Amsterdam (gemeente)

De Gemeente Amsterdam ( uitspraak (info / uitleg)) kent, net als de gemeente Rotterdam, een voor Nederland bijzonder bestuurlijk stelsel: de gemeente is verdeeld in stadsdelen. Sinds de herindeling per 1 mei 2010 is de stad verdeeld in zeven stadsdelen met (tot 2018) een eigen bestuur en het vanuit de centrale stad bestuurde Westelijk Havengebied (Westpoort).

De stadsdelen hebben tussen de 80.000 en 150.000 inwoners en hebben daarmee de omvang van een middelgrote gemeente. Het zijn ook in vergaande mate autonome gemeenten: alle gemeentelijke taken en bevoegdheden zijn aan hen overgedragen met uitzondering van enerzijds de zogenaamde A-taken die de Gemeente Amsterdam in de Verordening op de Stadsdelen uitdrukkelijk aan het centrale bestuur (de Centrale Stad) heeft voorbehouden en anderzijds de speciale bevoegdheden van de burgemeester (openbare orde, en dergelijke) waarvan de wet overdracht niet toestaat. De stadsdelen zijn dus onder andere verantwoordelijk voor:

• bouw en onderhoud van woningen, bouwvergunningen voor woningen, kantoren en bedrijven, de ruimtelijke inrichting, het bouwtoezicht.
• beheer en onderhoud van vrijwel de gehele openbare ruimte, het lokale verkeers- en parkeerbeleid.
• lokaal-gemeentelijke taken op het gebied van welzijn, sport, onderwijs, kunst en cultuur. Ondersteuning van de instellingen op die gebieden.
• het grootste deel van de gemeentelijke dienstverlening aan de bevolking (reiniging, openbare verlichting, stadstoezicht, allerhande informatie en vergunningen).
• voor bevolkingszaken (een burgemeestersbevoegdheid) kan men ook op het stadsdeelkantoor terecht.

Alle wetten en regels die Nederland kent voor gemeenten, gelden op overeenkomstige wijze voor de stadsdelen. Dat geldt ook voor hun inrichting. Zo waren er tot 2014 een Stadsdeelraad (op dezelfde wijze gekozen als een gemeenteraad), een Dagelijks Bestuur (B&W), een DB-voorzitter (burgemeester), etc. Enige uitzondering: de stadsdelen kennen een (door de Raad) "gekozen burgemeester" (de DB-voorzitter).

De stadsdelen hebben een volwaardig ambtelijk apparaat (zoals gemeenten dat hebben) en kunnen beschikken over een eigen budget. Een belangrijk deel van het gemeentelijk budget van Amsterdam is via het Stadsdeelfonds (à la het Gemeentefonds) overgedragen aan de stadsdelen en staat vrij tot hun beschikking.

Het initiatief voor dit stelsel werd genomen door Michael van der Vlis (PvdA-rapport Macht voor de wijken, 1972) die later als wethouder ook een stevige rol speelde bij de invoering. De stadsdelen werden successievelijk ingesteld. Buitenveldert en Osdorp waren de pioniers (1981). Toen uit onderzoek (onder andere opiniepeilingen onder de bevolking) bleek dat de stadsdelen heel behoorlijk aan hun doelstellingen (een effectiever en efficiënter bestuur, dichter bij de bevolking) voldeden kwamen er in 1987 nog vier bij en in 1990 nog tien, zodat er toen 16 stadsdelen waren. In 1998 waren er enkele fusies en in 2002 werd het Stadsdeel Centrum als laatste ingesteld. Van 2002 tot 1 mei 2010 telde Amsterdam 14 stadsdelen, sindsdien zijn het er 7.

