Belvédère (Maastricht)

Belvédère was oorspronkelijk de naam van een landhuis nabij de Zuid-Willemsvaart. Later ging deze naam over op de nabijgelegen steenfabriek, de bijbehorende kleigroeve en het daarvan afgeleide geologische tijdperk, en nog later op de buurt en het grotere gebied in Noordwest-Maastricht.

Vondsten Belvédèregroeve

In de lössgroeve 'Belvédère' zijn de oudste, gedateerde archeologische resten van Nederland opgegraven. Bij opgravingen in de jaren 80 van de 20e eeuw zijn resten gevonden uit verschillende perioden van de oude steentijd.

Uit de vroegste fase, rond 250.000 jaar geleden, zijn sporen van menselijke bewoning in tijdelijke kampementen opgegraven. De vondsten bestaan uit stenen werktuigen van Homo neanderthalensis en resten van dierenbotten. Een van de meer spectaculaire vondsten is die van een vuurstenen mes, dat door wetenschappers van de Universiteit Leiden is onderzocht op microscopische gebruikssporen. Hieruit bleek dat het mes gebruikt was voor het slachten van een wolharige neushoorn, waarvan eveneens ter plekke botrestanten gevonden waren. Ook uit een latere fase, rond 80.000 jaar geleden, zijn resten van een kampement van neanderthalers gevonden.

Ook zijn in de Belvédèregroeve, zoals op andere plaatsen rond Maastricht, dorpen gevonden van de eerste boerencultuur die in Nederland voorkwam, de bandkeramiek.

In het noorden van de buurt loopt een stukje van de Oude Heirweg, die zich in het aangrenzende Smeermaas voortzet. Deze weg was in de Romeinse tijd waarschijnlijk onderdeel van de heirbaan Maastricht-Nijmegen. Vlakbij lag de Gallo-Romeinse villa van Smeermaas. Recent archeologisch onderzoek bij de iets zuidelijker gelegen Postbaan, heeft geen Romeinse oorsprong kunnen aantonen. Wel werd een beschadigde, 10 kg wegende kanonskogel gevonden, mogelijk achtergelaten na de vele belegeringen van Maastricht, maar mogelijk ook van elders afkomstig.[3]

Tot de komst van de Fransen in 1794 behoorde Belvédère tot het dunbevolkte graafschap van de Vroenhof. De Vroenhof was geen echt graafschap, maar een overblijfsel van een vroegmiddeleeuwse, oorspronkelijk koninklijke laathof. Het bestuur was gevestigd in de Hof van Lenculen, aanvankelijk aan de Tongersestraat, later op de hoek van het Vrijthof en de Statenstraat. Na het vertrek van de Fransen vormde de Vroenhof een Nederlandse gemeente met als hoofdplaats Wolder. Na de splitsing van Nederland en België kreeg het Nederlandse deel de naam Oud-Vroenhoven. In 1920 werd deze gemeente door Maastricht geannexeerd.[4]

Tot begin 20e eeuw was dit een landbouwgebied. De meeste boerderijen stonden in Oud-Caberg. In 1439 wordt een wijngaard vermeld in dit gebied.[5] Het gebied lag buiten de gordel van vestingwerken van Maastricht, maar was desondanks het strijdtoneel van menige belegering.

Kleigroeve Belvédère in 1950

In 1856 werd de Spoorlijn 20 Hasselt - Maastricht in gebruik genomen. In 1954 werd de lijn gesloten voor het personenvervoer; in 1992 ook voor het goederenvervoer. Sinds eind 20e eeuw zijn er plannen om Spoorlijn 20 te reactiveren. Een eerste poging om de lijn in gebruik te nemen als goederenspoorlijn tussen Maastricht en Lanaken, leidde tot een grondige renovatie van het traject, maar niet tot het gewenste goederenvervoer. In 2008 tekenden de Ministers van Verkeer van Nederland en Vlaanderen een overeenkomst voor de aanleg van de Sneltram Hasselt - Maastricht, waarbij het spoor tussen Lanaken en Maastricht door de tram zal worden gebruikt.

Sinds eind 19e eeuw is een groot deel van dit gebied in gebruik als industrieterrein. De niet meer bestaande stoomsteenfabriek 'Belvédère' (1897-1982) van de firma Baeten & Lalieu was een van de eerste industriële vestigingen.[5] Min of meer op dezelfde plek in het noordelijk puntje van de tegenwoordige buurt is de steenfabriek Klinkers gevestigd. De bijbehorende kleigroeve is nog steeds in gebruik. Een ander oud bedrijf (oorspronkelijk uit 1834) is het metaalverwerkende bedrijf van Thomas Regout, lange tijd Maastrichtse Spijker- en Draadnagelfabriek geheten. De pigmentfabriek van BASF Nederland (vroeger Ten Horn, daarna Ciba-Geigy) behoort tot de grotere bedrijven. In het gebied bevinden zich tevens een rioolwaterzuiveringsinstallatie en een vuilstortplaats. De zogenaamde Belvédèreberg is in feite een kunstmatige heuvel, ontstaan door het tientallen jaren lang storten van huisvuil en bedrijfsafval.