Electrische Museumtramlijn Amsterdam

Na opheffing van het goederenvervoer op het laatste functionerende deel van de Haarlemmermeerspoorlijnen, tussen Uithoorn en het Haarlemmermeerstation, in 1972, ontstond bij een aantal tram-belangstellenden het idee om deze lijn te verbouwen tot een elektrische museumtramlijn.[1] In 1975 verleende het Amsterdamse vervoerbedrijf GVB hulp. Het begin van de Museumtramlijn werd geopend op 20 september 1975.

Er was in Nederland behoefte aan een dergelijke museumtramlijnlijn. Hoewel de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik al bestond, was het op deze lijn niet mogelijk om met elektrische trams te rijden. Divers trammaterieel, opgeslagen in Hoorn, kon daardoor niet worden ingezet. Met een aparte tramlijn in Amsterdam was het ook niet nodig om een deel van de lijn van Hoorn naar Medemblik van bovenleiding te voorzien, waar aanvankelijk plannen voor bestonden. Op een terrein bij het Haarlemmermeerstation was een bedrijfsloods die als remise gebruikt kon worden. In februari 1974 werden de nog in Hoorn verblijvende Amsterdamse motorwagen en elf bijwagens overgebracht naar Amsterdam.

Met het oog op de viering van het 75-jarig bestaan van de Amsterdamse Gemeentetram en het 700-jarig bestaan van de stad Amsterdam verleende het GVB hulp en werd door de gemeente subsidie ter beschikking gesteld. De bovenleiding werd door het GVB aangelegd en betaald.

De museumtramlijn werd geopend op 20 september 1975. In eerste instantie werd op een 1200 meter lang deel van de lijn gereden tot aan de Ringweg Zuid. In de volgende jaren werd de tramdienst geleidelijk verlengd, nadat de spoorlijn geschikt was gemaakt voor het rijden met elektrische trams. Hiertoe werd de lijn van bovenleiding voorzien en werden wisselplaatsen en halteperrons aangelegd.

Op 24 mei 1979 werd het Jollenpad bereikt, vanaf 28 mei 1981 ging de tram doorrijden naar de Kalfjeslaan, waarmee ook op enkele haltes bij het Amsterdamse Bos werd gestopt. Op 3 april 1983 kwam de verlenging naar het station Amstelveen in gebruik. De museumtramlijn bereikte hiermee een lengte van 5,7 kilometer. Op 5 april 1987 kwam de keerlus bij het Haarlemmermeerstation in gebruik. De laatste verlenging betrof die naar station Bovenkerk op 25 april 1997, waarmee de totale lengte op 7,2 kilometer kwam. Bij het eindpunt in Bovenkerk is een keerdriehoek aangelegd die het rijden met eenrichtingstrams mogelijk maakt.[2]

Voor de dienst op de museumtramlijn worden oude elektrische trams ingezet uit Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Zeist, Groningen, Wenen en Praag, waarvan de bouwjaren liggen tussen circa 1904 en 1960.

De lijn is een lokaalspoorweg. Dit is vooral te zien aan de tekens en signalering langs de lijn. De lijn is, zoals gebruikelijk bij spoorlijnen, opgedeeld in blokken en verantwoordelijkheidsgebieden. De beveiliging op de lijn gebeurt via een mobiele telefoonverbinding, waarbij iedere tram van de tramdienstleiding toestemming krijgt om een stuk lijn te berijden. Voor de tramdienstleider wordt gebruikgemaakt van de 'Duiventil' achter het Haarlemmermeerstation, die van 1955 tot 1983 bij het Centraal Station stond.

De museumtramdienst wordt geheel onderhouden door vrijwilligers van de vereniging Rijdend Electrisch Tram Museum (RETM). Behalve het exploiteren van de tramlijn wordt ook het onderhoud van spoorlijn en tram in eigen beheer gedaan. Sinds 2008 is er een eigen inspectieput in de werkplaats, waardoor ook wagenkeuringen in eigen beheer gedaan kunnen worden. Voorheen gebeurde dit in de Remise Havenstraat van het GVB Amsterdam.

De tramdienst wordt uitgevoerd tussen begin april en eind oktober op zondagen (en op tweede Paasdag en tweede Pinksterdag) van 11 tot 17 uur, waarbij er iedere 20 of 30 minuten wordt gereden. Buiten de normale dienst worden nog diverse themaritten gereden zoals Sinterklaas-, Kerst- en Oliebollenritten en 'Museumtram by Night'. Ook is het mogelijk om de trams te huren en om in de tram te trouwen, in Amsterdam of in Amstelveen.

In 2017 eindigde het rijseizoen wegens werkzaamheden aan het Piet Kranenbergpad bij de viaducten van de Ringweg Zuid zes weken eerder, op 10 september. Daarvoor in de plaats werden vanaf 17 september tot eind oktober op zondagen met twee trams acht ritten per dag gemaakt tussen het Haarlemmermeerstation en Artis. In het rijseizoen 2018 werd van april tot september gependeld tussen Haarlemmermeerstation en IJsbaanpad en werd er (weer) naar Artis gereden.[3] Vanaf oktober 2018 wordt er (na ruim een jaar) weer naar Amstelveen gereden. Dit jaar was het rijseizoen verlengd tot eind november.

