Zaanstad

Zaanstad ( uitspraak (info / uitleg)) is een gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De gemeente is de grootste in de Zaanstreek. In maart 2018 passeerde Zaanstad de grens van 155.000 inwoners.[1] Het is op basis van inwoneraantal de zestiende gemeente van Nederland. Op 1 januari 2019 had de gemeente Zaanstad 155.885 inwoners (bron: CBS).

Zaanstad
Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie Noord-Holland
Coördinaten52° 28′ NB, 4° 47′ OL
Algemeen
Oppervlakte83,24 km²
- land73,87 km²
- water9,37 km²
Inwoners (1 januari 2019)155.885?
(2110 inw./km²)
BestuurscentrumZaandam (stadhuis)
Naam inwonersZaanstedeling (zie verdere uitleg)
Belangrijke verkeersadersA7 A8 A9 A10 N8 N203N246 N514 N515 N516

S118(Amsterdam) S150 S151 S152 S153 S154 S155

Politiek
Burgemeester (lijst)Jan Hamming (PvdA)
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)€ 33.300 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (2014)€ 177.000
WW-uitkeringen (2014)38 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)1500-1509, 1520-1525, 1540-1544, 1550-1567
Netnummer(s)075
CBS-code0479
CBS-wijkindelingzie wijken en buurten
Amsterdamse code11044
Websitewww.zaanstad.nl

Bevolkingspiramide (2008)
Foto's
Zaanstad gezien naar het zuidoosten, september 2013
Portaal    Nederland
Topografische gemeentekaart van Zaanstad, februari 2018
Het uit 2011 daterende gemeentehuis van Zaanstad te Zaandam waarvan de architectuur is geïnspireerd op traditionele Zaanse huisjes.
Zaanse Schans

De gemeente is in 1974 ontstaan door samenvoeging van de gemeenten Assendelft, Krommenie, Wormerveer, Westzaan, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Zaandam. De gemeente maakt deel uit van de plusregio stadsregio Amsterdam en valt onder de veiligheidsregio Zaanstreek - Waterland.

Mogelijke benamingen voor de inwoners van Zaanstad zijn Zaanstedeling en Zaanstatter. Beide zijn echter weinig gangbaar. Inwoners noemen zichzelf vaak Zaankanters (een benaming die voor inwoners van de gehele Zaanse regio gebruikt kan worden, inclusief inwoners van bijvoorbeeld Oostzaan en Wormer). Ook noemen de inwoners zich meer naar het dorp of de stad waar ze wonen; Zaandammers, Koogers, Zaandijkers, enzovoorts.

Plaatsen binnen de gemeente

De grootste woonplaats, Zaandam, kreeg in 1811 stadsrechten, nadat het in hetzelfde jaar ontstond door samenvoeging van de gemeenten Oostsaendam en Westsaendam. Respectievelijk onder bewind van en opgebouwd door Oostzaan en Westzaan. Daarmee zijn dat ook de moederdorpen van de Zaanstreek.

Door de ontginning van het veengebied zijn in het verleden diverse buurtschappen ontstaan. De meeste buurtschappen zijn opgegaan in de grotere woonkernen. Sommige (niet allen) zijn nog wel herkenbaar in de wijkindeling van de gemeente.

Overzicht van alle buurtschappen:

Nauerna wordt wegens de grootte en ligging ook wel als gehucht of dorp aangeduid. Het zuidelijke deel van Buitenhuizen is verdwenen bij de aanleg van het Noordzeekanaal, in de 19e eeuw. Van het noordelijke Buitenhuizen verdween toentertijd een gedeelte. Dit noordelijke deel groeide in de loop van de 20e eeuw weer.

Tussen Buitenhuizen en Nauerna ligt een vuilstortplaats, die wordt bedekt en van aanplanting voorzien.

Kalverdijk is een polder(gemeenschap). In deze polder liggen ook de Zaanse Schans en de buurtschap Haaldersbroek.

