Landsspoorweg

De eerste plannen voor de lijn werden door particulieren gemaakt. In 1902 besloot Cornelis Lely, destijds gouverneur in Suriname, dat de lijn door de overheid zou worden aangelegd. Via de spoorlijn zou het goud uit het Lawagebied naar Paramaribo kunnen worden vervoerd. De lijn zou in totaal ruim 350 kilometer lang worden. Wegens tegenvallende goudvondsten is echter slechts de helft tot aan de Sarakreek aangelegd. Ter ere van Lely werd het dorpje Kofidjompo omgedoopt tot Lelydorp.

Station Lelydorp in Suriname met ernaast de markthal

De Lawaspoorweg in Paramaribo, tussen de Heiligenweg en de overdekte markt. 1910.

In 1903 werd vanuit Paramaribo begonnen met het aanleggen van de spoorweg naar Benzdorp in het Lawagebied. De zware arbeid werd voornamelijk door ex-zeelieden uit Curaçao verricht. Het eerste baanvak, van Paramaribo tot Republiek, werd in 1905 in gebruik genomen. In 1912 was het traject tot station Dam aan de Sarakreek voltooid. De spoorweg was nu 173 kilometer lang, en had 8,5 miljoen gulden gekost. Het opmerkelijkste onderdeel van de lijn was de kabelbaan over de Surinamerivier. Hier was een brug voorzien, maar de bouw daarvan leek zoveel problemen op te leveren dat werd gekozen voor een kabelbaan. Bij station Kabel[4] moest iedereen uitstappen en reisden passagiers en goederen in gondels de rivier over. Aan de oostoever van de Surinamerivier stond een tweede treintje klaar, voor het traject van de rivier naar station Dam[5], het eindpunt aan de Sarakreek. Normaal had de spoorweg de Sarakreek verder moeten volgen tot aan het brongebied ervan waar[6] een verbinding gemaakt kon worden via de Tossokreek naar Affivisiti[7][8] aan de Tapanahoni. Na de Tapanahoni stroomopwaarts zuidwaarts tot Akoeloekondre[9][10] gevolgd te hebben zou vandaar oostwaarts de Wilhelmina- en de Emmarivier over (dit zijn twee bronrivieren van de Gonini) en tussen de Michel Baka[11] en de Fatoe Switie heuvels in naar Benzdorp aan de Lawa[12] gereden kunnen worden. Het gedeelte van de spoorlijn tussen Kabel en Dam werd echter omstreeks 1936 opgeheven, evenals de kabelbaan. De trein reed toen nog maar tot station Kabel en van de oorspronkelijke plannen naar Benzdorp op de grens van Frans-Guyana kwam niets meer terecht.

In 1958 werd het station te Paramaribo verplaatst van het Vaillantsplein in de binnenstad naar Beekhuizen, en in 1961 werd Onverwacht het beginpunt. Toen in de jaren zestig het Brokopondostuwmeer begon vol te lopen werd ook het baanvak van Brownsberg tot Kabel opgeheven. In de jaren tachtig viel het doek voor de rest van de lijn; de laatste trein reed in 1987.

Pogingen van de Nederlander Peter Sul (Lovers Rail) om in de jaren negentig de resterende 90 kilometer van de lijn te exploiteren, onder andere voor toerisme, zijn mislukt. Het rollend materieel staat sinds jaar en dag weg te roesten bij station Onverwacht. Het spoor is overwoekerd door het oerwoud en het traject tussen Paramaribo en Onverwacht is zelfs wegens recuperatie van de rails en naasting van de spoorweggrond door omgelanden grotendeels verdwenen.

Aanvankelijk werd gereden met stoomlocomotieven, maar in 1954 werd overgeschakeld op railbussen met dieselmotoren.[13]

Stoomlocomotieven

Serie	Aantal	Bouwjaar	Fabriek	Opmerkingen	Afbeelding
1-6	6		Borsig	Fabrieksnummers 5339-5344. Gebouwd naar voorbeeld van de Semerang-Joana stoomtram[14][15][13]
Maabo	1	1905	Jung	Bouwnummer PS 820[15]
Kadjoe	1	1905	Jung	Bouwnummer PS 889[15]
Dam	1	1908	Krauss	Bouwnummer 6074. In 2014 een monument in Paramaribo.[15][13]
Gege	1	1908	Krauss	Bouwnummer 6075[15][13]
Para	1	1916	Backer & Rueb	Bouwnummer 300. In 2014 samen met twee rijtuigen op het oude emplacement van Onverwacht aanwezig.[15][13]

Dieseltreinen

Serie	Aantal	Bouwjaar	Fabriek	Vermogen	Opmerkingen	Afbeelding
1	1				Amerikaans fabricaat[13]
2-4	3	1954	Linke-Hofmann-Busch/Büssing[15]		Driewagenstellen. Motorwagen: 14 zitplaatsen 1e klas. 26 zitplaatsen 2e klas. Tussenrijtuig: 56 zitplaatsen 3e klas. Stuurstandrijtuig: 31 zitplaatsen 3e klas en 3 ton bagageruimte[15][13]
5 'Ethel'	1				[13]
6 'Lucia'	1				[13]
11-12	2				Motorwagentjes[15]
12-13	2				Mogelijk voorheen trapfietsen[13]

In november 2014 maakte de Surinaamse overheid bekend dat er gedetailleerde plannen zijn voor een nieuwe lijn van Paramaribo naar Onverwacht. Het door het Nederlandse bedrijf Strukton gemaakte voorstel betreft een lijn die van Paramaribo Poelepantje naar het zuiden loopt, met stations in Latour, Hannaslust, Welgedacht, twee haltes in Lelydorp, Bernharddorp en een terminus in Onverwacht. De geraamde bouwtijd zou 12 maanden zijn, en de kosten ongeveer 130 miljoen euro. In een tweede fase zou de lijn verlengd kunnen worden naar de luchthaven Zanderij.[16] Aan dit project werd niet begonnen (stand december 2019).

In 1923 publiceerde de Surinaamse onderwijzer en schrijver Richard O'Ferrall onder het pseudoniem Ultimus een satirische sleutelroman over de aanleg van de spoorlijn onder de titel Een Beschavingswerk, een sociaal- en economisch-politieke studie in romanvorm. De roman geeft een ironisch beeld van de megalomanie van overheden; de neerbuigende houding tegenover bosnegers en Indianen; de truttigheid van het koningshuis; en de idiotie van beschavingsmissies.

In 2002 verscheen een film over de spoorlijn, onder de titel De Goudlijn. In deze documentaire, gemaakt door de Nederlandse filmer Hans Hylkema in opdracht van de Humanistische Omroep, zijn ook oude zwartwitfilmbeelden van de spoorlijn verwerkt.

• Foto's van wegroestend materieel op de site van Nico Spilt.

Zie de categorie Lawaspoorweg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.