Leopold I van België

Burgerlijk portret van Leopold I door Franz Xaver Winterhalter, 1839.

Na de Belgische Revolutie van 1830 legde het Belgische Nationaal Congres op 24 november 1830 per decreet vast dat het Huis Oranje-Nassau voor eeuwig uitgesloten was van de Belgische troon. Dit Decreet betreffende de eeuwige uitsluiting van de familie Oranje-Nassau van enige macht in België is tot op de dag van vandaag van kracht en heeft bovendien grondwettelijke waarde. Deze uitsluiting werd vastgelegd in een periode waarin prins Willem Frederik van Oranje, de latere koning Willem II van Nederland, voor de Europese mogendheden een aanvaardbare kandidaat leek voor de Belgische troon.

Het Nationaal Congres besloot in decreet nr. 4 van 22 november 1830 dat het onafhankelijke België een parlementaire constitutionele monarchie zou worden. Bij het decreet nr. 35 van 29 januari 1831 besloot het Nationaal Congres dat de officiële titel die het Belgische staatshoofd zou dragen die van koning der Belgen zou zijn, en niet die van koning van België. Dit gebeurde in navolging van de Julimonarchie in Frankrijk, waar Lodewijk Filips, de zogenaamde Burgerkoning, Roi des Français was. Hiermee zette het Congres zich af tegen de absolute monarchie.

Door het Nationaal Congres werd op 24 januari 1831 de rooms-katholieke edelman Erasme Louis Surlet de Chokier tot tijdelijk regent benoemd, in afwachting van de beëdiging van een koning.[2] Op 3 februari had het Nationaal Congres Lodewijk van Orleans, de hertog van Nemours en zoon van koning Louis-Philippe van Frankrijk als toekomstige vorst verkozen boven August van Leuchtenberg en aartshertog Karel van Oostenrijk-Teschen. De hertog van Nemours werd echter niet aanvaard door de Europese grote mogendheden wegens zijn te hechte connecties met Frankrijk. Bovendien vond zelfs zijn eigen vader het te gevaarlijk, waardoor hij de troon weigerde.

Het Nationaal Congres ging op zoek naar een bondgenootschap met Engeland, aangezien de angst begon te heersen dat België door Pruisen, Frankrijk en Nederland langs de taalgrenzen zou worden opgedeeld. Engeland wilde dat wel aangaan en stelde in ruil daarvoor Leopold als koning voor.[2] Vervolgens werd Leopold op 4 juni 1831 door het Nationaal Congres verkozen met een grote meerderheid van 152 op 196 stemmen. Leopold had wat het congres dacht nodig te hebben, namelijk de steun van Engeland, dat het nog het best meende met de Belgische onafhankelijkheid, en internationale ervaring en prestige. Ook bij de Franse koninklijke familie stond hij in een goed blaadje, zij hadden zijn bruiloft met prinses Charlotte bijgewoond en waren op bezoek gekomen in Claremount House. Leopold sprak vloeiend Duits, Engels, Frans en een mondje Russisch en hij had goede relaties met de bankiersfamilie Rothschild. Het Nederlands was hij niet machtig. Een ernstig bezwaar was dat de nieuwe koning lutheraans was. Daarom moest hij de verzekering geven dat hij met een katholieke prinses zou trouwen en zijn kinderen katholiek zou opvoeden.

Aankomst van Leopold I aan de Belgische grens. De Panne, 17 juli 1831.

Leopold aanvaardde het Belgische koningschap op voorwaarde van een duidelijk grensverdrag met Nederland. Hiertoe werd het Verdrag der XVIII artikelen opgesteld, dat de grens tussen Nederland en België teruglegde op die van 1790. Het verdrag werd ondertekend door de grote mogendheden Frankrijk, Groot-Brittannië, Pruisen en Rusland. Na behoorlijk wat discussie stemde het Belgische Nationaal Congres op 9 juli 1831 in met het verdrag, met 126 stemmen tegen 70.[3] Nederland weigerde het traktaat echter te ondertekenen en stuurde aan op de Tiendaagse Veldtocht. Na de instemming had Leopold geen bezwaren meer. De koning had het wel moeilijk met de beperkte politieke macht van de monarch. Later sprak hij zelfs van een politieke dwangbuis.