Aansluitend aan de totstandkoming van de stadsdelen was de vorming van de Stadsprovincie Amsterdam gedacht. Die is er echter nooit gekomen. Volgens sommigen werden daarbij de 16 omliggende gemeenten (als nieuwe stadsdelen) geannexeerd, volgens anderen werd "Amsterdam" opgeheven. Bij een referendum bleken de meeste Amsterdammers het laatste te denken en zij stemden de stadsprovincie dus weg. Feitelijk fungeert de Centrale Stad (voor het grondgebied van de gemeente) nu als stadsprovincie: een combinatie van grootstedelijke (ontwikkelings)taken en provinciaal toezicht. De Provincie Noord-Holland heeft, voor zover de wet dat toestaat, een belangrijk deel van haar taken met betrekking tot het gemeentelijk grondgebied aan de Centrale Stad gedelegeerd (onder andere om te voorkomen dat er dubbel toezicht ontstaat).

Voor het grondgebied van de oorspronkelijk gedachte stadsprovincie (met uitzondering van Almere) functioneert de plusregio Stadsregio Amsterdam, met beperktere ambities, als opvolger van de stadsprovinciegedachte.

De Gemeente Amsterdam is onderverdeeld in 8 stadsdelen. 7 daarvan hadden tot 2014 een eigen stadsdeelraad en dagelijks bestuur met een belangrijk deel van de gemeentelijke bevoegdheden en middelen. Sinds 2014 waren er bestuurscommissies, deze zijn in 2018 vervangen door adviescommissies.

• Centrum (Binnenstad, Grachtengordel met Jordaan, Plantage, Westelijke Eilanden en Oostelijke Eilanden)
• Noord (Tuindorp Oostzaan, Kadoelen, Oostzanerwerf, Buiksloot, Buikslotermeer, Nieuwendam en Landelijk Noord, met de dorpen Schellingwoude, Durgerdam, Zunderdorp, Ransdorp, Holysloot)
• West (Spaarndammerbuurt, Staatsliedenbuurt, Frederik Hendrikbuurt, Kinkerbuurt en omgeving Overtoom, Admiralenbuurt, omgeving Hoofdweg, Mercatorplein, Landlust, Bos en Lommer en het dorp Sloterdijk)
• Nieuw-West (Slotermeer, Geuzenveld, Slotervaart, Overtoomse Veld, Nieuw Sloten, Osdorp, De Aker en de dorpen Sloten en Oud-Osdorp)
• Zuid (De Pijp, Museumkwartier, Willemspark, Schinkelbuurt, Hoofddorppleinbuurt, Stadionbuurt, Apollobuurt, Rivierenbuurt, Prinses Irenebuurt, Zuidas en Buitenveldert)
• Oost (omgeving Weesperzijde, Oosterparkbuurt, Dapperbuurt, Transvaalbuurt, Watergraafsmeer, Indische Buurt, Oostelijk Havengebied, het Zeeburgereiland en IJburg)
• Zuidoost (Venserpolder, Bijlmer, Gaasperdam, Bullewijk en het dorp Driemond)
• Westpoort (het Westelijk Havengebied en het Bedrijvengebied Sloterdijk). Westpoort heeft geen eigen stadsdeelraad en wordt direct door de gemeente bestuurd.

Zie ook: Buurten en wijken in Amsterdam

De wijzigingen gingen telkens in na de gemeenteraadsverkiezingen van dat jaar.

