Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij

De oorsprong van de "Miljoenenlijn" wordt gevormd door de spoorlijn Schaesberg - Simpelveld, een aftakking van de spoorlijn Sittard - Herzogenrath (D), waarvan de aanleg begon in 1925 ten behoeve van het kolenvervoer van de steenkoolmijnen. De verantwoordelijke uitvoerder van het werk was Corstiaan van Herpen, medewerker van het Spoorwegbouwbedrijf te Utrecht, een dochtermaatschappij van de Nederlandsche Spoorwegen. Bij de aanleg van de lijn werd 3,5 miljoen kubieke meter grond verzet. De spoorlijn kwam gereed in 1934.

De naam is ontleend aan de geschatte kosten per kilometer; het 12,5 km lange traject heeft destijds ongeveer 12,5 miljoen gulden gekost, destijds een zeer hoog bedrag. De Miljoenenlijn werd in eerste instantie gebruikt voor vervoer van materialen en mijnwerkers voor de exploitatie van de steenkoolmijnen. In 1949, 24 jaar na de officiële opening van de lijn, vond het eerste openbare reizigersvervoer plaats. De lijn werd in 1986 geëlektrificeerd tot aan Kerkrade-Centrum en was tot 2006 in gebruik bij de NS waarna de exploitatie van het reizigersvervoer is overgegaan naar Veolia. Saillant detail: Op 1 augustus 1954 reed het eerste dieseltreinstel, een DE1, met de bijnaam Blauwe Engel over deze lijn.

Op 28 mei 1988 werd het baanvak Kerkrade-Centrum – Simpelveld gesloten. Later, na de opheffing van de treindienst Maastricht – Simpelveld – Aken in 1992, werd het baanvak Schin op Geul – Simpelveld – Bocholtz-Grens, alsmede Simpelveld – Kerkrade Centrum door de Nederlandse Spoorwegen verkocht aan de ZLSM, nadat eerst de verbinding met het geëlektrificeerde hoofdspoor in Schin op Geul (Sog-aansluiting, zie afbeelding) was opgebroken. In januari 2007 is de aansluiting te Schin op Geul weer hersteld met een enkelsporige verbinding. Sindsdien is het voor de ZLSM mogelijk door te rijden naar Valkenburg.

Vanaf Schin op Geul wordt het traject sinds 1995 gebruikt als museumlijn door de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij voor de exploitatie van de stoomtreindienst. Het feit dat een klein gedeelte (900 meter) van dit traject over Heerlens grondgebied loopt heeft voor een aanzienlijke vertraging in de ontwikkeling gezorgd.

Een korte historie van deze museumorganisatie: in de jaren zestig van de 20e eeuw begon de regering in Den Haag wegens bezuinigingen met pogingen tot opheffing van de onrendabele spoorlijn tussen Kerkrade en Schin op Geul. Deze treinverbinding werd door (te) weinig reizigers gebruikt. Na vele jaren van discussies en financiële injecties werd in 1987[2] de knoop doorgehakt en op 29 mei 1988 werd de deze dienst definitief opgeheven.

Al voor de sluiting van de spoorlijn had een aantal spoorwegenthousiasten het plan gevat om de spoorlijn als een toeristische en historische spoorweg te exploiteren.[2] Met het oog op deze sluiting werd op 24 maart 1988 de ZLSM (toen nog als Zuid-Limburgse Stoomtram Maatschappij) opgericht. Het doel van deze organisatie is het behoud van dit traject en de exploitatie van de toeristische stoomtreindienst, uitgevoerd met historisch materieel. Aanvankelijk was het doel om ook naar Valkenburg te rijden. De NS was hier echter tegen en het duurde nog tot 2007 voordat de stoomtrein verder reed dan Schin op Geul.

Vier jaar later, op zaterdag 30 mei 1992, kwam er ook een einde aan de reguliere treindienst tussen Maastricht en Aken en stopte de NS-dieseltrein voor het laatst in Simpelveld.

De ZLSM begon met het opleiding van vrijwilligers en kocht zeven eersteklas K1-rijtuigen bij de NMBS in België. Een ijzerhandel uit Born schonk een rangeerlocomotief die de naam Lommaert kreeg. Met deze locomotief kreeg de ZLSM van NS toestemming om met werktreinen te rijden.

Er werd een projectvoorstel gestuurd aan de diverse gemeenten, het Ministerie van Economische Zaken en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, waarop door hen subsidie werd toegezegd. De gemeenten waren in het begin nog huiverig vanwege eerdere slechte ervaring met het Primosa-museum in Gulpen.[2][3][4] Nadat het risico voor de gemeenten verminderd werd, verleenden ook zij medewerking, onder meer met een versnelde doorloop van subsidieaanvragen.