Doordat de dijken aan weerszijden van de Zaan op een gegeven moment volgebouwd waren met onder andere woningen, pakhuizen, en molens, week men uit naar het West- en Oostzijderveld waar haaks op de Zaan paden werden aangelegd voor onder meer woningbouw en werkplaatsen. De molens werden in het veld gebouwd.

Na de ondergang van de windmolenindustrie kwamen er stoomhoutzagerijen in de velden en sinds de jaren vijftig zijn de velden het domein geworden van grootschalige stadsuitbreiding.

Een bekende buurt in de gemeente is de Zaanse Schans, aangelegd in de jaren zestig van de 20e eeuw. Verschillende woonhuizen, molens en andere gebouwen die in de traditionele Zaanse stijl zijn gebouwd werden vanaf hun oorspronkelijke plek verhuisd naar de Schans. Onder meer de eerste (vermeende) kruidenierswinkel van Albert Heijn heeft er een plaatsje gekregen.

Woonplaatsen
Woonplaats (BAG)Inwoners 2019[2]
Zaandam78.275
Assendelft23.915
Krommenie17.190
Wormerveer11.340
Koog aan de Zaan11.260
Zaandijk8.705
Westzaan4.680
Westknollendam460

CBS Kerncijfers wijken en buurten 2019, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen[2]

Aangrenzende gemeenten
   Aangrenzende gemeenten   
 Uitgeest  Alkmaar  Wormerland 
 Beverwijk en Heemskerk  Oostzaan 
 Velsen  Haarlemmermeer en Amsterdam   

Huidige indeling van stedelijke gemeente Zaanstad

Zaanstad is een sterk verstedelijkte gemeente en neemt deel aan het Grotestedenbeleid van de rijksoverheid.

Westknollendam maakte tot 1974 deel uit van de gemeente Wormerveer. Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer en Krommenie vormden al voor de gemeentelijke samenvoeging één agglomeratie. Na de samenvoeging werden de gemeente en de woonplaatsen aanvankelijk stadsdelen met een eigen deelraadbestuur. Assendelft lag nog enigszins los van de stedelijke kern en heeft nu nog een beetje haar "dorpse" karakter behouden. Westzaan ligt nog enigszins los van de stedelijke kern en heeft haar landelijke en dorpse karakter helemaal behouden. Maar door verdere verstedelijking (onder andere de bouw van de wijk "Saendelft" in Assendelft-Noord) is Assendelft nu ook verstedelijkt. Ook daar is de invloed van de stad toegenomen.

De gemeente Zaanstad is verdeeld in 19 wijken, die nog maar gedeeltelijk de grenzen van de vroegere gemeenten volgen. De 19 wijken zijn verdeeld over drie gebieden:

  • Gebied 1 (Noord): Krommenie-Oost, Krommenie-West, Assendelft-Zuid (incl. buurtschap Nauerna), Assendelft-Noord (Saendelft), Westzaan en Wormerveer;
  • Gebied 2 (Midden): Oud Zaandijk, Rooswijk, Westzaan, Oud Koog aan de Zaan, Oude Haven, Nieuw West, Zaandam-West en Westerkoog;
  • Gebied 3 (Zuidoost): Pelders- en Hoornseveld, Poelenburg, Rosmolenwijk en Zaandam-Zuid, Zaandam Noord en Kogerveldwijk.

Een vierde gebied beslaat de havens en de vaarwegen.

Bereikbaarheid
Bus bij station Zaandam.

