Smalspoor

Smalspoor bij Luxor (Westeroever) voor het transport van suikerriet.

In de omgeving van de stad Luxor ligt aan beide zijden van de Nijl een net van smalspoorlijnen die uitsluitend gebruikt worden voor het vervoer van de suikerrietoogst.

Meterspoor in Tunesië: een trein op de Cap Bon-lijn van Bir Bou Rekba naar Nabeul, klaar voor vertrek in het station van Nabeul.

In Tunesië ligt 1.674 kilometer meterspoor (in het centrum en het zuiden) tegen slechts 471 kilometer normaalspoor (in het noorden van het land). Hiertoe behoort ook de verbinding Tunis – Sousse – Sfax die onlangs gemoderniseerd werd. Op deze lijn rijden sinds 2008 nieuwe dieseltreinstellen - Autorail Express genoemd - die tot 130 km/h halen, hetgeen ze tot een van de snelste treinen op meterspoor ter wereld maakt.

Kaapspoor

De eerste spoorlijn in Zuid-Afrika werd aangelegd in normaalspoor in de tijd van de Kaapkolonie. Met het oog op de kosten stapte men al snel over op een spoorwijdte van 3½ voet (1067 mm). De ontwikkeling van een sterke economie, met intensief transport van steenkool en ijzererts voor de export en elektrificatie van de meeste hoofdlijnen, resulteerde (net als in Queensland in Australië) in een spoorwegnetwerk dat veel normaal- en breedsporige spoorlijnen wereldwijd overtrof in verkeersintensiteit. Deze spoorwijdte staat dan ook bekend onder de naam kaapspoor.

Op de kaapspoorlijn Sishen – Saldana heeft ooit een van de grootste treinen ter wereld gereden: 7,2 kilometer lang, met 660 wagons, 71.232 ton zwaar en getrokken door 15 locomotieven.

Tweevoetssmalspoor

Zuid-Afrikaanse Class 91-000 diesellocomotief op de spoorlijn Port Elisabeth – Avontuur

In de Kaapprovincie en KwaZoeloe-Natal werd tweevoetssmalspoor (610 mm) gebruikt. Hier reden de grootste en zwaarste locomotieven die ooit voor deze spoorwijdte gebouwd zijn. De laatste tweevoetsspoorlijn sloot in 2011. Hij liep tussen Port Elizabeth en Avontuur en was met 285 kilometer de langste tweevoetsspoorlijn ter wereld.

Historisch gezien werden in India de hoofdlijnen in breedspoor aangelegd en de nevenlijnen in meterspoor. Vóór het Project Unigauge, verbouwing naar breedspoor, had het metersporige netwerk een omvang van 9.000 kilometer. Aan de voet van de Himalaya begint de Darjeelingspoorweg, een bergspoorlijn met 610 mm spoorwijdte, in 1999 op de werelderfgoedlijst geplaatst.

Het meeste railvervoer in Indonesië vindt plaats op het eiland Java, waar twee belangrijke oost-westspoorlijnen lopen, met elkaar verbonden door nevenlijnen. Alle lijnen zijn aangelegd in kaapspoor.

Op Sumatra zijn drie geïsoleerde spoorlijnen, waaronder de Atjeh Tram, een militair smalspoor te Atjeh met spoorwijdte van 750 mm en een totale lengte van 511 km. Het enkelspoor verbond posten van de geconcentreerde linie. De spoorbaan is ernstig vervallen, maar wordt mogelijk opgeknapt en verbouwd tot normaalspoor.

Japanse dubbeldekker serie 285 van JR Central.

Op de normaalsporige hogesnelheidslijnen na is het volledige nationale spoorwegnet in kaapspoor aangelegd. Japan is het enige land ter wereld met dubbeldekstreinen op smalspoor.

De spoorlijnen Hanoi – Ho Chi Minhstad en Hanoi – Hải Phòng zijn metersporig.

De Kusttram van België.

De Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB), of in het Frans "Société Nationale des Chemins de fer Vicinaux" (SNCV), was het nationale streekvervoerbedrijf in België. Zij baatte in de eerste helft van de 20e eeuw een zeer uitgebreid net van smalspoorlijnen uit. Deze buurtspoorwegen waren aangelegd in meterspoor en zijn op enkele museumlijnen na volledig verdwenen. Een hedendaagse voortzetting van de buurtspoorwegen is de Vlaamse Kusttram en het tramnet in en rond Charleroi. De stadstramnetten van Antwerpen en Gent, die tegenwoordig worden uitgebaat door de De Lijn, zijn eveneens in meterspoor.