• 1981: instelling van de eerste stadsdelen met stadsdeelraden: Amsterdam-Noord en Osdorp
• 1987: instelling stadsdelen met stadsdeelraden De Pijp, Watergraafsmeer, Buitenveldert en Zuidoost
• 1990: instelling stadsdelen met stadsdeelraden Westerpark, Oud-West, Oost, Indische buurt/Oostelijk Havengebied, Bos en Lommer, De Baarsjes, Zuid, Rivierenbuurt, Geuzenveld/Slotermeer en Slotervaart/Overtoomse Veld[1]
• 1990: de naam van het stadsdeel Indische buurt/Oostelijk Havengebied wordt gewijzigd in Zeeburg
• 1998: enkele stadsdelen fuseren:
  • Rivierenbuurt en Buitenveldert vormen samen met een deel van Zuid (Prinses Irenebuurt) het nieuwe stadsdeel Zuideramstel
  • Oost en Watergraafsmeer vormen Oost/Watergraafsmeer
  • De Pijp en Zuid vormen Oud-Zuid
• 2002: Amsterdam-Centrum krijgt een eigen stadsdeelraad
• 2004: Slotervaart/Overtoomse Veld gaat verder onder de naam Slotervaart
• 2010: Het aantal stadsdelen wordt teruggebracht naar zeven: De Baarsjes, Bos en Lommer, Oud-West en Westerpark fuseren tot stadsdeel West; Osdorp, Geuzenveld-Slotermeer en Slotervaart gaan op in het nieuwe stadsdeel Nieuw-West; Zeeburg en Oost/Watergraafsmeer fuseren tot stadsdeel Oost; Oud-Zuid en ZuiderAmstel worden stadsdeel Zuid. De stadsdelen Centrum, Noord en Zuidoost blijven in de oude omvang bestaan.
• In 2011 wordt bekendgemaakt dat minister Donner in 2014 af wil van de deelgemeenten van zowel Amsterdam als Rotterdam. Hij heeft daartoe een wetsvoorstel voorgelegd aan de twee steden en aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Dat de deelgemeenten zouden verdwijnen stond al in het regeerakkoord, maar nog zonder jaartal. Volgens Donner zijn de deelgemeenten steeds meer gaan lijken op een extra bestuursorgaan. Hij vindt dat onwenselijk omdat hij juist streeft naar een kleinere overheid.
• 2014: De stadsdeelraden worden vervangen door (kleinere) bestuurscommissies die een beperktere rol hebben. De centrale stad krijgt een grotere rol op terreinen die voorheen door de stadsdelen werden bestuurd.
• 2018: De bestuurscommissies worden vervangen door (nog kleinere) adviescommissies, die een nog beperktere rol hebben en alleen nog advies kunnen geven aan de gemeenteraad.

In 2008 werd door de gemeente de Commissie Mertens benoemd, die moest onderzoeken of het aantal stadsdelen verminderd kan worden. Begin 2009 kwam het voorstel om het aantal stadsdelen te halveren van 14 tot 7. Ook de taakverdeling tussen Centrale Stad en de stadsdelen werd gewijzigd. Op 14 april 2009 besloten Burgemeester en Wethouders om dit voorstel over te nemen. De Gemeenteraad heeft op 10 juni 2009 deze beslissing bekrachtigd.[2][3][4][5] De stad bestaat sinds 10 mei 2010 daarom uit 7 stadsdelen: Centrum, Noord, West, Nieuw-West, Zuid, Oost en Zuidoost. De bestaande stadsdeelgrenzen tussen West en Nieuw-West veranderden niet, dus in tegenstelling tot eerdere plannen is niet de A10 de grens, maar hoort de Kolenkitbuurt nog bij Bos en Lommer en het Rembrandtpark bij Nieuw-West.[5][6]

Niet gewijzigde stadsdelen:

• Centrum
• Noord
• Zuidoost

Nieuwe stadsdelen:

• West (Bos en Lommer, De Baarsjes, Oud-West, Westerpark)
• Nieuw-West (Geuzenveld-Slotermeer, Osdorp, Slotervaart)
• Zuid (Oud-Zuid en Zuideramstel)
• Oost (Oost-Watergraafsmeer, Zeeburg)

De gemeenteraad van Amsterdam telt 45 zetels. Hieronder de behaalde zetels per partij bij de gemeenteraadsverkiezingen sinds 1962.

Burgemeester Femke Halsema (sinds 12 juli 2018).

* GroenLinks nam in 1986 deel als 'Links Akkoord'. Daarvoor bestond de partij uit de afzonderlijke fracties van CPN, PPR en PSP.

** Het CDA deed in 1974 voor het eerst als één partij mee. Daarvoor bestond de partij uit de afzonderlijke fracties van KVP, ARP en CHU. De laatste twee partijen namen in 1962 en 1966 onder een gezamenlijke lijst deel.