De koning kwam per boot van Engeland en kwam aan in Calais. Vanuit Calais werd hij over het strand met een koets naar De Panne gebracht, waarna hij in Veurne een maaltijd kreeg. Via Oostende, Brugge en Gent trok hij naar Laken. Op 21 juli 1831 legde hij op het Koningsplein in Brussel de eed af als eerste Koning der Belgen.

Nog geen twee weken later, op 2 augustus 1831, vielen Nederlandse troepen België binnen. Gedurende een periode van acht jaar waren er schermutselingen, maar in 1839 werd de Belgische onafhankelijkheid onder grote internationale druk officieel erkend door Nederland. Willem I, koning van Nederland, verklaarde zich pas in 1839 akkoord met het Verdrag der XXIV artikelen na een gebiedsafstand van Nederlands Limburg door het jonge koninkrijk België ten voordele van Nederland. In dat verdrag aanvaardden de grote mogendheden de Belgische onafhankelijkheid in ruil voor zijn neutraliteit.

Koninklijk gezin

Koningin Louise Marie van Orléans, de eerste Koningin der Belgen en tweede echtgenote van Leopold I.

Leopolds drie overlevende kinderen met Louise Marie: Leopold, Charlotte en Filips.

Op 9 augustus 1832 trad Leopold in het Franse Compiègne voor de tweede maal in het huwelijk. Hij huwde met prinses Louise Marie van Orléans, dochter van koning Lodewijk Filips I van Frankrijk, die 22 jaar jonger was dan hij. Deze verbintenis was een zuiver politieke zet, om de relaties met Frankrijk te verbeteren en zo de Belgische onafhankelijkheid en diplomatieke positie te versterken.

Zij kregen vier kinderen:

• Lodewijk Filips (24 juli 1833 - 16 mei 1834)
• Leopold (II) (9 april 1835 - 17 december 1909)
• Filips (24 maart 1837 - 17 november 1905), vader van Albert I
• Charlotte (7 juni 1840 - 19 januari 1927), huwde op 27 juli 1857 met keizer aartshertog Maximiliaan en werd keizerin van Mexico.

Koningin Louise-Marie stierf in Oostende op 11 oktober 1850.

De postzegels van het type Epauletten, de eerste Belgische postzegels.

In 1840 regelde Leopold het huwelijk tussen koningin Victoria van Engeland en Albert van Saksen-Coburg en Gotha; hij was van beiden de oom. Ook voerde hij een intense briefwisseling met hen.

Leopolds diplomatie slaagde erin België neutraal te houden in de revoluties van 1848. In 1842 deed Leopold een mislukte poging om wetten betreffende kinder- en vrouwenarbeid in te voeren. De koning, die zelf protestant was en dat bleef tijdens zijn koningschap, was er medeverantwoordelijk voor dat de ca. 7.000 protestanten van het land hun wettelijke gelijkstelling (daterend van 1802) voortgezet zagen. Op zijn aandringen werd het anglicanisme in 1835 een erkende godsdienst in België.

In 1849 verschenen de eerste Belgische postzegels. Het ging om het type Epauletten en beeldde de koning af.

De Belgische nederzetting in Santo Tomás in 1844.

Onder het bewind van Leopold I werden meerdere kolonisatiepoging ondernomen, zoals onder meer in Santo Tomás in Guatemala door de Compagnie Belge de Colonisation.

Ten tijde van het koloniseren van de Belgische kolonie aan de Rio Nuñez waren er Belgen betrokken bij het Incident aan de Rio Nuñez, nabij Boké, in 1849.

Naarmate Leopold ouder werd, begon zijn gezondheid af te takelen. Hij kreeg last van galstenen en jichtaanvallen en stond permanent onder doktersbehandeling. In 1865 kreeg hij een hersenbloeding en na een bezoek aan zijn nicht Victoria kreeg hij ook nog bronchitis. Uiteindelijk stierf koning Leopold op 10 december 1865 in Laken. Zijn laatste woord was duidelijk, "Charlotte". Het is wel niet bekend of Leopold hiermee zijn eerste vrouw of zijn dochter bedoelde. De eerste koning der Belgen ligt begraven in de kerk van Laken. Hij rust er in de koninklijke crypte tussen al zijn opvolgers en familie.

