Vrij Nederland

Vrij Nederland is ontstaan als verzetskrant tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. De eerste uitgave verscheen op 31 augustus 1940. De naam was geïnspireerd op die van de radiozender Radio Vrij Nederland.[1]

De krant werd opgericht door protestantse jongeren, onder wie Kees Troost,[2] Frans Hofker, Anne Kooistra en Wim Speelman.

Vrouwelijke leden van de verzetsgroep waren onder andere Ada van Randwijk-Henstra, Hetty van Klaveren en Lenie Stegeman.[3]

In 1941 vond er een arrestatiegolf plaats onder de redactieleden. Toen de oprichters door de Duitsers werden opgepakt werd aanvankelijk Édouard de Nève (pseudoniem van Jean Lenglet) aangezocht als redacteur. De Nève, die al tot over zijn oren in het illegale werk zat, werd echter na een half jaar eveneens gearresteerd. Hij overleefde de oorlog, doordat zijn dossier zoekraakte in de chaos van Dolle Dinsdag.

Hierop zette Henk van Randwijk hun werk voort, met onder andere Jan H. de Groot, Henk P. Hos en Wim Speelman. Vanaf december 1941 verscheen Vrij Nederland gedrukt. Deze eerste exemplaren werden gedrukt door Drukkerij Hoekstra in het Friese plaatsje Koudum. De groep ontkwam tot twee maal toe ternauwernood aan arrestatie.

In 1943 verliet een groep redacteuren onder wie Wim Speelman Vrij Nederland, omdat ze de onder Van Randwijk ingezette koers te veel pro-Sovjet-Unie vonden. Zij begonnen de verzetskrant Trouw.

Minister Korthals Altes toont een exemplaar van Vrij Nederland in de Tweede Kamer (1983)

Na de oorlog ging Vrij Nederland onder Van Randwijk verder als weekblad. Van Randwijk ageerde tegen de politionele acties in Indonesië. Hierdoor daalde het aantal abonnees sterk. In 1950 dreigde Vrij Nederland failliet te gaan. Het werd overgenomen door De Arbeiderspers. Van Randwijk moest aftreden als hoofdredacteur en verliet het blad in februari 1950. In september 1952 beëindigde hij zijn medewerking aan Vrij Nederland volledig, onder meer wegens een niet geplaatst artikel van hem over de pacifistische Derde Weg-beweging. De tijdschriftenpoot van De Arbeiderspers werd in 1965 verzelfstandigd tot Weekbladpers. Zowel inhoudelijk als qua oplage beleefde Vrij Nederland zijn glorieperiode onder het hoofdredacteurschap van Rinus Ferdinandusse in de jaren 70 en 80, met een oplage van bijna 120.000 in 1978.

Vanaf de jaren negentig veranderde Vrij Nederland onder invloed van de concurrentiestrijd en het onverwachte overlijden van hoofdredacteur Joop van Tijn (1938-1997) geleidelijk aan van een krant in een tijdschrift.

In 2004 ontbrandde een felle strijd om de macht op de redactie van Vrij Nederland rond de reorganisatie- en ontslagplannen van uitgever Hendrik-Jan Schoo en zijn hoofdredacteur en minnares Xandra Schutte.[4] Schutte werd in 2005 vervangen door Emile Fallaux,[5] later opgevolgd door Frits van Exter, die zich in 2015 als hoofdredacteur terugtrok toen bekend werd dat het weekblad zou worden opgeheven om plaats te maken voor een maandblad. De redactie was echter niet gekend in de besluitvorming rond deze reorganisatie, zoals het redactiestatuut voorschrijft. Eind 2016 maakte Vrij Nederland alsnog de overstap van week- naar maandblad.[6]