Station Maastricht

Aan het huidige Station Maastricht ging een viertal 'tijdelijke' stations vooraf, die alle een stuk noordelijker lagen dan het huidige station. Het eerste station van Wyck werd geopend op 23 oktober 1853, bij de ingebruikname van de spoorverbinding naar Aken, de eerste grensoverschrijdende lijn van Nederland (in 1992 gesloten). Het station van de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij,[2] dat ongeveer ter hoogte van de NS-onderhoudswerkplaatsen lag, moest drie jaar later alweer verplaatst worden voor de aanleg van de spoorlijn naar Hasselt (lijn 20, 1856). Hierna volgde een spoorverbinding met Luik (spoorlijn 40, 1861) en als laatste de staatslijn E naar Venlo en de rest van Nederland (1865). Dit resulteerde in twee extra stationsgebouwen op het emplacement in Wyck: dat van de Grand Central Belge en dat van het Staatsspoor.[3]

Het emplacement van de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij, getekend door Philippe van Gulpen in 1854. Rechts het station (in 1856 verplaatst)

Station Maastricht Staatsspoor in 1910

De eerste stations lagen een eind buiten de stad, omdat Maastricht in 1853 nog een vestingstad was. De als tijdelijk bedoelde stationsgebouwen waren in chaletstijl gebouwd, opgetrokken uit hout, zodat deze bij een eventuele belegering snel konden worden afgebroken. De verbindingsweg naar de stad slingerde tussen de buitenwerken van Wyck door naar de Sint-Maartenspoort.[4] Aangezien de gemeentegrens gelijk was aan de buitenste rand van de vestingwerken, lagen de eerste stationsgebouwen niet op Maastrichts grondgebied, maar in de gemeente Meerssen. Dit bleef ook na de opheffing van de vesting lang het geval, want pas in 1907 werden de gemeentegrenzen aangepast en kwam het stationsemplacement in de gemeente Maastricht te liggen.[5] Het oude stationsgebouw van het Staatspoor lag aan de buitenstadszijde van het spoor.[6]

Spoorwegemplacement (1985) met busstation in aanbouw (rechtsboven)

Station Maastricht (1988) met elektrische locomotieven uit de series 1300, 1600 en 1200

Station Maastricht (2012) met klassiek motorstel van de NMBS

Pas in 1913 werd het huidige, definitieve station van baksteen gebouwd naar een ontwerp van George van Heukelom, in Maaslandse renaissancestijl, met fraaie detailleringen in graniet. Het was tevens het eerste station in Nederland met perronoverkappingen in gewapend beton.[7] Het betreft een combinatie van kopstation en een station voor doorgaande treinen. De officiële ingebruikname vond plaats op 7 mei 1915. Het station is in de loop van de tijd ingrijpend veranderd, ooit waren er zelfs aparte wachtkamers voor arrestanten en zwakzinnigen.[8]

Van 1916 tot circa 1965 bestond er een overdekte luchtbrug voor voetgangers aan de zuidzijde van het station, iets ten noorden van de spoorwegovergang Scharnerweg. De loopbrug werd in Maastricht altijd met de Franse benaming "passarelle" aangeduid. In 1983 werd het tweede eilandperron aangelegd en werd een nieuwe passarelle gebouwd tussen het stationsgebouw en de Meerssenerweg, ongeveer 150 m ten noorden van de oude.[9] Station Maastricht werd in oktober 1996 aangewezen als rijksmonument.[10] Omstreeks 2010 kwam de huidige entree aan de Meerssenerweg tot stand.

De volgende treinseries halteren in de dienstregeling 2020 te Maastricht:

Provinciewapens van Zuid-Holland, Drenthe, Zeeland en Limburg

Detail stationshal

Station Maastricht is sinds 1997 een rijksmonument. Het stationsgebouw is opgetrokken in rode baksteen op een plint van graniet, met granieten detaillering en is voorzien van diverse trapgevels (inclusief de toren). Het gebouw is verfraaid met beeldhouwwerk van onder andere twee granieten leeuwen met het stadswapen van Maastricht boven de hoofdentree, ontworpen door W.C. Brouwer, en tegelreliëfs met provinciewapens in de kroonlijst.

Ook in het interieur doet de detaillering sterk denken aan de robuuste architectuur van Berlage. De oorspronkelijke glas-in-loodvensters van Jan Schouten in de hal zijn in 1944 verloren gegaan en in 1949 vervangen door ramen van Charles Eyck. De nieuwe vensters werden aangeboden door 23 Limburgse gemeenten langs de spoortrajecten Maastricht-Weert en Maastricht-Heerlen. Ze symboliseren de (toen) 11 provincies en bevatten de gemeentewapens. Boven de passage naar de perrons bevindt zich een groot tegeltableau van De Sphinx, ontworpen door Edmond Bellefroid in 1939 ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Nederlandse spoorwegen.[10]

Op het stationsemplacement bevinden zich twee andere rijksmonumenten: de goederenloods, omstreeks 1915 in Berlagestijl ontworpen door George van Heukelom,[13] en het modernistische seinhuis Post T van architect Sybold van Ravesteyn uit 1933.[14]

De passerelle uit 1983 en het glazen entreegebouw uit 2009-2010 zijn moderne toevoegingen aan het stationsgebouw.

• 
  Trapgevels en toren
• 
  Hoofdentree
• 
  Sculptuur hoofdentree
• 
  Zuidvleugel
• 
  Interieur stationshal
• 
  Glas-in-loodvensters hal
• 
  Stationspassage
• 
  Tegeltableau
• 
  NS-goederenloods
• 
  Seinhuis Post T
• 
  Perrons en passarelle
• 
  Entree Meerssenerweg