Partij voor de Dieren

De Partij voor de Dieren werd direct na de val van het eerste Kabinet-Balkenende op 28 oktober 2002 opgericht uit onvrede over het dieronvriendelijk geachte kabinetsbeleid. Oprichters waren destijds partijleider Marianne Thieme, Ton Dekker, en Lieke Keller, die in februari 2007 directeur van het partijbureau werd.[4] Haar echtgenoot, Lammert van Raan, werd in 2017 verkozen tot Tweede Kamerlid.[5] De kritiek richtte zich tevens op meer 'diervriendelijke' politieke partijen als bijvoorbeeld GroenLinks, die al jaren te weinig prioriteit zouden geven aan de bewerkstelliging van meer dierenwelzijn en dierenrechten. Zo zouden ze te weinig (vergaande) diervriendelijke maatregelen hebben genomen tijdens de kabinetten-Kok (Paars I en II), toen de 'diervriendelijke' partijen een kamermeerderheid hadden.

De in 2002 gangbare kritiek op de Partij voor de Dieren was dat het een 'one-issuepartij' is, die zich op niets anders dan dierenwelzijn richt. In het eerste partijprogramma voor de Tweede Kamerverkiezingen van 22 januari 2003 staat dat de PvdD zich op de eerste plaats richt op dierenwelzijn, maar daarnaast ook standpunten heeft die met economie, cultuur, gezondheid en welzijn, verkeer, milieu en onderwijs te maken hadden. De PvdD is van mening dat belangrijke onderwerpen als dierenrechten en dierenwelzijn werden genegeerd door de zittende partijen. Thema's als economie, veiligheid en integratie krijgen nog steeds voorrang boven natuur, milieu en dierenwelzijn. De partij ziet zichzelf als 'aanjager'. De PvdD wil mensen wakker schudden en ze vervolgens concrete handelingsperspectieven bieden voor een betere wereld. De partij stelt noch links noch rechts te zijn en stelt dat het dierenrechtenthema de traditionele tegenstellingen tussen links en rechts, religieus en atheïstisch overstijgt. In de regel wordt de Partij voor de Dieren echter geplaatst in het gematigd linkse tot linkse politieke landschap.

De Partij voor de Dieren noemt zichzelf een getuigenispartij, die niet zo zeer naar politieke macht streeft maar probeert de andere partijen te stimuleren voor dierenrechten op te komen.[6] Fractievoorzitter Thieme heeft met het oog hierop ook wel de term 'expressieve politiek' gebruikt (als tegenhanger van de 'instrumentele politiek' die de meer gevestigde partijen zouden voeren),[7] wat inhoudt dat de PvdD bewustzijn voor diergerelateerde onderwerpen probeert te kweken en niet zozeer via overleg, compromissen enz. tot wetgeving probeert te komen. De Partij voor de Dieren staat dan ook bekend om haar vele kamervragen en moties, die niet zelden irritatie oproepen bij bewindslieden, collega's en anderen en is zich daarvan bewust.[8]

In 2003 deed de Partij voor de Dieren voor het eerst mee aan de verkiezingen. De partij deed in 18 van de 19 districten mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2003. In de provincie Overijssel kon niet op de Partij voor de Dieren worden gestemd vanwege een organisatorische fout. De politieke partij werd op het allerlaatste moment, drie maanden voor de verkiezingen, opgericht en kreeg 47.665 stemmen, iets minder dan driekwart van het aantal dat benodigd is voor een Kamerzetel.

Op 30 november 2003 besloot het congres van de PvdD tot deelname van de partij aan de Europese verkiezingen die in juni 2004 werden gehouden. De 3,21 procent die de partij bij deze verkiezingen haalde, was echter niet genoeg voor een zetel. Eind 2005 had de partij 2408 leden. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 was de partij niet vertegenwoordigd. Naar eigen zeggen was dat om zich te concentreren op een landelijke doorbraak tijdens de verkiezingen van 2007.

Bij de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen van 2006 verwierf de Partij voor de Dieren haar eerste twee zetels in het Parlement. Marianne Thieme kreeg 150.307 voorkeurstemmen, en Esther Ouwehand kreeg er 4.370. De partij had veel lijstduwers op de kandidatenlijst. Dit waren onder anderen Paul Cliteur, Martin Gaus, Maarten 't Hart, Kees van Kooten, Rudy Kousbroek, Georgina Verbaan en Jan Wolkers.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen 2007 haalde de Partij voor de Dieren negen zetels in acht provincies en voldoende zetels in de Provinciale Staten om één zetel in de Eerste Kamer te behalen. Niko Koffeman is de eerste senator namens de Partij voor de Dieren.

Op 10 maart 2007 maakte NRC Handelsblad bekend dat de belangrijkste financier van de Partij voor de Dieren, Nicolaas Pierson, zijn geld verdient met de verkoop van geïmpregneerde klamboes waarvan de chemicaliën zijn getest op dieren. Ook zou zijn bedrijf samenwerken met het chemieconcern Bayer dat erom bekendstaat dierproeven te doen. Als reactie zei partijvoorzitter Thieme dat Pierson het geld op persoonlijke titel doneerde en dat een bijdrage van zijn bedrijf niet geaccepteerd zou zijn. Ook noemde ze de proeven "een noodzakelijk kwaad."[9]

Zowel Marianne Thieme als Eerste Kamerlid Niko Koffeman behoort tot het kerkgenootschap van de zevendedagsadventisten. Hierdoor ontstond in april 2007 kort opschudding. Thieme gaf een interview aan De Telegraaf, waarin zij verklaarde dat Adam en Eva vegetariërs waren en pas na de zondeval vlees waren gaan eten. Dat ze door deze uitspraak pleitte voor vegetarisme, maar meer nog voor haar geloof in de schepping, viel niet bij iedereen in goede aarde. Thieme zou volgens oud-lijstduwer Maarten 't Hart eerder al een passage uit het verkiezingsprogramma voor de Europese Verkiezingen geschrapt willen hebben waarin de evolutietheorie als verklaring van het ontstaan van soorten werd gegeven. Naar aanleiding hiervan noemde 't Hart Thieme en Koffeman "bij uitstek ongeschikt om een partij te leiden."[10][11]

Thieme vond dat de kritiek geen hout sneed. Haar keuze voor de Adventkerk in 2006 hield volgens haar geen verband met het partijprogramma uit 2004. Verder was de uitspraak over Adam en Eva volgens haar een antwoord op de vraag van de Telegraaf, hoe het beschermen van dieren te rijmen viel met de dierenoffers die in de Bijbel worden genoemd. Dat de passage over de evolutietheorie uit het Europese verkiezingsprogramma geschrapt was, zou volgens Thieme mede in overleg gebeurd zijn met de atheïsten die 80% van het bestuur van de Partij van de Dieren uit zouden maken.[12]

Op 27 januari 2008 was Thieme te gast in het tv-programma Buitenhof waarin ze - ter aftrap voor het Kamerdebat - in debat ging met CDA-Kamerlid Henk Jan Ormel.[13] Een dag later, op 28 januari, werd er voor het eerst in de Tweede Kamer gedebatteerd over dierenwelzijn. Thieme drong aan op een actievere houding van minister Gerda Verburg (CDA) van Landbouw en haar ambtenaren, maar hoewel er negen uur voor het debat was vrijgemaakt, werd na zo'n tien uur kanttekeningen maken en vragen stellen het debat geschorst.[14]

De partij nam in 2009 opnieuw deel aan de Europese Parlementsverkiezingen. Naast lijsttrekker Natasja Oerlemans bestond de lijst met name uit leden van de Provinciale Staten, lijstduwers waren de Eerste en Tweede Kamerleden van de partij. De partij haalde net geen zetel.

In april 2010 bleek dat Esther Ouwehand, die naast Marianne Thieme ook voor de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer zit, niet voorkwam op de concept-kieslijst voor de Kamerverkiezingen van 9 juni dat jaar. Er werden naar aanleiding hiervan her en der verwijten geuit over vermeend ondemocratisch gedrag in de partijtop. De werkgroep Zeeland, en later ook Noord-Holland, van de partij kondigde aan geen campagne te zullen voeren zolang Ouwehand van de kieslijst zou worden geweerd.[15] Thieme toonde zich kalm onder de ophef,[16] maar zij noch Ouwehand gaf inhoudelijk commentaar. Na een partijcongres op 25 april 2010 kwam Ouwehand alsnog op nummer 2 van de kieslijst. Over de oorzaak van de aanvankelijke schrapping werden geen mededelingen gedaan.[17] Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 behield de partij haar twee zetels.