*** Van 1986 tot 1990 Groen Amsterdam en van 1998 tot 2006 Amsterdam Anders/De Groenen.

Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2018-2022 wordt gevormd door een coalitie van GroenLinks, D66, PvdA en SP (26 van de 45 zetels na de verkiezingen van 2018).

De voorzitter van het college van B en W is:

• Burgemeester Femke Halsema (sinds 12 juli 2018) (GL): Algemene Zaken, Openbare Orde en Veiligheid, Integraal Veiligheidsbeleid, Regelgeving en Handhaving, Communicatie, Juridische Zaken en de Bestuursdienst.

De wethouders (8) zijn:

• Rutger Groot Wassink (GL): werk & inkomen, ­participatie, ­democratisering.
• Marieke van Doorninck (GL): ruimtelijke ordening, grondzaken, duurzaamheid, klimaat en energie.
• Touria Meliani (GL): kunst en cultuur, personeel en de gemeentelijke organisatie, ICT en monumenten.
• Victor Everhardt (D66): financiën, economische zaken, lucht- & zeehaven, deelnemingen en Zuidas & Marineterrein.
• Simone Kukenheim (D66): zorg, jeugdzorg, mbo, ­preventie jeugdcriminaliteit, sport.
• Marjolein Moorman (PvdA): onderwijs, inburgering, armoede & schuldhulp.
• Sharon Dijksma (PvdA): verkeer & vervoer, luchtkwaliteit & water.
• Laurens Ivens (SP): wonen & bouwen, wijkaanpak, groen, dierenwelzijn.

Op 11 september 2019 legde wethouder Udo Kock zijn functie neer.[8] Hij werd op 6 november 2019 opgevolgd door Victor Everhardt.[9]

Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2014-2018 werd gevormd door een coalitie van D66, VVD en SP (26 van de 45 zetels na de verkiezingen van 2014).[10] Voor het eerst sinds ruim een eeuw leverde de PvdA geen wethouder in het Amsterdamse college van B&W.

De voorzitter van het college van B en W was:

• burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA): Openbare Orde en Veiligheid, Algemene Zaken, Integraal Veiligheidsbeleid, Juridische Zaken, Bestuurlijk Stelsel en Internationale Samenwerking, Bestuursdienst, Regelgeving en Handhaving, Juridische Zaken, Communicatie, Financiën, Educatie en Jeugdzaken en Project 1012. Hij overleed op 5 oktober 2017. Tot 4 december 2017 waren er locoburgemeesters.[11]
• Op 4 december 2017 werd Jozias van Aartsen benoemd tot waarnemend burgemeester. Hij werd op 12 juli 2018 opgevolgd door Femke Halsema.[12]

De wethouders (7) waren:

• Udo Kock (D66): Stadsdeel West; financiën, coördinatie drie decentralisaties, coördinatie aanpak subsidies, aanpak belastingen en waterbeheer.
• Simone Kukenheim (D66): Stadsdeel Oost; onderwijs, jeugd (jeugdwet), diversiteit en integratie.
• Abdeluheb Choho (D66): openbare ruimte en groen, klimaat, energie en luchtkwaliteit, dienstverlening, ICT en bestuurlijk stelsel.
• Eric van der Burg (VVD): Stadsdeel Zuid; zorg en welzijn, sport en recreatie, ruimtelijke ordening en grondzaken (inclusief erfpacht).
• Pieter Litjens (VVD): Stadsdeel Zuidoost; verkeer en vervoer (inclusief Noord/Zuidlijn), gemeentelijk vastgoed, bedrijfsvoering P en O en inkoop.
• Laurens Ivens (SP): Stadsdeel Noord; bouwen, wonen, wijkaanpak en dierenwelzijn.
• Arjan Vliegenthart (SP): Stadsdeel Nieuw-West; werk, inkomen, participatie (participatiewet) en armoede.

