad in het Europees Parlement.[14]

Omdat Europese fracties brede allianties zijn van nationale partijen, zijn de fracties meer gedecentraliseerd dan fracties in een nationaal parlement. Fracties zijn soms gebaseerd op één enkele Europese politieke partij (zoals de socialistische fractie voor 2009), maar kunnen ook meer dan één Europese partij bevatten, alsook nationale partijen en onafhankelijken.[15]

Opdat een fractie erkend kan worden, moet zij minstens 25 parlementsleden uit minimaal een vierde van de lidstaten tellen.[16] Wanneer een fractie eenmaal erkend is, kan zij subsidies krijgen van het parlement evenals de garantie van zetels in de commissie. Hierdoor wordt het vormen van fracties bevorderd.

Doordat het parlement geen regering vormt zoals gebruikelijk is in een parlementair stelsel, wordt in het parlement meer aan politiek gedaan volgens consensus, dan in meerderheid tegen oppositie. Gedurende het grootste deel van zijn geschiedenis is het parlement echter gedomineerd door een grote coalitie van de Europese Volkspartij (EVP) en de Partij van de Europese Sociaaldemocraten (PES). De twee grootste partijen hebben de neiging om samen te werken en compromissen te vinden tussen hen twee. Hierdoor worden voorstellen vaak met grote meerderheden aangenomen.[17] Dit leidt echter niet altijd tot een akkoord, waardoor andere allianties in de plaats gevormd kunnen worden. De EVP doet dit meestal met andere centrum-rechtse of rechtse fracties en de PES met andere centrum-linkse of linkse fracties. De derde grootste partij zit dan vaak in een sleutelpositie. Vóór de verkiezingen van 2014 was dit de liberale fractie; in de zittingsperiode 2014-2019 was de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers de derde partij.

Het Europees Parlement heeft een 20-tal vaste parlementaire commissies. Deze bestaan elk afzonderlijk uit tussen de 28 en 86 parlementsleden, inclusief een voorzitter, een Bureau en een Secretariaat. Ze komen twee keer per maand samen om samen aan nieuwe wetgeving te werken.[18]

Parlementsleden stellen ook delegaties samen om naar Parlementen buiten de EU te gaan. Er worden dan bijvoorbeeld gezamenlijke parlementaire commissies met kandidaat-lidstaten gehouden.