Op 3 oktober 2011, een dag voor dierendag, stelde Thieme voor een heffing in te voeren voor het kopen van vlees, zoals in Denemarken belasting bestaat op vet voedsel. Volgens haar vindt twee derde van de Nederlanders vlees een luxeproduct.[18] Bovendien zou door verschillende organisaties zijn beweerd dat het eten van dierlijke producten, met als belangrijkste factor vlees, voor 18% verantwoordelijk is voor klimaatverandering.[19] Daarnaast is voor de productie van vlees en andere dierlijke producten naar verhouding veel meer land en water nodig dan voor plantaardige producten. Toen in 2007 Milieudefensie voorstelde een heffing te innen op niet-duurzaam geproduceerd vlees, werkte Thieme dit plan uit tot deze vleestaks die de btw op vlees moet verhogen van 6 naar 19%. Uit onderzoek van EenVandaag van mei 2018, bleek 40% van de ondervraagde jongeren tussen de 16 en 34 jaar voorstander te zijn van de vleestaks.[20]

De Universiteit van Oxford berekende in 2018 dat een vleestaks van 20% op rood en bewerkt vlees wereldwijd zo'n 172 miljard dollar zou opleveren en daarmee 70 procent van de extra uitgaven voor volksgezondheid dekken die de consumptie van deze vleesproducten de samenleving kost. Om de kosten volledig te dekken, zou de belasting verdubbeld moeten worden. Ook zou de belasting de uitstoot van broeikasgassen met meer dan 100 miljoen ton verminderen, voornamelijk door de lagere consumptie van rundvlees. Daarnaast zou het een gunstig effect hebben op het terugdringen van obesitas.[21]

Op 8 december 2011 startte de campagne Groeiend Verzet tegen Nieuwe Natuurwet. Binnen vijf dagen werden 19.000 bomen verkocht[22] die geplant werden als protest tegen plannen voor een nieuwe Natuurwet van kabinet-Rutte I.[23]

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 werden wederom twee zetels behaald. Ditmaal was er sprake van een groei van 45% van het aantal op de Partij voor de Dieren uitgebrachte stemmen in vergelijking met 2010. Ze behaalde nu 1,9% van de stemmen, net te weinig voor een derde zetel.

Bij de Europese Parlementsverkiezingen 2014 behaalde de Partij voor de Dieren 4,2% van de stemmen, ruim voldoende voor een zetel. Voor deze verkiezingen maakte de partij ook weer gebruik van lijstduwers op de kandidatenlijst, zoals Paul Cliteur, Babette van Veen, Jan Siebelink, Ewald Engelen, Redmond O'Hanlon en Guido Weijers.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen en Waterschapsverkiezingen van 18 maart 2015 haalde de Partij voor de Dieren 15 zetels in acht waterschappen en 18 zetels in tien verschillende Provinciale Staten waardoor tijdens de Eerste Kamerverkiezingen van 2015 het aantal zetels van één naar twee verdubbelde. Christine Teunissen werd verkozen als jongste vertegenwoordiger van de Eerste Kamer.[24]

In 2017 vonden de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 plaats. Bij deze verkiezingen behaalde de partij 5 kamerzetels. Naast Thieme en Ouwehand werden Lammert van Raan, Frank Wassenberg en Femke Merel van Kooten voor de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer gekozen. Femke Merel van Kooten werd tijdens haar zwangerschapsverlof gedurende deze periode vervangen door Eva Akerboom.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen en Waterschapsverkiezingen van 20 maart 2019 haalde de partij 17 zetels in zeven waterschappen, en 20 zetels verspreid over 12 provincies. Het was de eerste keer dat de partij in alle provincies deelnam, en waarna de partij ook voor het eerst in alle provincies vertegenwoordigd is.[25] De groei in de Provinciale Staten vertaalde zich na de Eerste Kamerverkiezingen van 27 mei 2019 ook in een groei van twee naar drie zetels in de Eerste Kamer.