Fusiespoorwegmaatschappij De Bornholmske Jernbaner baatte van 1900 tot 1968 meterspoor uit op het Deense eiland Bornholm. Er liep een spoor van Rønne naar Nexø (met bij Åkirkeby een aftakking naar Almindingen), een van Rønne naar Sandvig en een van Almindingen naar Gudhjem.

In Duitsland zijn vroeger veel nevenlijnen in smalspoor uitgevoerd, zoals de metersporige Harzer Schmalspurbahnen en de Spoorlijn Lathen - Werlte in de spoorwijdte van 750 mm. In Saksen zijn nog diverse lijnen met deze spoorwijdte in bedrijf. Bij trams is smalspoor meestal uitgevoerd als 1.000 millimeter maar er bestaan ook afwijkende maten, zo heeft de tram in Braunschweig smalspoor van 1.100 millimeter (en vroeger ook de tram in Kiel).

Er zijn meerdere smalspoorbedrijven te vinden in Italië. Deze zijn meestal aangelegd met 950 mm:[3]

• Op Sicilië rijdt de Ferrovia Circumetnea rondom de Etna. Deze lijn is 110 kilometer lang.
• Op Sardinië wordt een smalspoornet geëxploiteerd door de Ferrovie della Sardegna (FdS). Veel van deze smalspoorlijnen worden enkel bereden door toeristische treinen, de "Trenino Verde".
• In de regio Calabrië is er een smalspoorlijn van de Ferrovie della Calabria van Catanzaro Lido tot Soveria Mannelli, die vroeger werd geëxploiteerd tot Cosenza en San Giovanni in Fiore.[4]
• In de provincie Bari is er een smalspoorlijn van de Ferrovie Appulo-Lucane (FAL) tussen Bari en Avigliano.
• In de stad Napels en rond de Vesuvius rijdt de Ferrovia Circumvesuviana.
• Van de smalspoorlijn van Rome naar Alatri is nog een kort gedeelte overgebleven. Er zijn plannen dit te vervangen door de metro van Rome.

In meterspoor zijn uitgevoerd:

• De lijn Genua – Casella.
• De lijn van Trento naar Malè.

Stoomtram op 750 mm-spoor van de Gelderse tram.

In Nederland waren smalspoorlijnen bijna uitsluitend uitgevoerd als tramlijn, veelal in kaapspoor.

• Van 1889 tot 1917 liep De "Ponytram van Ginneken" van de Ginnekensche Tramweg Maatschappij (600 mm) van Ginneken naar het Mastbos bij Breda.[5]
• De Gelderse Stoomtramweg Maatschappij (GSTM) had in de Achterhoek rondom Doetinchem een der grootste tramnetten voor personen en goederenvervoer op 750 mm spoor. De laatste tramlijn, tussen Doesburg en Doetinchem, werd in 1957 gesloten.
• Van 1913 tot 1933 exploiteerde de PSD een 750 mm-tramlijn, de stoomtramweg Hansweert - Vlake, tussen de halte Vlake aan de Zeeuwse lijn en haar veerdienst Hansweert-Walsoorden. Ook de tramlijn Venlo - Tegelen - Steyl reed op 750 mm.
• Metersporige elektrische tramlijnen waren onder andere de stadstram in Groningen, de Waterlandse tram en de Tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort. Deze laatste werd opgeheven in 1957.
• In Limburg waren ook metersporige stoomtramlijnen, onder meer de Maas-Buurtspoorweg en de tramlijnen rond Roermond van de Limburgsche Tramweg-Maatschappij.
• De Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) was de laatste tramlijn in Nederland met kaapspoor, deze werd opgeheven in 1966. Thans is er het enige overgebleven kaapspoor bij de museumtramlijn (Stichting voorheen RTM) in Ouddorp.

Stoomtrein van de Zillertalbahn.

De bekendste smalspoorlijnen in Oostenrijk zijn:

• Achenseebahn (meterspoor)
• Bregenzerwaldbahn (760 mm)
• Mariazellerbahn (760 mm)
• Pinzgauer Lokalbahn (760 mm)
• Schafbergbahn (760 mm)
• Schneebergbahn (760 mm)
• Zillertalbahn (760 mm)

De tram van Linz heeft een spoorwijdte van 900 mm.

