Wijgeest
Wijgeest (Fries: De Wygeast of, ongebruikelijk of oud[1] De Wigeast[2]) is een buurtschap[3] in de gemeente Noardeast-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Buurtschap in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente | Noardeast-Fryslân | ||
| Coördinaten | 53° 17′ NB, 6° 7′ OL | ||
| Overig | |||
| Postcode | 9294 | ||
| Woonplaats (BAG) | Oudwoude | ||
| |||
Het ligt ten noordwesten van Kollum en in het noordelijke verlengde van Oudwoude. Het is geheel met Oudwoude vergroeid en binnen de bebouwde kom gelegen. Het is onduidelijk of het nog wel als een eigen plaats of als voormalige buurtschap moet worden gezien.[4]
De buurtschap wordt in enge zin beperkt tot de straat de Wygeast, die doorloopt tot de brug over de Nieuwe Zwemmer. In brede zin omvat het de gehele bewoning aan De Wygeast, de Swartewei, de Allemawei. In de breedste zin wordt het wel steeds minder als buurtschap geduid. Op kaarten wordt de plaats anno 2019 meestal ook bij de noordelijke aftakking geplaatst.
Geschiedenis
Wijgeest zou net als Oudwoude in 10e of 11e eeuw ontstaan zijn op een hoger gelegen zandgrond, daarop duidt de plaatsnaam ook (met geest). Een andere maar mogelijk verwante verklaring is dat geest verwijst naar een complex akkerland omringd door laaggelegen klei- of veengrond. Samen met Westergeest en Rinsumageest zal Wijgeest dan ook tot de oudste kernen van de Friese Wouden behoren.[5]
Net als Westergeest vertoont het nederzettingspatroon van Wijgeest overeenkomsten met dat van een esdorp[6] Er wordt ook wel gesteld dat Oudwoude ouder is dan Wijgeest. met enigszins grillige blokverkaveling. In 1470 werd het vermeld als Wygast, in 1543 als Wijgaest en Wygeyst, in 1664 als Wijgeest, in 1718 als Wy Geest en in 1861 als Wijgeest. Waar precies het eerste element op duidt is onbekend. Gedacht werd aan heilig via het Germaanse woord wîh of aan uitgestrekt via het woord wijd.
Oudwoude zou mogelijk door ontginning in zuidelijke richting ontstaan zijn vanuit Wijgeest.[7] Er wordt ook wel gesteld dat Oudwoude ouder is dan Wijgeest.[8]
Stinsen
Wijgeest was tevens de locatie van enkele middeleeuwse stinsen. Het betreft de Allemastate (welke nog bestaat), de Buma stins en de Eysma stins. De Eysma stins werd bewoond door Binnerd Eysma. Hij was samen met enkele andere edelen tegen een verbond tussen Kollum en de stad Groningen. Na zijn overlijden werd de stins in 1468 door de stad afgebroken en deze werd niet meer opgebouwd.[9] De Buma stins was volgens Andreae eigendom van de uit Westergeest afkomstige familie Buma. Later werd het door een huwelijk eigendom van de familie Van Sminia.[10]
Allemastate
Aan de Allemawei staat de monumentale Allemastate. De middeleeuwse voorbehuizing dateert waarschijnlijk uit de 14e eeuw en is naast de Dekemastate in Jelsum de enige overgebleven zaalstins van Friesland.[11] Het gebouw staat op een hoger gelegen terrein dat omgracht was. Hoewel de oost- en westmuur later zijn vernieuwd met hergebruikte kloostermoppen, resteert de noordmuur nog van de oorspronkelijke constructie.
Deze muur met een dikte van 75 cm tot 1 m toont de dichtgezette restanten van een deur, twee ramen en een schietsleuf. De zaalstins staat op een fundering met muren van 3 meter breed, het gebouw is namelijk een stuk hoger geweest.[5]
In de 18e eeuw werd er een schuur tegen het huis aangebouwd waarmee de Allemastate zijn huidige vorm kreeg van kop-hals-rompboerderij. Andreae noemt ene Redmer Allema als stichter van de stins rond het jaar 1500. De stins vererfde meerdere malen binnen deze vooraanstaande familie tot het in handen kwam van de aan de Allema's verwante familie Idema en later de familie Van Scheltinga.[11] Door oplettendheid van de eigenaar werd sloop van de stins voorkomen en kreeg het gebouw in 1990 de status van rijksmonument.[12]
Sport
In 1964 werd een gemeenschappelijke voetbalclub opgericht met de naburige dorpen Westergeest en Triemen, WTOC (Westergeest Triemen Oudwoude Combinatie). Wedstrijden van deze voetbalclub worden gespeeld op sportpark De Wygeast.
De plaatselijke IJsclub “Oudwoude e.o.” werd opgericht in 1911. In eerste instantie werd er geschaatst in Wijgeest, maar sinds 2007 heeft de schaatsvereniging een nieuwe locatie tussen Oudwoude en Westergeest aan de Simmerwei.[13]
Onderwijs
Wijgeest heeft sinds 1922 een eigen school gehad naast die van Oudwoude. Dat bleef zo totdat in 2015 de school van Oudwoude gesloten moest worden wegens een te kort aan De school van Wijgeest verkreeg in 1977/78 een nieuw schoolgebouw en werd toen hernoemd naar De Tarissing.[14] De Tarissing is sinds 2015 de enige basisschool van Oudwoude.
Bronnen, noten en/of referenties
|