Amsterdam-Rijnkanaal

Omdat het in 1892 in gebruik genomen Merwedekanaal na enkele decennia niet meer aan de eisen van de tijd voldeed, werd besloten dat de scheepvaartverbinding van Amsterdam met de Rijn moest worden verbeterd. Het Merwedekanaal was zelf al een vervanging van de Keulse Vaart, die via de rivier de Vecht liep. Verschillende varianten werden overwogen, maar het bleek moeilijk voor de gemeenten Amsterdam en Utrecht om overeenstemming te bereiken.

Aanleg van eene scheepvaartverbinding van Amsterdam met den Boven-Rijn ten behoeve van de Rijnvaart en verbetering van den vaarweg naar Vreeswijk ten behoeve van de binnenscheepvaart

In 1930 verscheen bij de stukken van de Tweede Kamer een kaart met verschillende varianten voor het tracé, het tracé Vreeswijk, een tracé Gelderse vallei en een tracé ontworpen door Cornelis Lely. Uiteindelijk werd het zogeheten plan-Mussert gekozen, dat naar voren was gebracht door hoofdingenieur van de Utrechtse waterstaat Anton Mussert.[3] Door tussen Amsterdam en de rivier de Lek het waterpeil op één niveau te brengen en daarmee de sluizen weg te laten, en door een kortere route, kon een belangrijke vaartijdwinst worden bereikt.

In 1931 werd bij wet vastgelegd dat het kanaal er moest komen. De crisis en de Tweede Wereldoorlog vertraagden de aanleg echter. Het gedeelte tussen Utrecht en het Lekkanaal werd op 5 augustus 1938 in gebruik genomen. Pas op 21 mei 1952 werd het gehele kanaal geopend, door Koningin Juliana, over de hele lengte van 72 kilometer. Daarbij was alleen de zuidelijke helft nieuw gegraven; het noordelijke deel van het Amsterdam-Rijnkanaal wordt gevormd door het oudere Merwedekanaal (tussen Amsterdam en Utrecht). De zuidelijke helft van het Merwedekanaal werd vervangen door een nieuw kanaal tussen Utrecht, Wijk bij Duurstede en Tiel, waarbij het Merwedekanaal zelf grotendeels in de oude staat en onder de oude naam behouden bleef. Bovendien werd een zijtak gegraven tussen Jutphaas en Vreeswijk, het Lekkanaal.

Het kanaal werd tussen 1965 en 1981 verbreed tot 100 à 120 meter. In dat jaar is het opengesteld voor vierbaksduwvaart met een diepgang tot 3,30 meter.

In het Betuwepand, tussen de Waal en de Lek, ligt het waterpeil onder normale omstandigheden gelijk met de Lek en fungeert dit pand als rivierarm van de Lek. Dit pand is daarmee ook het hoogst gelegen deel van het kanaal. Bij een waterpeil van 5,55 m +NAP wordt de keerschuif bij de Prinses Marijkesluizen gesloten en fungeert het Betuwepand als een apart vak in het kanaal.

Het kanaal loopt af van zuid naar noord, en het stroomt dus in dezelfde richting. Water wordt ingelaten bij de Prinses Irenesluizen bij Wijk bij Duurstede en, via het Lekkanaal, bij de Prinses Beatrixsluizen bij Vreeswijk. Dit gebeurt om het kanaal op peil te houden en het tevens te spoelen. Bij lage waterstanden van de Rijn zet men beide hefdeuren van één schutkolk (gedeeltelijk) open. Bij hoge waterstanden wordt de naastgelegen stuw getrokken en fungeert het kanaal als een extra rivierarm.

In het verlengde van het Amsterdam-Rijnkanaal liggen het IJ en het Noordzeekanaal. Bij IJmuiden, waar via de zeesluizen ongewenst zout water binnendringt, wordt gespuid op de Noordzee. Bij hoge waterstanden in de Rijn wordt ook gespuid op het Markermeer. Het IJ fungeert als buffer wanneer er bij hoog water niet gespuid kan worden op de Noordzee.

Van noord naar zuid:

• het IJ
• Diem
• Muidertrekvaart
• Gaasp / Gein
• Vecht
• Merwedekanaal
• Leidse Rijn
• Lek
• Waal

Over het kanaal zijn op 32 plaatsen 37 bruggen, er is één tunnel onder het kanaal en er is één veer over het kanaal.

De Muiderspoorbrug bij Weesp.

Prins Clausbrug in Utrecht

De brug van de N320 over het kanaal

Betlembrug tussen A9 en A1 in aanbouw

Het kanaal bij Tiel

Prinses Marijkesluizen

• Prinses Irenesluizen (Wijk bij Duurstede)
• Prinses Marijkesluizen ( Rijswijk, nabij Ravenswaaij)
• Prins Bernhardsluizen (Tiel)
• Plofsluis, speciale keersluis met militaire functie

Aan het kanaal zelf zijn in de volgende plaatsen havens aanwezig waar ook kan worden aangelegd en overnacht.

• Weesp
• Nigtevecht
• Lage Weide (Utrecht)
• Wijk bij Duurstede
• Tiel

In de volgende plaatsen kunnen schepen aan het kanaal zelf aanleggen en overnachten.

• Diemen
• Breukelen
• Maarssen (tijdelijk gesloten)
• Kanaleneiland (Utrecht)
• Nieuwegein
• Rijswijk
• Wijk bij Duurstede
• Tiel

• Waterhuishouding Amsterdam-Rijnkanaal en Noordzeekanaal
• Anton Mussert, die als ingenieur bijdroeg aan de plannen.
• Varsity, een roeiwedstrijd die sinds 1940 bij Jutphaas en sinds 1970 bij Houten door studenten wordt gevaren. Door de Nederlandse corporale studentenroeiverenigingen wordt dit als de meest prestigieuze wedstrijd gezien.

• Dossier Amsterdam-Rijnkanaal - rijkswaterstaat.nl

Zie de categorie Amsterdam-Rijnkanaal van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Voormalige en huidige watergangen in de stad Utrecht
Centrum: Drift · Kromme Nieuwegracht · Nieuwegracht · Oudegracht · Plompetorengracht · Stadsbuitengracht Overig: Achtkantemolenvliet · Alendorperwetering · Amsterdam-Rijnkanaal · Biltsche Grift · Blekersgracht · Bijleveld · Haarrijn · Heicop · Heren- of Moesgracht · Jutfase Wetering . Keulse Vaart · Koekoeksvaart · Kromme Rijn · Kruisvaart/Bloemgracht · Lange Vliet · Leidse Rijn · Liesveldse Wetering · Maria- of Kruisvaartdwarsgracht · Merwedekanaal · Middelwetering (Heicop) · Middelwetering (Vleuterweide) . Minstroom · Noorderstroom · Oosterstroom · Otterstroom · Oude Rijn · Oude Wetering . Reijerscopse Wetering . Rijn . Uraniumkanaal · Vaartsche Rijn · Vecht · Vikingrijn · Vleutense Wetering · Westerstroom · IJlandsche Wetering · IJsselwetering . Zwarte Water