Na het vertrek van wethouder Kajsa Ollongren (D66) naar het Kabinet-Rutte III, waren de wijzigingen in de portefeuilles binnen het college per 25 oktober 2017 als volgt.[13]
- Wethouder Kock nam de volgende portefeuilles over: economie, lucht- en zeehaven, deelnemingen en stadsdeel Centrum.
- Wethouder Kukenheim nam de portefeuilles kunst en cultuur, lokale media en monumenten over.

Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2010-2014 werd gevormd door een coalitie van PvdA, VVD en GroenLinks (30 van de 45 zetels na de verkiezingen van 2010).[14]

De voorzitter van het college van B en W was:

• burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA): Openbare Orde en Veiligheid, Algemene Zaken, Integraal Veiligheidsbeleid, Juridische Zaken, Bestuurlijk Stelsel en Internationale Samenwerking, Bestuursdienst, Regelgeving en Handhaving, Juridische Zaken, Communicatie, Financiën, Educatie en Jeugdzaken en Project 1012

De wethouders (7) waren:

• Lodewijk Asscher (tot november 2012) (PvdA): Financiën, Educatie, Jeugdzaken[15]
• Freek Ossel (PvdA): Wonen en Wijken, Grotestedenbeleid, Koers Nieuw-West, Armoede, Openbare Ruimte en Groen, Haven.
• Carolien Gehrels (PvdA): Economische Zaken, Kunst, Cultuur, Lokale Media, Monumenten, Bedrijfsvoering en inkoop bedrijven, Deelnemingen en Water.
• Eric van der Burg (VVD): Zorg en Welzijn, Sport, Schiphol, Personeel en Organisatie, Integriteit, Dienstverlening en externe betrekkingen en Dierenwelzijn.
• Eric Wiebes (tot februari 2014) (VVD): Verkeer, Vervoer en Infrastructuur (inclusief Noord/Zuidlijn), ICT (inclusief glasvezel en breedbanddiensten).
• Maarten van Poelgeest (GroenLinks): Ruimtelijke Ordening, Bouw en Woningtoezicht, Grondzaken (inclusief Bodem) en Klimaat en Energie.
• Andrée van Es (GroenLinks): Werk, Inkomen en participatie, Diversiteit en Integratie, Inburgering en Bestuurlijk Stelsel.

Lodewijk Asscher was wethouder van Financiën, Educatie, Jeugdzaken tot hij minister werd in het kabinet-Rutte II; in november 2012 werd hij opgevolgd door Pieter Hilhorst. Deze trad af op de dag na de door de PvdA verloren gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart 2014. Eric Wiebes was wethouder van Verkeer, Vervoer en Infrastructuur (inclusief Noord/Zuidlijn), ICT (inclusief glasvezel en breedbanddiensten) tot hij in februari 2014 staatssecretaris werd in het kabinet-Rutte II; zijn functie bleef vacant.

Het college van burgemeester en wethouders voor de periode 2006-2010 werd gevormd door een coalitie van PvdA en GroenLinks (27 van de 45 zetels vóór de verkiezingen van 2010, daarna 22 van de 45 zetels en daarmee een minderheidscollege. Voor het nieuwe college werd een nieuwe partij gezocht, dat werd de VVD (zie samenstelling 2010-2014).

De voorzitter van het college van B en W was burgemeester Job Cohen (PvdA). Na zijn vertrek naar Den Haag in maart 2010 was Lodewijk Asscher waarnemend burgemeester

De wethouders (6) waren:

