Vicus

Vicus is een Latijns woord, dat in de Nederlandse taal terecht gekomen is als wijk, via het middeleeuwse wyck.

In de Romeinse tijd werd hiermee een nederzetting in de nabijheid van een Romeins grensfort of castellum aangeduid. Het castellum werd bewoond door militairen, terwijl in de vicus handwerkslieden en handelaren zich hadden gevestigd. Archeologen hebben direct ten oosten van het castellum in De Meern sporen van een Romeinse vicus aangetroffen. De huidige Vicuslaan in dit gebied herinnert hieraan. Ook kon een vicus een nederzetting zijn op een kruispunt van handelswegen, waar dan de handel opbloeide en de vicus zich kon ontwikkelen tot een stad. Mogelijk is Wyck bij Maastricht (thans een deel van deze stad) hiervan een voorbeeld. Wyck werd namelijk al in de Romeinse tijd bewoond en groeide uit tot een handelsstad op de rechteroever van de rivier de Maas, tegenover het op de linkeroever gelegen Mosatraiectum (= Maastricht).

In de middeleeuwen verschuift de betekenis van het woord 'wyck' in de richting van 'voorstad', oftewel nederzetting of uitbreiding in de onmiddellijke nabijheid van een stad. Hiervan is de Nederlandse plaats Wijk bij Duurstede een voorbeeld. Hier verplaatste de handel zich van het belangrijke vroegmiddeleeuwse Dorestad naar het nabijgelegen Wijk. Deze voorstad, Wijk-bij-Dorestad, nam nu de functie van handelscentrum over en ontwikkelde zich zelf tot een stad. Het oudere Dorestad lag buiten de nieuwe stad en raakte in verval. Op het terrein van Dorestad verrees later in de middeleeuwen het kasteel Duurstede.

Andere voorbeelden van vici in Nederland en België zijn:

• het dorpsplein 'Vicus' in de wijk Oerle-Zuid in het Nederlandse Veldhoven. Dit plein is zo genoemd vanwege hier gevonden archeologische resten;
• het Belgische dorpje Velzeke, waar een belangrijk Gallo-Romeins museum gevestigd is;
• de vicus van het Vlaams-Brabantse Asse;
• de vicus van Elewijt in België. Deze is een voorbeeld van een Romeinse nederzetting op een kruispunt van handelswegen;
• Cortoriacum = het West-Vlaamse Kortrijk, eveneens gelegen op een kruispunt van Romeinse handelswegen.