Rijksmonument

Een rijksmonument is in Nederland een zaak (een bouwwerk of object, of het restant daarvan) die van algemeen belang is wegens de schoonheid, de betekenis voor de wetenschap of de cultuurhistorische waarde. Een formeel juistere aanduiding is: 'beschermd monument als bedoeld in de Erfgoedwet'.

Monumentenschildje voor rijksmonumenten, geïntroduceerd in 2014

Tot 2012 moest een monument 50 jaar of langer geleden zijn vervaardigd om in het kader van de Monumentenwet voor bescherming in aanmerking te komen. Per 1 januari 2012 is dit criterium vervallen. Gemeenten en provincies beschermen vaak ook monumenten (die dan worden aangeduid als gemeentelijke en provinciale monumenten).

Eind februari 2015 had Nederland 61.822 gebouwde rijksmonumenten (inschrijvingen, per 31 december 2011 circa 52.000 objecten) met de status rijksmonument, waarvan circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Sinds 2007 ligt de nadruk bij nieuwe toekenningen op de wederopbouwperiode.[1][2]

Inschrijving in het register

Rijksmonumenten worden aangewezen door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De rijksmonumenten zijn ingeschreven in het Monumentenregister (Vroeger artikel 1 Monumentenwet 1988, sinds 2015 artikel 3.3 van de Erfgoedwet), dat geautomatiseerd is te vinden in Monumentenregistratiesysteem (MRS), beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De informatie in het register is publiekelijk toegankelijk via het Monumentenregister online. De bescherming is altijd aangetekend in de openbare registers van het Kadaster en moet bij verkoop door de verkoper aan de koper worden gemeld. In 2000 werd het project Actualisering Monumentenregister gestart, om het landelijke register bij te werken en betrouwbaarder en toegankelijker te maken.

Rechten en plichten van de bescherming

Rechtsgevolg van de bescherming is onder andere dat voor wijzigingen van het monument (zowel binnen als buiten en ook bij zaken als gevelreiniging of het wijzigen van het kleurbeeld) een vergunning van Burgemeester en Wethouders nodig is. Dit vereiste van een vergunning geldt overigens ook voor vrijwel alle gemeentelijke en provinciale monumenten.

Voor het onderhoud van rijksmonumenten bestaan fiscale faciliteiten. De overdrachtsbelasting bij aankoop van een rijksmonument door particuliere kopers werd in de periode vanaf 1 mei tot en met 31 december 2009 tijdelijk afgeschaft na een uitspraak van het gerechtshof in Den Haag. Zie ook: Regeling rijkssubsidiëring instandhouding monumenten.

Schildje
Het blauw-witte schildje behorend bij de Haagse Conventie

Blauw-wit schildje

Sommige (lang niet alle) rijksmonumenten zijn voorzien van een blauw-wit schildje. Dat schildje is in het leven geroepen tijdens de Haagse Conventie van 1954 en duidt een pand aan dat in oorlogstijd beschermd moet worden en kan dus ook voorkomen op moderne panden zoals belangrijke archieven, bibliotheken en musea.[3] De herkenbaarheid van de objecten door dit schildje moet leiden tot eerbiediging van het erfgoed door strijdende partijen tijdens gevechtshandelingen. Het is een internationaal herkenningsteken, dat reeds in vredestijd kan worden aangebracht op bepaalde rijksmonumenten, en waarvan uiterlijk, vorm en gebruik zijn vastgelegd in 1954.

Rijks- en gemeentelijke schildjes

In 2010 begon de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed met plannen voor het introduceren van een apart, afwijkend, schildje voor monumenten die geen blauw-wit schildje mogen dragen.[4] Op 11 september 2014 werd dit nieuwe schildje door de ANWB gepubliceerd, dat beschikbaar is voor gemeentelijke, provinciale en rijksmonumenten.[5] Het eerste monument dat dit nieuwe schildje kreeg was de Ridderzaal in Den Haag.[6]

Een groot aantal gemeenten in Nederland heeft een eigen schildje op de rijks- en gemeentelijke monumenten. Zo heeft Nijmegen een monumentenschildje in de stadskleuren rood en zwart. Op het schildje van een rijksmonument in Nijmegen staat een goudgele Nederlandse leeuw in de onderste punt van het schildje. Een gemeentelijk monument heeft in de onderste punt een witte dubbelkoppige adelaar met in het midden een dubbelstaartige leeuw uit het wapen van Nijmegen.

  • Rijksmonumentenschildje op molen De Ster in Geesteren
  • Monumentschildje op de rijksmonumentale molen De Hoop in Oldebroek
  • Monumentschildje voor een rijksmonument in de gemeente Houten.
  • Monumentschildje voor een rijksmonument in Maarssen
  • Monumentschildje voor een rijksmonument in de gemeente Woerden
  • Monumentschildje op de rijksmonumentale Wilpermolen in Voorst.
  • Monumentschildje voor een rijksmonument in de gemeente Bronckhorst

Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten

Op 1 juli 2007 ging een tijdelijke beleidsregel van kracht (Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2007) in opdracht van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ronald Plasterk, waarin de aanwijzing van rijksmonumenten tot 1 januari 2009 werd opgeschort voor zaken gebouwd voor 1940. Alleen bij hoge uitzondering worden beschermde rijksmonumenten aangewezen, alleen wanneer de zaak behoort tot de ongeveer 100 meest waardevolle monumenten die zijn gebouwd in de periode 1940 tot en met 1958 (de z.g. wederopbouwarchitectuur). Deze lijst werd in de herfst van 2007 gepubliceerd, zie: Top 100 Nederlandse monumenten 1940-1958. Een groot aantal bouwwerken op die lijst is nadien inderdaad aangewezen als rijksmonument, enkele werden afgewezen. De minister koos voor deze beleidsregel omdat hij snel met de modernisering van de monumentenzorg wilde beginnen.