Naast de stationsgebouwen (Haarlemmermeerstation en Station Amstelveen) staan er nog een aantal wachterswoningen: aan de Kalfjeslaan, Karselaan, Handweg, Noorddammerlaan (Bovenkerk) en bij de keerdriehoek in Bovenkerk.

Na jarenlang plannen maken besloot de gemeente Amsterdam in maart 2018 tot grootschalige woningbouw op het terrein achter het Haarlemmermeerstation, het 'Havenstraatterrein', daar waar sinds 1975 de Electrische Museumtramlijn Amsterdam is gevestigd.[4][5][6] In het nieuwe, op 14 maart 2018 vastgestelde, bestemmingsplan is geen plaats ingeruimd voor een remise, en ook niet voor het stuk spoor langs de Havenstraat naar het huidige eindpunt bij het Haarlemmermeerstation. Vooral door dat laatste dreigt de exploitatie van de Electrische Museumtramlijn naar eigen zeggen onmogelijk te worden.[7][8][7][9][10]

In het nieuwe bestemmingsplan is wel een wijzigingsbevoegdheid opgenomen, wat betekent dat de gemeente gedurende een beperkte tijd alsnog delen van de woningbouwlocatie kan bestemmen voor de spoorlijn en/of een stallingsgebouw. Daarvoor moet wel een solide financieel plan worden overgelegd.[11] Een petitie voor behoud van de lijn en de trams had half juni al meer dan 15.000 steunbetuigingen opgeleverd.[12][13][14][15][16][17][18]

Op 27 maart 2019 heeft de Raad van State het bestemmingsplan voor de nieuw te bouwen woonwijk met 500 woningen op het Havenstraatterrein vernietigd. De gemeente had onvoldoende rekening gehouden met de belangen van de museumtramlijn.[19][20][21]

• TRAM; resp. OV-Toen; uitgave RETM, sinds 1981

• Amsterdamse museumtrams
• Haarlemmermeerstation
• Spoorlijn Aalsmeer - Amsterdam Willemspark
• Lijst van toeristische spoorwegen en museumlijnen in Nederland

• Electrische Museumtramlijn Amsterdam (EMA)
• Museumtram langs het Amsterdamse Bos, www.amsterdamsebos.nl
• Electrische Museumtramlijn Amsterdam op www.railmusea.nl

• 
  De Amsterdamse motorwagen 144 met bijwagen 731 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  De Amsterdamse motorwagen 465 op de overweg van de Handweg te Amstelveen.
• 
  De Amsterdamse motorwagen 330, dieselelektrische rangeerwagen uit 1918.
• 
  De Amsterdamse motorwagens 301 en 401 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  De Amsterdamse motorwagen 401 bij de Koenenkade, nabij het Amsterdamse Bos.
• 
  De Amsterdamse rangeermotorwagen 330 en de Haagse motorwagen 816 bij de Remise Karperweg.
• 
  Amsterdams drieassertramstel 533+987 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  Amsterdamse drieasser motorwagen 533 uit 1950.
• 
  Amsterdamse enkelgelede tram 586, Type 2G uit 1957.
• 
  Amsterdamse dubbelgelede tram 602, Type 3G uit 1959.
• 
  De Amsterdamse drieasser 533 en de Haagse PCC-car 1024 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  Haagse PCC-car 1024 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  Praagse motorwagen 352 en Haagse motorwagen 816 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  De Groninger motorwagen 41 met de Amsterdamse bijwagen 916 in Amstelveen.
• 
  De Groninger motorwagen 41 (ex-HTM 267).
• 
  Rotterdamse motorwagen 507 passeert een Weens tramstel op de wisselplaats bij Station Amstelveen.
• 
  Tramstel NBM 20 + 43 + 402 te Bovenkerk.
• 
  Bijwagen NBM 43, halte Jollenpad.
• 
  Weense motorwagen 2614 in Amstelveen.
• 
  Weense motorwagen 2614 bij de Remise Karperweg.
• 
  Weense motorwagen 4143 bij de Remise Karperweg.
• 
  Weense motorwagen 6011 (kraanmotorwagen) bij de Remise Karperweg.
• 
  Grazer motorwagen 206 en de Haagse Haagse PCC-car 1024 bij het Station Amstelveen.
• 
  Praagse motorwagen 352 bij het Haarlemmermeerstation.