De gemeente bevindt zich pal langs de A7, de A8, de N246 en de N203 en heeft directe spoor- en wegverbindingen met Amsterdam. Binnen de gemeente bevinden zich zes spoorwegstations: station Zaandam, station Koog aan de Zaan, station Zaandijk Zaanse Schans, station Wormerveer en station Krommenie-Assendelft langs de lijn Amsterdam - Alkmaar en (opnieuw) station Zaandam en station Zaandam Kogerveld langs de lijn Amsterdam - Enkhuizen. Vanaf station Zaandam rijden frequent sprinters in de richtingen Uitgeest, Amsterdam-West, Schiphol, Leiden, Purmerend en Hoorn Kersenboogerd. Intercityverbindingen zijn er met Den Helder, Schagen, Alkmaar, Amsterdam, Utrecht, Den Bosch, Eindhoven, Maastricht, Arnhem en Nijmegen. Voorheen had station Zaandam ook een stoptreinverbinding met Enkhuizen, maar sinds de komst van de sprinter Hoorn - Hoofddorp en de opwaardering tot intercity van de verbinding naar Enkhuizen zijn stations Zaandam en Zaandam Kogerveld de rechtstreekse verbinding kwijt geraakt omdat de intercity naar Enkhuizen niet stopt in Zaandam.

Het busvervoer in Zaanstad is in handen van Connexxion en één lijn wordt geëxploiteerd door EBS. Er zijn diverse directe buslijnen naar Amsterdam en één naar Beverwijk. Langs de snelweg A7 is een P&R. Over water is Zaanstad goed bereikbaar via de Zaan, het Noordzeekanaal en de Nauernasche Vaart.

Lijnennet

Alle lijnen in de gemeente Zaanstad worden gereden door Connexxion. Connexxion rijdt in opdracht van Vervoerregio Amsterdam in het concessiegebied Zaanstreek.

Lijn Route Bijzonderheden
Stadsdienst Zaandam
56 Station → Zaans Medisch Centrum → Vijfhoek → Station Ringlijn in één richting, tegengesteld aan lijn 66
66 Station → Vijfhoek → Zaans Medisch Centrum → Station Ringlijn in één richting, tegengesteld aan lijn 56
Streekdienst
59 Zaandam – Westzaan – Nauerna – Beverwijk
64 Zaandam Kogerveld – Zaandam Station – Koog a/d Zaan – Zaandijk
65 Zaandam De Vlinder – Zaandam Station – Koog a/d Zaan – Westzaan – Assendelft
67 Wormer – Wormerveer – Zaandam Station – Koog a/d Zaan – Westzaan – Assendelft
69 Zaandam 't Kalf – Zaandam Kogerveld – Zaandam Station – Koog a/d Zaan – Zaandijk – Wormerveer – Krommenie – Station Krommenie-Assendelft
R-net
391 Zaanse Schans – Zaans Medisch Centrum – Zaandam De Vlinder – Amsterdam CS
392 Zaandam Station – Zaandam De Vlinder – Oostzaan – Amsterdam Noord
393 Zaans Medisch Centrum – Zaandam De Vlinder – Amsterdam CS Spitsbus
394 Zaandam Station – Zaandam Hoornseveld – Zaandam De Vlinder – Amsterdam CS
395 P+R A7 Wormerland – Zaandam 't Kalf – Zaans Medisch Centrum – Zaandam Hoornseveld – Amsterdam Sloterdijk Rijdt niet op zondag
398 Zaans Medisch Centrum – Zaandam De Vlinder – Amsterdam-West Spitsbus
Buurtbus
414 Krommeniedijk – Krommenie – Assendelft – Wormerveer – Wormer – Oost-Knollendam Rijdt niet 's avonds en op zondag
456 Zaandam – Nauerna – Assendelft Rijdt niet op zondag
Vakantiebus (R-net)
891 Amsterdam CS – Zaanse Schans
Nachtbussen
N92 Amsterdam Leidseplein – Amsterdam CS – Amsterdam-Noord (→ Landsmeer) – Oostzaan – Zaandam De Vlinder – Zaandam Station Rijdt alleen op donderdag-, vrijdag- en zaterdagnacht
N94 Amsterdam Leidseplein → Amsterdam CS → Zaandam De Vlinder → Zaandam Station → Koog a/d Zaan → Wormerveer → Wormer → Krommenie → Assendelft → Westzaan Rijdt alleen op donderdag-, vrijdag- en zaterdagnacht

Geschiedenis

Alhoewel Zaanstad zelf een jonge gemeente is, gaat de historie van de streek direct terug tot de late Middeleeuwen en sporen van nog oudere bewoning zijn in de bodem aangetroffen.