In 1829, tijdens Leopolds periode in het Verenigd Koninkrijk, ging hij een verhouding aan met de jonge Duitse actrice Karoline Bauer, die hij naar Engeland deed overkomen. Volgens sommige bronnen, met inbegrip van Bauers memoires, sloten ze in het geheim een morganatisch huwelijk.[4] Na korte tijd was de liefde over en keerde Bauer terug naar Pruisen.

Ook al bleef Leopold met zijn tweede vrouw Louise Marie goede betrekkingen onderhouden, op het intieme vlak vervreemdde hij na de geboorte van de kinderen en hij hield er verschillende minnaressen op na. Hij had vooral een meer dan twintig jaar durende relatie met Arcadie Claret, die een aanvang nam in de laatste levensjaren van de koningin maar vooral het sentimentele leven van de weduwnaar beheerste. Met haar kreeg hij twee zonen:

• Georg (1849-1904)
• en Arthur (1852-1940).

De koning gaf zijn buitenechtelijke zoons de Coburgse titel baron van Eppinghoven.

Er is vaak beweerd dat Leopold I vrijmetselaar was. De mogelijkheid bestaat dat hij in 1813 geïnitieerd werd in de loge Zur Hoffnung (L'Espérance) in Bern. Dat jaar bevond Leopold zich echter in Rusland waar hij generaal was in het tsaristisch leger. Het kan dan ook hoogstens een schriftelijke inwijding geweest zijn, op afstand. De documenten hierover zijn schaars en niet doorslaggevend. De nog steeds actieve werkplaats vernoemt de koning niet onder zijn voorname aangeslotenen. Deze loge behoorde in 1813 tot de zeer Napoleongezinde Grand Orient de France, wat de aansluiting van een tsaristisch (in dat jaar vijandig) officier des te minder waarschijnlijk maakt.

Eerder verwonderlijk lijkt hij geen enkel contact te hebben onderhouden met de vrijmetselarij in Engeland, hoewel heel wat leden van de koninklijke familie hierin hoge functies bekleedden. Zijn schoonvader koning George IV van het Verenigd Koninkrijk (1762-1830) was als prince of Wales meer dan twintig jaar grootmeester van Premier Grand Lodge of England geweest. Diens broer, Eduard August van Kent (1767-1820), vader van koningin Victoria van het Verenigd Koninkrijk was de laatste grootmeester van de Antients en een andere broer, hertog August Frederik van Sussex Sussex (1773-1843) werd in 1813 de eerste grootmeester van United Grand Lodge of England, hetgeen hij tot zijn dood bleef.

Toen Leopold koning der Belgen werd, ging hij niet in op verzoeken om grootmeester van de Grand Orient de Belgique te worden, maar wel moedigde hij één van zijn vertrouwensmannen, Goswin de Stassart, aan om deze functie te aanvaarden. Hij bleef de vrijmetselarij gunstig gezind tot ze een instelling werd die, onder liberale invloed, geen verdere steun meer verleende aan zijn unionistische politiek.[5][6]

Leopold werd gedurende zijn leven reeds voor zijn koningschap verschillende keren lid gemaakt van oude ordes. Door zijn verwantschap met de Britse vorstin, was hij ridder in de Kousenband. Ook in Rusland werd hij lid gemaakt van belangrijke Russische ordes.

• In de plenaire vergaderzaal van de Kamer van volksvertegenwoordigers staat centraal een standbeeld van Leopold.
• Een standbeeld in de badplaats De Panne herinnert aan de intrede van Leopold I in België.
• Boven de Congreskolom staat een standbeeld van Leopold I.
• Een neogotisch monument van Leopold I in het Koninklijk Domein van Laken beëindigt de as die vertrekt aan het portaal van het kasteel van Laken.
• Op de Leopoldplaats in Antwerpen staat een ruiterstandbeeld van Leopold I.
• Op het Leopold I-plein in Oostende staat eveneens een ruiterstandbeeld van Leopold I, vervaardigd door Jacques de Lalaing. Het werd onthuld in 1901.