Enkele beelden uit de begintijd (1 juni 1976)

• 
  De Amsterdamse motorwagen 236 bij het eindpunt Ringweg (1975-1979).
• 
  De Amsterdamse motorwagens 401 en 236 bij de Remise Karperweg, rechts het spoor naar de Remise Havenstraat.
• 
  De Amsterdamse motorwagens 401 en 465 en bijwagen 757 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  De Amsterdamse motorwagen 465 en bijwagen 757 bij het Haarlemmermeerstation.
• 
  De Rotterdamse dieselelektrische rangeermotorwagen 542 en bijwagen GVB 757 bij de Remise Karperweg.
• 
  De Haagse motorwagens 274, 58, 824 en 826 in de Remise Karperweg.
• 
  De Haagse motorwagens 824 en 58 bij het Haarlemmermeerstation; 14 mei 1977.

Bronnen, noten en/of referenties Op de Rails 1980 nr. 5 (Mei) Op de Rails 1990 nr. 10 (Oktober) Piet Kranenbergpad: een nieuw en verbreed fiets- en voetpad[dode link], www.amsterdam.nl Bestemmingsplan Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl Geschiedenis van het plangebied Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl Cultuurhistorische verkenning Havenstraatterrein, www.amsterdam.nl Actieritjes voor behoud van Museumtramlijn, Het Parool, 21 maart 2018 De 'oude beestjes' moeten wijken, www.nrc.nl; 20 april 2018 Einde dreigt voor historische trams: 'Als de bulldozers komen ga ik ervoor liggen', www.at5.nl; 30 april 2018. Historische Amsterdamse trams moeten wijken voor woningbouw, www.eenvandaag.avrotros.nl; 7 mei 2018 Historische tramspoorlijn, Gemeente Amsterdam, 2018 Ruim 12.000 steunbetuigingen voor behoud Museumtramlijn, www.at5.nl; 12 mei 2018 Behoud de Electrische Museumtramlijn in Amsterdam, www.petities.nl ChristenUnie in de bres voor de Museumtramlijn, www.parool.nl; 17 mei 2018 Minister hoopt op nieuwe plek museumtramlijn, www.parool.nl; 21 juni 2018 'Museumtramlijn als Amstelveens cultureel erfgoed', www.rtva.nl; 19 juni 2018 Amsterdamse erfgoedorganisaties vragen aandacht voor behoud museumtrams en ander mobiel erfgoed, www.heemschut.nl; 10 augustus 2018 Thuisbasis Museumtramlijn mogelijk naar Amstelveen, www.amstelveenz.nl; 14 oktober 2018 Raad van State zet streep door nieuwbouw op Havenstraatterrein, www.at5.nl; 27 maart 2019 Amsterdam mag niet bouwen op locatie museumtrams, www.nrc.nl; 27 maart 2019 Raad van State: museumtram gaat voor woonwijk Havenstraat, www.parool.nl; 27 maart 2019

Zie de categorie Electrische Museumtramlijn Amsterdam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Amsterdamse tramlijnen
Huidige tramlijnen: 1 · 2 · 3 · 4 · 5 · 6 · 7 · 11 · 12 · 13 · 14 · 17 · 19 · 24 · 26 Voormalige tramlijnen: 8 · 9 · 10 · 15 · 16 · 18 · 20 · 21 · 22 · 23 · 25 · 27 · S Voormalige sneltramlijn: 51 Voormalige interlokale tramlijnen: Gooische Tram · Haarlemse Tram · Slotense tram · Sloterdijkse tram · Waterlandse Tram Museumtramlijn: Electrische Museumtramlijn Amsterdam

Spoorweg- en trammusea in Nederland

Huidig normaalspoor met infra: MBS (Haaksbergen) · SGB (Goes) · SHM (Hoorn) · STAR (Stadskanaal) · VSM (Apeldoorn) · ZLSM (Simpelveld) Huidig normaalspoor zonder infra: HSIJ (IJmuiden) · St. Hondekop (Hilversum) · NSM (Utrecht) · SDL (Rotterdam) · SHD (Amersfoort) · SMMR (Rotterdam) · SSN (Rotterdam) · SBM (Landgraaf) · St. KLOK · TEE Nederland (Amsterdam) · Transit Oost (Winterswijk) · BSH / 2454 Crew (Haarlem) · Werkgroep 1501 Smalspoor: Amsteltrein (Amsterdam) · DSM (Harskamp) · EDS (Barger Compascuum) · ESM (Kaatsheuvel) · GSS (Heteren) · ISM (Erica) · SKL (Katwijk) · SRL (Rijssen) Trams: EMA (Amsterdam) · HOVM (Den Haag) · NOM (Arnhem) · NZH (Haarlem) · RoMeO (Rotterdam) · RTM (Ouddorp) · TS (Scheveningen) Musea zonder rollend materieel: NNTTM (Zuidbroek) Voormalige museum(smal)spoor: STIBANS (Blerick) · Pony- en Motortram ('t Joppe) · Stoomcentrum (Zeeland) · FStM (Sneek) · HIJSM (Velsen) · St. DE-III (Amersfoort) · NNM (Assen) · SSTT (Tilburg) · Trammuseum (Weert)