Vroege nederzettingen

Zaanstad ligt in gebied dat vroeger werd aangeduid als Waterland. Vanaf de 17e eeuw is er in toenemende mate sprake van de Zaanstreek en werd met Waterland het meer oostelijk gelegen deel bedoeld. Daarvoor was er een streek rond de Zaan met Oostzaan en Westzaan en de Wormer, dit gebied viel, met kleine tussenpozen, onder het graafschap Holland.

De Zaanstreek kent verschillende perioden van bewoning, voor het eerst al in 800 voor Chr., maar door wateroverlast zijn de bewoners steeds weer weggetrokken. Vermoedelijk vonden alle vroege immigraties plaats vanuit het duingebied rond het tegenwoordige Haarlem. Vanaf de 12e eeuw lijkt er sprake te zijn van min of meer permanente bewoning. Zo is beschreven hoe in 1155 de Friezen het dorpje Oud-Zaanden, toen een onderdeel van Oostzaan en Westzaan (of Oud-Saenden), belegerden, dat lag op de plaats waar de Zaan in het IJ uitmondde. De eerste nederzettingen waren dan ook dorpen langs de Zaan, vandaar Oostzaan en Westzaan. Na 1300 kwamen er naast Oostzaan en Westzaan de andere lintdorpen op die karakteristiek zijn voor de veenwinning. Deze lintdorpen werden samen Oostzaan, Westzaan en Assendelft. In deze periode werd aan de monding van de Zaan een dam gelegd door de Oostzaners en Westzaners. Daar ontstond de nederzetting Zaandam toen zich rond deze dam mensen gingen vestigen. Vanaf 1500 kwam stroomopwaarts langs de Zaanoever ook bebouwing. In deze periode splitste de nederzetting zich in Westzaandam en Oostzaandam, onderdeel van Westzaan en Oostzaan.

Vanaf de late Middeleeuwen vielen de nederzettingen in de Zaanstreek bestuurlijk onder Kennemerland.

Economische opkomst

Zaanstad gaat prat op zijn industriële verleden: nog niet zo lang geleden werkte bijvoorbeeld zo'n 80 procent van de bevolking van Zaandijk in de industrie. Het aandeel van de werkende bevolking in de industrie is weliswaar fors afgenomen, maar ligt nog altijd enkele procentpunten boven het landelijk gemiddelde.

De opkomst van nijverheid en industrie langs de Zaanoevers hangt nauw samen met de opkomst van Amsterdam als centrum van handel en industrie. Toen aan het einde van de zestiende eeuw houtzaagmolens in Amsterdam verboden werden om tegemoet te komen aan de toen machtige handzagersgilden, was er een uitgelezen kans voor ondernemers in de Zaanstreek om aan de groeiende behoefte aan hout voor de scheepvaart te voldoen. In korte tijd schoten de houtzaagmolens als paddenstoelen uit de grond. In 1630 waren er aan de Zaan 53 houtzaagmolens in gebruik. De kennis van molenbouw werd ook op andere bedrijfstakken toegepast: verf-, papier- en andere molens volgden snel. Op het hoogtepunt, halverwege de 17e eeuw, werden er ruim 900 molens geteld. Door deze ontwikkeling wordt de Zaanstreek beschouwd als het oudste industriegebied van Europa.

