Tramlijn Leiden – Katwijk / Noordwijk

Voor de nieuwe elektrische tramlijn werden 10 twee-assige motorwagens en 12 bijwagens besteld (de serie A101/B101). Deze crèmekleurige wagens konden een snelheid bereiken van 55 km/uur. In 1918 ontwikkelde de NZHTM de serie (A201/B201), maar deze kwam nooit verder dan twee prototypes. Bij de overname door NZH in 1924 kwamen de befaamde blauwe Boedapesters op de baan (serie A401/B401). In 1949 werd het oudste materieel vervangen door de Tweelingstellen (serie A601) die na opheffing van de lijn Leiden - Haarlem beschikbaar waren gekomen.

Museumtram NZH A106 van de Tramweg-Stichting.

Deze tweeassige trams met een middeninstap zijn in 1910 door de Duitse wagonfabriek Uerdingen gebouwd en waren bestemd voor de interlokale lijnen van Leiden naar Katwijk en Noordwijk. Ze waren zeer krachtig, 2 motoren van 80pk, en konden daardoor makkelijk 2 aanhangwagens uit de serie B1(01) trekken. Direct na indienststelling traden nogal wat ongemakken op. Op hoge snelheid (40–50 km/uur) schommelden ze erg en remmen was problematisch door het ontbreken van een luchtpomp. De wagens hadden 2 passagierscompartimenten die verschillend waren ingericht: een rookcoupé met 11 zitplaatsen en een niet roken-afdeling met 14 zitplaatsen. Alle zitplaatsen waren met rattan bekleed. Voor die tijd modern was de volledige afscheiding van de bestuurder van het passagiersgedeelte. Eén bestuurdersdeel was groter, over de gehele breedte van de wagen, en daar kon tevens bagage worden vervoerd. De kleinste bestuurdersruimte bevond zich aan de niet roken-kant van de wagen. De bestuurder had aan beide kanten een eigen deur. De middeninstap was wat lager gebouwd en daar bevonden zich tevens staanplaatsen. Deze trams hadden vanaf het begin een schaarbeugel als stroomafnemer en reden onder 1200 volt. De kleurstelling was bij aflevering geel met crème. In februari 1918 werd een nieuwe nummering van motor- en aanhangwagens van kracht en kreeg deze serie de nummers A101 – A110. In 1934 werden de A101 en de B111 van een drieassig onderstel voorzien in een poging de rijkwaliteiten te verbeteren. Omdat er geen grote verschillen optraden zijn de andere motor- en bijwagens niet van nieuwe onderstellen voorzien. De A103 brandde in augustus 1924 uit en werd gesloopt; de A110 ging in 1938 uit de reizigersdienst en werd personeelswagen; de A105 werd in 1939 gesloopt na een frontale botsing in 1938, de overige wagens vervoerden in de Tweede Wereldoorlog enorme aantallen passagiers en werden tussen 1947 en 1949 afgevoerd. De A106 werd in 1949 naar Nieuwkoop overgebracht en deed daar dienst als noodwoning. Op 9 april 1983 is deze wagen aan de Tramweg-Stichting overgedragen en werd gerestaureerd in het TS-depot in Scheveningen. In augustus 2015 reed deze museumtram voor het eerst met passagiers op het tijdelijk aangelegde tramspoor door de Rijnstraat te Katwijk aan den Rijn.

Deze bijwagens waren bedoeld voor dienst achter de motorwagens A1 – A10 en zijn ook door Uerdingen gebouwd. Deze tweeassige aanhangwagens hadden dezelfde bouw als hun motorwagens. Vanzelfsprekend ontbraken de stuurstanden; er was plaats voor 32 zittende passagiers. Deze wagens hadden geen bagageruimte. In februari 1918 zijn zij omgenummerd in B101 – B112. In 1919 zijn de B101 – B106 door Beijnes in Haarlem met 3 meter verlengd en werden op twee tweeassige draaistellen, overgenomen van de E.S.M., geplaatst. Het slingeren van de rijtuigen bij hoge snelheden was door de verbouwing voorbij. De hoeveelheid staanplaatsen steeg, door de veel grotere middenbalkons, van 32 tot 48. De B107 – B112 werden niet verbouwd. Al deze bijwagens zijn in 1948/'49 buiten dienst gesteld en gesloopt op rijtuig B108 na. Ook deze wagen was eerst noodwoning en werd in 1980 aan de Tramweg-Stichting overgedragen om te worden gerestaureerd.

Voor deze lijn werd een remise/werkplaats in gebruik genomen in Rijnsburg. In Katwijk aan den Rijn en Noordwijk Binnen kwamen raccordementen naar de groenteveiling. In de jaren 20 werd de kustlijn gedeeltelijk dubbelsporig gemaakt. Het traject van Leiden tot de splitsing in Rijnsburg werd geheel aangelegd in dubbelspoor, de rest van de lijn bestond uit een afwisseling van korte enkel- en dubbelsporige trajecten.

In 1934 werd in Oegstgeest Leidsebuurt een grote bottleneck opgeheven. Vanaf dat jaar reden alle trams over de Geversstraat. Tot dan toe hadden de wagens richting Leiden door de smalle Schoolstraat en Deutzstraat gereden. In 1951 werd ook in Rijnsburg de route rechtgetrokken. In de kernen van Katwijk aan den Rijn en Noordwijk Binnen bleef de tram rijden via een kruip-door-sluip-doortraject, waar op sommige plekken nog steeds de maximumsnelheid gold die in de stoomtijd had gegolden in de bebouwde kom: 5 km/uur.

In de meeste dienstregelingen die tussen 1911 en 1960 verschenen zijn, reed vanuit Leiden elk halfuur een tram naar Katwijk en elk halfuur een naar Noordwijk, met een kwartierdienst op het gemeenschappelijke traject tot aan Rijnsburg Splitsing. Vanaf 1932 werden vaak doorgaande verbindingen Katwijk – Den Haag en/of Noordwijk – Den Haag geboden, via de tramlijn Leiden – Den Haag. Daardoor ontstond een rechtstreekse verbinding van de kust met de binnenstad van Leiden. Doordat de kwartierdienst op de kustlijn niet spoorde met de 20-minutendienst op de lijn naar Den Haag, moesten deze doorgaande trams vaak lang stationnement houden op het Stationsplein.

Een rit van Leiden naar Katwijk aan Zee of Noordwijk aan Zee duurde ca. 30 minuten.

De trams stopten aan de volgende haltes:

Leiden: Stationsplein – Academisch ziekenhuis – Posthof – Tuinlust.

Oegstgeest: Warmonderweg – Endegeest (Leidsestraatweg / De Kempenaerstraat) – Leidse Buurt – Buitenlust (Rijnzichtweg, v/h Groene Steeg).

Rijnsburg (tak naar Katwijk): Splitsing – Dorp / Wissel – Sandtlaan.

Rijnsburg (Tak naar Noordwijk): Splitsing - Brouwersstraat (Gouden Bal) - Hooghe Krocht (Noordwijkerweg).

Katwijk: Veiling / Molentuinweg – Katwijk a/d Rijn Dorp (Rijnstraat) – Cleynduin – Raadhuis (Tol) – Duinoord (Zeeweg) – Tramstraat (Noordeinde, Politiepost) – Tramstation (Tramstraat / Koningin Wilhelminastraat / Havenstraat).

Noordwijk: Jan Zwanenbrug – Achterweg (Herenweg) – Zwarteweg (Herenweg) – Beeklaan – Noordwijk Binnen Wissel (Voorstraat) – Molenstraat / Bronckhorststraat – Hoofdstraat – Tramstation (Huis ter Duinstraat)

Tijdens de Bezetting steeg de vervoersvraag spectaculair door schaarste aan benzine. In september 1944 kwam er echter een einde aan het tramvervoer. Een maand later werd de Jan Zwanenbrug, de trambrug over de Maandagsche Wetering halverwege Rijnsburg en Noordwijk, opgeblazen. Na de hervatting van de tramdienst in augustus 1945 reed de meestal zeer drukke tram uit Leiden tot dit punt, waarna de reizigers via een noodbrug de wetering moesten oversteken. Aan de overkant stond één bus gereed, maar aangezien deze niet alle reizigers kon meenemen, vonden er rond de Jan Zwanenbrug regelmatig duw- en trekpartijen plaats, waarbij diverse gewonden zijn gevallen. Vanaf mei 1946 reden de trams weer door naar Noordwijk.