Een vergelijkbare maatregel gold voor de periode juli 2006 tot juli 2007.

Kritiek op monumentenbeleid

Op de aanwijzing tot (rijks)monument bestaat kritiek vanuit professionele hoek. Aanwijzingsargumentaties zouden soms onder andere ernstig tekortschieten en voorzien zijn van gefantaseerde "feiten". Daarnaast zou door te ruimhartige toekenning te weinig restauratiegeld voor zeer belangrijke bouwwerken overblijven en zouden de gejuridiseerde procedures in het voordeel zijn van belangengroepen met kennis van zaken.[7]

In bredere zin wordt onder meer gesproken over behoudzucht.[8][9] Particulieren en ondernemingen kunnen/konden tevens monumentenzorg als een hindermacht ervaren als ze gehinderd blijken/bleken te worden in hun bouwplannen.[10][11] Tevens is de vraag of er verschillen zijn in het toezicht en het handhaven tussen monumenten in handen van de overheid en die van particulieren.

Lijsten van rijksmonumenten per provincie

De lijsten bevatten een onderverdeling van de rijksmonumenten per gemeente in de betreffende provincie.

Gemeenten met de meeste rijksmonumenten

Een overzicht van de 25 gemeenten met de meeste inschrijvingen in het rijksmonumentenregister (juli 2015). Het aantal objecten zal iets minder zijn omdat ook onderdelen van een object een aparte inschrijving kunnen hebben.[12]

#GemeenteInschrijvingenLijst
1.Amsterdam7562Lijst van rijksmonumenten in Amsterdam
2.Maastricht1695Lijst van rijksmonumenten in Maastricht
3.Utrecht1510Lijst van rijksmonumenten in Utrecht
4.Leiden1243Lijst van rijksmonumenten in Leiden
5.Haarlem1180Lijst van rijksmonumenten in Haarlem
6.Den Haag1167Lijst van rijksmonumenten in Den Haag
7.Middelburg1167Lijst van rijksmonumenten in Middelburg
8.Dordrecht892Lijst van rijksmonumenten in Dordrecht
9.Groningen861Lijst van rijksmonumenten in Groningen
10.Schouwen-Duiveland837Lijst van rijksmonumenten in Schouwen-Duiveland
11.Leeuwarden819Lijst van rijksmonumenten in Leeuwarden
12.Stichtse Vecht804Lijst van rijksmonumenten in Stichtse Vecht
13.Súdwest-Fryslân747Lijst van rijksmonumenten in Súdwest-Fryslân
14.Delft696Lijst van rijksmonumenten in Delft
15.Rotterdam620Lijst van rijksmonumenten in Rotterdam
16.Deventer589Lijst van rijksmonumenten in Deventer
17.Alkmaar583Lijst van rijksmonumenten in Alkmaar
18.Het Hogeland581Lijst van rijksmonumenten in Het Hogeland
19.Arnhem574Lijst van rijksmonumenten in Arnhem
20.Breda577Lijst van rijksmonumenten in Breda
21.'s-Hertogenbosch556Lijst van rijksmonumenten in Den Bosch
22.Harlingen529Lijst van rijksmonumenten in Harlingen
23.Kampen528Lijst van rijksmonumenten in Kampen
24.Noardeast-Fryslân515Lijst van rijksmonumenten in Noardeast-Fryslân
25.Waadhoeke510Lijst van rijksmonumenten in Waadhoeke

Steden met de meeste rijksmonumenten

(De aantallen zijn vanzelfsprekend lager dan van de betreffende gemeenten)

#StadInschrijvingen
1.Amsterdam7507[13]
2.Maastricht1677[14]
3.Utrecht1539[15]
4.Leiden1243
5.Haarlem1145[16]
6.Den Haag1167
7.Middelburg1149
8.Dordrecht879
9.Delft696
10.Groningen686
11.Rotterdam619
12.Leeuwarden614
13.Zierikzee562
14.Arnhem563
15.Deventer544
16.'s-Hertogenbosch522
17.Harlingen517
18.Kampen508
19.Breda501
20.Zwolle482
21.Amersfoort460
22.Alkmaar399
23.Zutphen393
24.Hoorn372[17]
25.Brielle364
26.Enkhuizen363
27.Gouda355
28.Wassenaar321
29.Bergen op Zoom308
30.Vlissingen298

Actualiteit gegevens: 08-07-2016, monumentenregister.cultureelerfgoed.nl


Steden met de meeste rijksmonumenten in de binnenstad zijn: 1. Amsterdam, 2. Maastricht, 3. Leiden, 4. Utrecht, 5. Middelburg, 6. Haarlem, 7. Dordrecht, 8. Delft, 9. Groningen en 10. Zierikzee.[18]

Rijksmonumenten waarvan het Rijk eigenaar is

De rijksoverheid heeft sommige rijksmonumenten zelf in eigendom. Zij is van plan daarvan 34 monumentencomplexen (elk bestaande uit een of meer monumenten) te vervreemden, met behoud van de monumentenstatus.[19]

Zie ook
Zie de categorie Rijksmonumenten van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.