Het Prins Bernhard Cultuurfonds gaf subsidie voor de aankoop van een eerste Zweedse stoomlocomotief van de Statens Järnvägar. In juli 1994 werd met de NS een overeenkomst getekend waarbij de ZLSM de spoorlijn voor tien jaar in bruikleen kreeg. Op 23 december 1994 kreeg de ZLSM een concessie voor het berijden van het traject Schin op Geul – Kerkrade.[2]

In april 1995 startte de treindienst van de ZLSM tussen Schin op Geul en Kerkrade Centrum. In september van hetzelfde jaar werd de lijn geopend door Pieter van Vollenhoven. Later is men ook gaan rijden naar Vetschau (vanaf 2000) en Heerlen (2004 t/m 2006). Van april 2007 t/m eind 2016 was de treindienst verlengd van Schin op Geul naar Valkenburg. Op het baanvak naar Vetschau rijden uitsluitend railbussen, op de overige baanvakken stoomtreinen en Schienenbussen (railbussen).

Het depot is gevestigd bij het station van Simpelveld.

In december 2012 kwam de ZLSM in acute liquiditeitsproblemen, die voorlopig konden worden afgewend door leningen van de provincie Limburg en lokale overheden.[5]

In november 2013 besloot de provincie Limburg, in ruil voor overname van de infrastructuur (het spoor, de overwegen en de gebouwen), een bedrag van 3,5 miljoen euro uit te trekken. Samen met de 1,5 miljoen euro die de aanliggende gemeenten, Valkenburg, Simpelveld, Kerkrade en Gulpen-Wittem bijdragen, is er nu 5 miljoen euro beschikbaar voor het doen van de noodzakelijke investeringen in het dure onderhoud aan de infrastructuur. De ZLSM heeft voorts een plan opgesteld om meer bezoekers en inkomsten te verwerven, om daarmee de sinds 2008 dalende trend, weer in opgaande lijn om te buigen.[6]

Op 12 december 2013 vond de officiële overdracht plaats van de infrastructuur aan de vijf betrokken overheden.[7]

Voor de treindienst werd gezocht naar stoomlocomotieven die gelijkend waren op de NS-locomotieven die voorheen vanuit Heerlen werden ingezet.[2] Er werd gekeken naar een Poolse TK48-locomotief, maar daarvoor kon geen exportvergunning worden verkregen.

Hierop werd de zoektocht naar stoomlocomotieven verlegd naar Zweden. De Zweedse staatsspoorwegen (Statens Järnvägar) hield decennialang een grote strategische reserve aan stoomlocomotieven aan, die in de jaren negentig werd opgeheven omdat er nog maar weinig bevoegde machinisten voor waren. Daar werden uiteindelijk vier stoomlocomotieven gekocht, waarvan er in 2020 één rijvaardig is. De stoomlocomotieven kwamen per schip naar Born en werden vanaf daar naar Simpelveld gesleept. Ook kwamen er veel reserveonderdelen mee. De Zweedse stoomloc B 1289 is eigendom van het Spoorwegmuseum en in bruikleen gegeven aan de ZLSM. Later kwam ook de NS 8826 vanuit Tilburg naar Simpelveld.

Negen rijtuigen zijn afkomstig van de Belgische Spoorwegen (NMBS), twee van de Compagnie Internationale des Wagons-Lits (CIWL) en een van de Nederlandse Spoorwegen. Voor de dienst naar Vetschau is een Schienenbus (twee motorwagens, twee bijwagens en een stuurstandwagen ) van de Duitse Spoorwegen (DB) verworven. Van de Nederlandse Spoorwegen (NS) is treinstel 179 (Plan X, voorheen Blauwe Engel) overgenomen (nog niet rijvaardig).

LTM 610 als "Limburgers" in Haagse staat als HTM 90.

Elektrische trammotorwagen 610 (Beijnes, 1931) van de vroegere Limburgsche Tramweg Maatschappij is door het Spoorwegmuseum aan de ZLSM geschonken en bevond zich (niet rijvaardig) sinds eind 2005 te Simpelveld. Op 20 november 2010 werd de LTM 610 in bruikleen gegeven aan de Tramweg-Stichting te Den Haag en daar (tijdelijk) in Haagse staat teruggebracht als "Limburger" HTM 90. In oktober 2017 kreeg deze weer een Limburgs (groen) uiterlijk en op 9 maart 2018 keerde de trammotorwagen terug naar de ZLSM in Simpelveld.