Op 16 juli 2019 verliet Femke Merel van Kooten-Arissen de fractie en ging verder als onafhankelijk Kamerlid Lid Van Kooten-Arissen. Als reden gaf zij dat er binnen de PvdD sprake was van een versmalling van het aantal onderwerpen in plaats van een verbreding. Aanleiding bleek een artikel in het Reformatorisch Dagblad van mei 2018 waarmee Thieme haar portefeuille raakte: "Mensendingen waren voor mensenpartijen. Waarom Kamervragen over futiele mensendingen?". Van Kooten is woordvoerder over onder meer volksgezondheid, justitie en emancipatie. De Partij voor de Dieren schorste haar vervolgens dezelfde dag nog als lid.[26]

Op 8 oktober 2019 verliet Marianne Thieme na 17 jaar de Tweede kamer, waarna Esther Ouwehand het leiderschap overnam.[27] Eva van Esch nam op 9 oktober zitting in de Tweede Kamer, na vijf jaar in de gemeenteraad van Utrecht zitting te hebben gehad.

Op 15 oktober 2019 ontsloeg het bestuur bestuursvoorzitter Wolswinkel door hem te royeren als lid. Omdat de PvdD een vereniging is, met door leden gekozen bestuur en voorzitter, riep dit vragen op over de rechtmatigheid [28]

• Ruud van der Velden (voorzitter ad interim)[29]
• Elze Boshart (secretaris)
• Gerard Kuipers (penningmeester)
• Marjolein Heesters (lid)
• Floriske van Leeuwen (lid)
• Lia van Dijk (lid)

• 2002-2010: Marianne Thieme
• 2010-2015: Luuk Folkerts
• 2015-2016: Marianne Thieme (a.i.)
• 2016-2019: Floriske van Leeuwen
• 2019: Sebastiaan Wolswinkel
• 2019-heden: Ruud van der Velden (a.i.)

De Partij voor de Dieren is regionaal actief met 7 afdelingen en 5 provinciale werkgroepen.[30]. Onder een afdeling kunnen meerdere werkgroepen bestaan, zoals bij de afdeling Zuid-Holland bijvoorbeeld het geval is. In een afdeling of werkgroep komen actieve leden regelmatig bijeen om de partij op lokaal niveau vorm te geven. Zij ondersteunen het partijbureau bij landelijke activiteiten zoals campagne voeren, maar houden ook de lokale actualiteit in de gaten en ondernemen actie indien nodig. Werkgroepen komen ongeveer één keer per maand bijeen. Iedere werkgroep heeft een eigen coördinator die ook contactpersoon is voor het partijbureau dat gevestigd is in Amsterdam.

Aanvankelijk diende ieder nieuw lid van de partij een ballotage te doorlopen, waarin hij diende te verklaren dat hij niet jaagt, zich niet bezighoudt met hengelsport en niet werkzaam is in de intensieve veeteelt of de pelsdierenfokkerij. Later heeft de partij besloten dat aspirant-leden ook zonder ballotage lid konden worden.

De jongerenorganisatie van de Partij voor de Dieren heet PINK!. Op 12 september 2006 werd deze jongerenbeweging gelanceerd met een landelijke abripostercampagne op stations van de Nederlandse Spoorwegen.

De Nicolaas G. Pierson Foundation (afgekort NGPF) is het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren. Het doel van NGPF is het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en het verbreden van kennis en bewustzijn over vraagstukken van maatschappelijk belang, in het bijzonder met betrekking tot de kernthema’s van dierenwelzijn, dierenrechten, duurzaamheid en natuur. De NGPF richt zich op het analyseren en presenteren van alternatieven die kunnen bijdragen aan de totstandbrenging van een aangenamere, diervriendelijker en duurzamere samenleving. De NGPF is onder meer bekend van de documentaires Meat the Truth over de klimaateffecten van vleesconsumptie en Sea the Truth over de vernietiging van het leven op zee.

De PvdD heeft in 2012 een neveninstelling opgericht voor de verdere internationalisering van de partij. Dit is de Animal Politics Foundation (afgekort APF).[31] Er is een internationale site en een wekelijkse 'worldlog' van Marianne Thieme in 11 talen. Er worden internationale congressen georganiseerd, zoals in 2013 in Istanboel, 2014 in Belgrado en 2015 in Tirana.

