Oudwouderzijlen
Oudwouderzijlen (Fries: Alwâldmersyl of Alwâldmer Syl) is een buurtschap in de gemeente Noardeast-Fryslân, in de Nederlandse provincie Friesland.
Buurtschap in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente | Noardeast-Fryslân | ||
| Coördinaten | 53° 19′ NB, 6° 8′ OL | ||
| Overig | |||
| Postcode | 9294 | ||
| Woonplaats (BAG) | Oudwoude | ||
Foto's | |||
 | |||
| Oudwouderzijlen vanuit het zuiden | |||
| |||
Het ligt ten zuidoosten van Ee, ten zuiden van Engwierum, ten noordwesten van Kollum en ten noordoosten van Oudwoude, waar het formeel onder valt. De bewoning van de buurtschap ligt aan de Wâlddyk. De hoofdkern van de buurtschap heeft een eigen plaatsnaambord en kent een vijftal huizen.
Geschiedenis
De moderne buurtschap is op zijn vroeg ontstaan in de 18e eeuw bij de nieuwe sluis die eerder ten zuiden van een oudere sluis werd gelegd. Bij de plek van de oude sluis is waar de Zwemmer aansloot op het Dokkumerdiep is later een dam gekomen, in het begin van de twintigste eeuw is ook daar bewoning gekomen. Bij die plek zou ook een oudere buurtschap hebben gelegen rond de oude sluis.
Het Dokkumerdiep was in vroeger tijden een zeearm die omgeven werd door dijk. De weg op de zuidelijke dijk heeft sinds begin 20e eeuw de naam Wouddijk, of Wâlddyk. Op de plek waar de Zwemmer uitmondde in het Dokkumer Diep werd een spuisluis voor de Zwemmer in de dijk aangebracht. Oudwouderzijlen vormde hiermee een belangrijk punt en werd ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog dan ook extra bewaakt.[1] Bij de Sint-Pietersvloed in 1651 brak de Wâlddyk hier door en spoelde de sluis in het geheel weg. Er ontstond vervolgens een kolk die de naam Mallegraafsgat kreeg. Deze naam dankt het aan de Ierse graaf Donough MacCarthy die verbannen werd naar het Europese vaste land en een huis bewoonde aan de oever van de kolk, de Mallegraafsburg, dat hij in 1722 nog in zijn bezit had en afbrandde in 2012[2]
Aangezien de sluis totaal verwoest was, werd besloten de dijk om de kolk heen te leggen en deze geheel door te trekken zonder aanleg van een nieuwe sluis. Dit bleek al snel een onhoudbare situatie, want in 1662 werd een paar honderd meter zuidelijker opnieuw een sluis aangelegd, aan de het water dat later plaatselijk (en officieel) Alde Lunen is geheten.
De oudste vermelding van de sluis was uit 1622, toen het vermeld als Oldwolder Sijl en in 1664 spreekt van de Oldwoldumer Zyl, wijzend naar de nieuwe sluis. In 1718 spreekt men van Oud Woldumer Zyl, in 1739 werd het vermeld als Oudwoudumer Zyl, in 1831 als Oudwoudumerzijl en in 1847 als Oudwouder Zijl. In 1853 spreekt men van Oudwouder Zijlen, de eerste meervoudsvorm en wijzend op de plaats waarschijnlijk, al is dat niet helemaal duidelijk. De buurtschap werd in de 20ste eeuw ook geduid als Oudwouder Sijl of Oudwouder Zijl. De meervoudsvorm duidt op beide sluizen.
Met de afsluiting van het Dokkumergrootdiep in 1729 verloor de nieuwe Oudwouderzijl zijn functie als zeesluis en het gevolg was dat de sluis "sonder deuren openstond".[3] Rond 1831 werd de afwatering van de Zwemmer verbeterd en werd de loop ten noorden van het Mallegraafsgat doorgetrokken naar het Dokkumergrootdiep.[4] Anno 2019 ligt bij Oudwouderzijlen een brug in de Wâlddyk met een stuw.[5] Bij het vervangen van deze brug zal een deel van de brug over het Van Harinxmakanaal bij Ritsumazijl hergebruikt worden.[6]
In 2014 verkreeg de hoofdkern eigen plaatsnaamborden.[7] Hoewel de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland de Nederlandstalige plaatsnamen als de officiële hanteert, is er hier gekozen voor borden met de Friese naam: "Aldwâldmersyl". Opvallend daarbij is dat de plaatsnaam daarvoor in het Fries werd geschreven als Aldwâldmer Syl, net zoals ook bij de naburige Kollumeroudzijl dat in Het Fries Kollumer Aldsyl is.
Gauckema stins
Bij Oudwouderzijlen lag eertijds de Gauckema stins. Deze stins werd bewoond door de familie Gauckema die verwant was aan de families Remmersma uit Dokkum, Mellema uit Oostrum en Bootsma en Meckema uit Kollum. Later ging de zate over naar de familie Galama. In 1700 was er nog sprake van een "zate omtrent Oudwoudmerzyl", maar anno 2019 resteert niets meer van de stins.[8]
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Oudwouderzijlen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |