Wyck

Zicht op de Oeverwal met Sint-Martinuskerk en Brouwerij De Ridder

Wyck is een van de twee op de oostelijke Maasoever gelegen buurten van Maastricht-Centrum. Het ligt ingeklemd tussen de Maas in het westen en het spoorwegemplacement in het oosten. Aan de noordkant ligt de buurt Sint Maartenspoort, in het oosten Wyckerpoort en Heugemerveld en aan de zuidkant Randwyck. De westelijke grens ligt precies in het midden van de rivier de Maas. De andere buurtgrenzen worden gevormd door, met de klok mee: Wilhelminabrug, Wilhelminasingel, Sint Maartenslaan, Meerssenerweg, Akerstraat, Heugemerweg, Renier Nafzgerstraat en John F. Kennedybrug. De grensstraten en -bruggen, met uitzondering van de Sint Maartenslaan en de Meerssenerweg, behoren in hun geheel, dus inclusief de rijbanen, eventuele ventwegen, parkeerstroken en voetpaden aan beide zijden, tot het grondgebied van Wyck. De aan de 'buitenzijde' van die straten gelegen percelen horen echter niet bij Wyck. Zo horen bijvoorbeeld de huisnummers 1 t/m 39 van de Wilhelminalaan bij Sint Maartenspoort, en de oneven huisnummers van de Heugemerweg bij Heugemerveld. Voor de Sint Maartenslaan en de Meerssenerweg geldt het tegenovergestelde: deze straten behoren niet tot Wyck, de zuidelijke straatwand (de oneven huisnummers) van de Sint Maartenslaan uitgezonderd.[noot 1]

Feitelijk bestaat Wyck uit drie delen:

• het oorspronkelijk middeleeuwse Oud-Wyck
• de laat-19e-eeuwse Stationsbuurt
• de laat-20e-eeuwse uitbreiding Céramique

Céramique is volgens de officiële wijkindeling onderdeel van Wyck, hoewel het vaak als een afzonderlijke wijk wordt gezien. Voor sommige Maastrichtenaren (en niet-Maastrichtenaren) is de naam Wyck synoniem met een groter gebied ten oosten van de Maas, inclusief de buurten Sint Maartenspoort en Wyckerpoort. De Wilhelminabrug en de Sint Servaasbrug verbinden Wyck met de op de westelijke Maasoever gelegen buurt Binnenstad.

De naam Wyck (in 1157 Wich) is afgeleid van het Latijnse woord vicus. Al vanaf de Romeinse tijd lag op de oostelijke Maasoever een nederzetting. In de eerste eeuw na Christus werd deze via de Romeinse brug verbonden met de nederzetting op de westelijke Maasoever. Romeins Wyck strekte zich over een lengte van minstens 250 m langs de Rechtstraat uit, vanaf de latere Sint-Martinuskerk in zuidelijke richting.[2] Bij de sloop van de oude Sint-Martinuskerk in 1853 werd de torso van een Mercuriusbeeld aangetroffen.[3] Op de plaats van het pand Rechtstraat 52 stond een vrijstaand stenen gebouwtje van circa 6 x 4 meter, dat mogelijk als mithraeum diende.[4] Omstreeks 333 werd op de westelijke oever het Maastrichtse castellum gebouwd ter verdediging van de brug. Waarschijnlijk gebeurde dat ook op de Wyckeroever, maar daarvoor bestaat vooralsnog geen bewijs. Door 2000 jaar riviererosie is een deel van Romeins en vroegmiddeleeuws Wyck, wellicht inclusief het castellum, verdwenen in de Maas.

Wyck tot 1867

Société Céramique (1887)

Wyck was in 1204 al omgeven door een aarden wal, die in dat jaar door hertog Hendrik I van Brabant werd verwoest. In 1267 verwoestte de Luikse prins-elect Hendrik III van Gelre de Maasbrug en de grote verdedigingstoren van Wyck (zie Körverpoort), die door Dirk II van Valkenburg werd verdedigd. Met de stenen van de Wycker toren zou Hendrik het Kasteel Montfort hebben gebouwd.[5] In 1284 werd, iets ten noorden van de Romeinse brug de huidige Sint Servaasbrug gebouwd. In 1297 werd Wyck, dat tot dan toe Luiks was geweest, Brabants. Begin 14e eeuw werd Wyck ommuurd. De stenen muur was ca. 1100 m lang. De belangrijkste stadspoort van Wyck was de Duitse Poort, ook wel Akerpoort of Hoogbruggepoort genoemd. Vanwege het feit dat deze poort niet in het verlengde van de brug lag, moest het verkeer een 'slinger' door Wyck afleggen, waardoor de Hoogbrugstraat en de Rechtstraat de belangrijkste straten in dit deel van de stad werden. Met name aan eerstgenoemde straat lagen voorname gebouwen zoals het Sint-Gillishospitaal en enkele refugiehuizen en poorthuizen van kloosters en adellijke families.

Luchtfoto, ca. 1935-40

Begin 17e eeuw werd in Wyck een klooster van de Annunciaten gesticht, dat tot stand kwam door financiële steun van de proost van het Sint-Servaaskapittel Engelbert Boonen. Omstreeks 1855 werd de oude Sint-Maartenskerk vervangen door de huidige parochiekerk van architect Cuypers. In 1867 verloor Maastricht de status van vestingstad en begon de sloop van de Maastrichtse vestingwerken, ook in Wyck. Na de sloop werd hier de Stationsbuurt gerealiseerd, vooral bedoeld voor welgestelde Maastrichtenaren. Dwars door Oud-Wyck, in het verlengde van de Sint Servaasbrug, werd een oost-westdoorbraak gerealiseerd, de zogenaamde Percée (de huidige Wycker Brugstraat en Stationsstraat). Begin 20e eeuw werd aan de oostzijde, in de as van de Percée, het nieuwe Station Maastricht gebouwd, dat voordien een stuk noordelijker was gelegen.

Nadat eind 19e eeuw de Stationsbuurt was gerealiseerd, vond eind 20e eeuw opnieuw een uitbreiding plaats: op het voormalige fabrieksterrein van de aardewerkfabriek Société Céramique (1851-1958) verrees toen de architectuurwijk Céramique.[6]

Stationsplein, 1975

Wyck behoort tot het centrum van Maastricht. Er zijn talloze winkels, hotels, cafés en restaurants te vinden, vooral in de Stationsstraat, de Wycker Brugstraat, de Rechtstraat en de Hoogbrugstraat. Hoewel de Stationsstraat zich steeds meer ontwikkelt tot winkel- en horecastraat, is de Stationsbuurt vooral een voorname woon- en kantorenbuurt gebleven. In de Stationsstraat werd tot voor enkele jaren een wekelijkse streekmarkt met biologische levensmiddelen en een antiek- en curiosamarkt gehouden. Deze markten zijn in verband met de reconstructie van de straat verplaatst naar de Markt.

Brouwerijmuseum De Keyzer

In Wyck zijn een aantal (boven-)stedelijke voorzieningen gevestigd, zoals het amateurkunstencentrum Kumulus, een dépendance van het Conservatorium Maastricht, het museum Stoombierbrouwerij De Keyzer en de voormalige Brouwerij De Ridder (thans weer deels in gebruik als microbrouwerij en proeflokaal). De buurt is goed bereikbaar met het openbaar vervoer, met name door de aanwezigheid van het NS-station Maastricht en het busstation voor stads- en streekbussen.

In Céramique bevinden zich onder andere het Bonnefantenmuseum (museum voor oude en hedendaagse kunst), het Centre Céramique (bibliotheek, expositiehal en ontmoetingsplaats) en de Bordenhal (theaterzaal van Toneelgroep Maastricht). Aan het Plein 1992 zijn onder andere een supermarkt, enkele cafés en het sterrenrestaurant Beluga Loves You gevestigd. Aan de Avenue Céramique bevinden zich voornamelijk (woon)winkels en kantoren (o.a. van Rijkswaterstaat en VodafoneZiggo).

De R.K. Wieker Fanfare St. Franciscus is een van de Wycker verenigingen, hier te zien in de stadsprocessie

Wyck heeft een divers verenigingsleven. Zo zijn er verschillende zangkoren, bijvoorbeeld Mannenkoor Wieker Eindrach opgericht in 1919, en een fanfare, R.K. Wieker Fanfare St Franciscus, opgericht in 1947. Wyck heeft een eigen carnavalsvereniging, De Kemeleers, opgericht in 1949.