In 2014 is een samenwerkingsverband opgericht van dierenbeschermingspartijen uit zeven EU-lidstaten, genaamd 'Euro Animal 7'.[32] Die partijen zijn:

• Partei Mensch Umwelt Tierschutz (Duitsland)
• Partij voor de Dieren (Nederland)
• Partido Animalista - PACMA (Spanje)
• Animal Welfare Party (Verenigd Koninkrijk)
• Pessoas-Animais-Natureza - PAN (Portugal)
• Djurens parti (Zweden)
• Animal Party Cyprus (Cyprus)[33]

Dit samenwerkingsverband is in aanloop naar de Europese Parlementsverkiezingen van 2019 tot 11 partijen uitgebreid, onder de noemer 'Animal Politics EU'.[34] Dit keer deden ook de volgende partijen mee:

• DierAnimal (België)
• Parti Animaliste (Frankrijk)
• Partito Animalista Italiano (Italië)
• Eläinoikeuspuolue - EOP (Finland)

Bron: Partij voor de Dieren - ledentallen (Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen)

De fractie van de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer bestaat uit vier leden:

• Esther Ouwehand (fractievoorzitter)
• Lammert van Raan
• Frank Wassenberg
• Eva van Esch

De fractie van de Partij voor de Dieren in de Eerste Kamer bestaat uit drie leden:

• Niko Koffeman (fractievoorzitter)
• Christine Teunissen
• Peter Nicolaï

De Partij voor de Dieren heeft in 2004 voor het eerst deelgenomen aan de verkiezingen voor het Europees Parlement. De partij behaalde een opmerkelijk hoge score van 3,21% van de stemmen, wat echter niet genoeg was voor een zetel. Ook in 2009 lukte dit net niet. In 2014 haalde de Partij voor de Dieren voor het eerst een zetel in het Europees Parlement. Anja Hazekamp vervult de functie en sloot zich aan bij de Noordse Groen-Linkse Alliantie die in het parlement in de groep Europees Unitair Links/Noords Groen Links zit.[36]

Provincie	Zetels 2007	Zetels 2011	Zetels 2015	Zetels 2019
Groningen (provincie) Groningen	1 van 43	1 van 43	2 van 43	1 van 43
Friesland Friesland	0 van 43	0 van 43	1 van 43	1 van 43
Drenthe Drenthe	0 van 41	0 van 41	-	1 van 41
Overijssel Overijssel	0 van 47	0 van 47	1 van 47	1 van 47
Flevoland Flevoland	1 van 39	1 van 39	2 van 41	2 van 41
Gelderland Gelderland	1 van 53	1 van 55	2 van 55	2 van 55
Utrecht (provincie) Utrecht	1 van 47	1 van 47	2 van 49	2 van 49
Noord-Holland Noord-Holland	2 van 55	1 van 55	3 van 55	3 van 55
Zuid-Holland Zuid-Holland	1 van 55	1 van 55	2 van 55	2 van 55
Zeeland Zeeland	-	-	-	1 van 39
Noord-Brabant Noord-Brabant	1 van 55	1 van 55	2 van 55	2 van 55
Limburg Limburg	1 van 47	0 van 47	1 van 47	2 van 47
Nederland	9 van 564	7 van 566	18 van 570	20 van 570

Een "-" in de tabel betekent dat de partij geen kandidatenlijst had ingediend.

De Partij voor de Dieren nam in 2010 voor het eerst deel aan de gemeenteraadsverkiezingen. De partij nam deel in Amsterdam, Den Haag, Leiden, Apeldoorn, Groningen en Buren, en in al deze gemeentes wist zij een zetel te bemachtigen.[37]

Op 19 maart 2014 nam de Partij voor de Dieren naast deze zes gemeenten ook in de gemeentes Rotterdam, Utrecht, Arnhem, Gouda, Vlagtwedde en Pijnacker-Nootdorp deel aan de gemeenteraadsverkiezingen.[38] De partij heeft in alle 12 gemeentes 1 zetel behaald.

In 2017 behaalde de partij tijdens de gemeentelijke herindelingsverkiezingen in Nederland 2017 zetels in Leeuwarden en Westerwolde.[39] Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 behaalde de partij 30 zetels in 15 gemeenten, waarvan voor het eerst in Alkmaar, Almere, Heerlen, Nijmegen en Zaanstad.[40] Tijdens de gemeentelijke herindelingsverkiezingen in 2018 werden 3 zetels behaald in Groningen, waarmee het totaal aantal gemeenteraadszetels op 35 uitkwam.[41] Hiermee werd De Partij voor de Dieren in 18 gemeenteraden vertegenwoordigd.

Een "-" in de tabel betekent dat de partij geen kandidatenlijst had ingediend.