In Portugal waren vroeger veel meterspoorlijnen te vinden. Daarvan zijn er nog delen van twee lijnen overgebleven in het noorden van het land: de Tua-lijn en de Vouga-lijn.

De tram van Lissabon heeft een spoorwijdte van 900 mm.

De Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE) was tussen 1972 en 31 december 2012 de nationale smalspoorwegmaatschappij van Spanje. Er zijn meterspoorlijnen in de volgende regio's:

• Baskenland: EuskoTren (1979)
• Catalonië: FGC (1978)
• Valencia: FGV (1986)
• Majorca: SFM

De Ferrocarril de Sóller op Majorca heeft de spoorwijdte van 914 mm (drie engelse voet).

Locomotief "River Irt" van de Ravenglass and Eskdale Railway

In het Verenigd Koninkrijk zijn veel lijnen in smalspoor. Voorbeelden hiervan zijn:

• de Snowdon Mountain Railway, een lijn op Snowdon, de hoogste berg in Wales;
• de Llanberis Lake Railway, een lijn in Llanberis, aan de voet van Snowdon;
• de Talyllyn Railway, een lijn naar Tywyn in Wales;
• de Romney, Hythe and Dymchurch Railway, een lijn in Kent;
• de Ravenglass and Eskdale Railway, een lijn in Cumbria.

De meeste Zwitserse bergspoorlijnen zijn in meterspoor aangelegd. Sommige bedrijven hebben lijnen over lange afstanden, zoals de Rhätische Bahn, de Matterhorn Gotthard Bahn en de Zentralbahn. Voorts zijn er nog vele kortere secundaire lijnen verspreid over het land. Ook de diverse trambedrijven rijden alle op meterspoor.

Er zijn diverse (berg)lijnen met een smallere spoorwijdte van 800 mm, zoals de Brienz-Rothorn-Bahn, Ferrovia Monte Generoso, Pilatusbahn, Schynige Platte-Bahn en Wengernalpbahn.

De Waldenburgerbahn heeft als enige in Zwitserland de spoorwijdte van 750 mm. In 2022 wordt de lijn verbouwd naar meterspoor.

In Canada zijn vroeger veel smalspoorlijnen in kaapspoor aangelegd.

In de Verenigde Staten zijn in de 19e eeuw veel smalspoorwegen aangelegd met een spoorwijdte van 3 voet (914 mm). De meeste hiervan zijn inmiddels verbouwd naar normaalspoor. Slechts enkele drievoetsspoorwegen overleven als museumspoorweg, hieronder bevinden zich de Durango and Silverton Narrow Gauge Railroad (D&SNGR) in Colorado en de White Pass & Yukon Route die loopt van Skagway, Alaska naar Whitehorse, Canada.

Queensland Rail Tilt Train

De spoorwegen in Queensland, aangelegd in kaapspoor, omvatten sinds 1865 een van de eerste smalspoorhoofdlijnen ter wereld, met tegenwoordig een totale lengte van meer dan 9000 kilometer. De maatschappij Queensland Rail exploiteert de QR Tilt Train, een kantelbaktrein met een dienstsnelheid van 165 km/h.

Het nationale spoorwegnetwerk van Nieuw-Zeeland, ruim 4000 kilometer lang, is aangelegd in kaapspoor.

In de noordelijke helft van Argentinië ligt een metersporig netwerk. Het land kent ook de meest zuidelijke spoorweg ter wereld, de met een spoorwijdte van 50 cm aangelegde Ferrocarril Austral Fueguino, waarop El Tren del fin del Mundo (de trein aan het einde van de wereld) rijdt.

Vrijwel alle spoorlijnen in Brazilië zijn aangelegd in meterspoor.

In Ecuador ligt een ernstig in verval geraakt kaapsporig netwerk. De overheid heeft een investeringsplan aangekondigd.

In Frans-Guyana was een smalspoorlijn aangelegd tussen Saint-Laurent-du-Maroni en Saint-Jean-du-Maroni.

In 1903 werd in Suriname de metersporige Lawaspoorweg aangelegd van Paramaribo naar Benzdorp aan de Lawa in Oost-Suriname. De onrendabele lijn werd enkele malen ingekort, onder meer vanwege het ontstaan van het Brokopondostuwmeer, en is in de jaren tachtig volledig in verval geraakt. De laatste trein reed in 1987.