De bloei van Zaandam zorgde ervoor dat de handzagersgilden in Amsterdam overbodig werden. Naast het zagen van hout werd er ook in gehandeld en waren de dorpjes actief in de scheepsbouw (65 werven) en de walvisvaart. Zaandam was in die tijd internationaal bekend om zijn scheepsbouw en in 1697 kwam tsaar Peter de Grote persoonlijk naar Zaandam om de scheepsbouw te bestuderen. Het huisje waar de tsaar toen logeerde bestaat nog steeds en is een toeristische trekpleister. Het verhaal gaat dat de bewoners van Zaandam zich niet zo gastvrij gedroegen tegen de tsaar zodat hij uiteindelijk zijn studie van de scheepsbouw afrondde in een ander dorp in Noord-Holland.

Halverwege de 19e eeuw verruilden de Zaankanters hun molens, waarmee ze ondertussen ook cacao, mosterd, verf en papier mee verwerkten, langzaamaan door stoommachines. Er ontstonden grote multinationals zoals Verkade, Ahold, Bruynzeel Keukens, Honig en Duyvis en tot de dag van vandaag zijn veel van deze bedrijven in de gemeente Zaanstad te vinden.

Lokale omroep
  • Zaanstad kent een lokale omroep die valt onder de naam Zaanradio. Zaanstad deelt deze met de gemeente Wormerland. De omroep claimt echter de hele Zaanstreek.

Ereburger / erepenning van Zaanstad
  • Albert Heijn (1927-2011), Nederlands ondernemer, grootaandeelhouder en voorzitter van de raad van bestuur van Ahold
  • Sjoerd Soeters, Nederlands architect (erepenning toegekend op 18 september 2017)

Geboren in Zaanstad

Zie ook (vóór 1974)

Politiek

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Zaanstad bestaat uit 39 zetels. Hieronder volgt de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:

Gemeenteraadszetels
Partij1994199820022006201020142018
PvdA910612854
VVD7875756
ZOG7511441-
CDA5554222
GroenLinks5643323
D66621-353
SP--25353
ROSA-122234
ChristenUnie*-111121
Democratisch Zaanstad---2143
Partij voor de IJsbaan---11--
Zaanse Inwoners Partij**----21-
Partij voor de Ouderen en Veiligheid----144
Progressief Burgerbelang----1--
Gemeentebelangen-1-----
PVV------3
DENK------2
PvdD------1
Totaal39393939393939
*Deed in 1994 en 1998 mee als combinatie RPF/GPV.
**Deed in 2010 mee als Trots op Nederland.

College van B&W

Op 27 september 2017 werd Jan Hamming, voordien burgemeester van Heusden, geïnstalleerd als burgemeester van de gemeente.[3][4]

Het college bestaat uit acht leden.[5] Naast burgemeester Jan Hamming zijn er zeven wethouders:

  • Wessel Breunesse (GroenLinks)
  • Gerard Slegers (CDA)
  • Sanna Munnikendam (D66)
  • Rita Noordzij (ChristenUnie)
  • Natasja Groothuismink (ROSA)
  • Songül Mutluer (PvdA)
  • Hans Krieger (VVD)

Millennium Gemeente

Zaanstad is een Millennium Gemeente.

Cultuur

Monumenten

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Partnersteden van Zaanstad
  • Zwickau (Duitsland), sinds 1987; sinds 2009 enkel activiteiten op ad-hocbasis

Zaanstad heeft vroeger jumelagebanden gehad met een groep Europese voorsteden:

Met deze steden onderhoudt Zaanstad echter sinds de jaren negentig geen actieve betrekkingen meer.[6]

Trivia
  • De gemeente heeft een eigen ziekenhuis: het Zaans Medisch Centrum.
  • In het weekend van 1, 2 en 3 juni 2012 vierde de gemeente de 200-jarige stadsrechten van Zaandam en dus ook van zichzelf.
  • De burgemeester van Zaanstad was korpshoofd van de oude politieregio Zaanstreek-Waterland.
  • Op 3 april 2013 bereikte de gemeente de 150.000 inwonergrens.
  • De gemeente Zaanstad is de enige gemeente ter wereld die twee walvissen als schildhouders gebruikt in het gemeentewapen.
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Zaanstad op Wikimedia Commons.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.