• Lodewijk Asscher (PvdA): Openbare Orde en Veiligheid, Algemene Zaken, Integraal Veiligheidsbeleid, Juridische Zaken, Bestuurlijk Stelsel en Internationale Samenwerking, Bestuursdienst, Regelgeving en Handhaving, Juridische Zaken, Communicatie, Financiën, Educatie en Jeugdzaken.
• Carolien Gehrels (PvdA): Kunst en Cultuur, Sport en Recreatie, Dienstverlening, Lokale Media, Bedrijven, Programma Maatschappelijke Investeringen, Deelneming en Inkoop.
• Hans Gerson (PvdA): Verkeer, Vervoer en Infrastructuur (inclusief Noord/Zuidlijn), Volkshuisvesting en Monumenten (aangetreden op 1 april 2009 als opvolger van Tjeerd Herrema na diens aftreden op 19 februari 2009 vanwege de tegenvallers bij de Noord-Zuidlijn).
• Freek Ossel (PvdA): Economische Zaken, Lucht- en Zeehaven, Werk en Inkomen, Diversiteit, Inburgering, Grote Stedenbeleid, Wijkaanpak, Koers Nieuw West en Afronding Urban.
• Maarten van Poelgeest (GroenLinks): Bestuurlijk Stelsel, Ruimtelijke Ordening, Grondzaken, Waterbeheer en ICT (inclusief glasvezel en breedbanddiensten).
• Marijke Vos (GroenLinks): Zorg, Milieu, Personeel en Organisatie, Openbare Ruimte en Groen.

Hennah Buyne werd op 14 maart 2007 beëdigd als wethouder, nadat haar voorganger Ahmed Aboutaleb staatssecretaris in het kabinet-Balkenende IV was geworden. Ze trad op 16 maart 2008 af en werd opgevolgd door Freek Ossel. De portefeuilles onderwijs en jeugd werden overgedragen aan Lodewijk Asscher. Laatstgenoemde was vanwege het vertrek van Job Cohen vanaf 12 maart 2010 interim-burgemeester. Op 19 maart 2010 werd hij benoemd tot waarnemend burgemeester en was sindsdien geen wethouder meer. De portefeuilles die hij als wethouder had, nam hij mee, behalve Economische Zaken en Inburgering die Freek Ossel heeft gekregen.

Collegesamenstelling 1970-2010. Partijen die later opgegaan zijn in het CDA en GroenLinks zijn als die partij weergegeven.

De PvdA was sinds 1949 altijd de grootste partij in de Amsterdamse gemeenteraad, in 2014 moest de partij dat stokje overgeven aan D66, na de voor de PvdA desastreus verlopen gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart. Bij de verkiezingen van 21 maart 2018 werd GroenLinks de grootste partij. Zowel D66 als de PvdA verloren (weer) zetels. De PvdA was tot 2014 steeds met meerdere wethouders vertegenwoordigd in het College van B&W. In 2018 keerde de PvdA terug in het College. Van 1946 tot 2017 was de burgemeester van PvdA-huize.

Samenstelling:

• 2018: GroenLinks (3), D66 (2), PvdA (2), SP (1).
• 2014: D66 (4), VVD (2), SP (2).
• 2010: PvdA (3), VVD (2), GroenLinks (2).
• 2006: PvdA (4), GroenLinks (2).
• 2002: PvdA (3), VVD (2), CDA (1).
• 1998: PvdA (3), VVD (2), GroenLinks (2), D66 (1). In 2001 verliet GroenLinks het College.
• 1994: PvdA (3), VVD (2), D66 (2).
• 1990: PvdA (3), D66 (2), VVD (1), GroenLinks (1).
• 1986: PvdA (5), CDA (1), Links Akkoord (1), D66 (1).
• 1982: PvdA (4), CDA (2), CPN (2), D66 (1).
• 1978: PvdA (6), CDA (1), CPN (1). Na 1979 verliet de CPN het College en nam de PvdA deze wethouderspost over.
• 1974: PvdA (4), CPN (2), PPR (1), PSP (1). Dit College viel in januari 1976.
• 1970: PvdA (4), CPN (2), KVP (1), daarnaast één partijloze wethouder.

Op 26 maart 2018 heeft de gemeenteraad van de buurgemeente Weesp besloten om op te willen gaan in Amsterdam. De fusie zal niet vóór 2022 plaatsvinden.[17]